Της Αγγελικής Λιάμα,
Η ζωή δεν περιλαμβάνει οδηγίες χρήσεις. Ωστόσο από τη στιγμή της αφετηρίας του ταξιδιού μας πάνω στη γη, από τη στιγμή της γέννησης μας, η κοινωνία ορίζει συμπεριφορές, καθορίζει ρόλους, μας διαμορφώνει και υπαγορεύει στάσεις και πρότυπα. Η πραγματικότητα έρχεται να προσγειώσει άμεσα τα ουσιαστικά μας θέλω εναποθέτοντας αποδεκτές νόρμες: ρόλους φύλου ή έμφυλους ρόλους.
Ο όρος αυτός αφορά στις κοινωνικές νόρμες, τις προσδοκίες της κοινωνίας και τα στερεότυπα που συνοδεύουν το βιολογικό μας φύλο. Αν και τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει ένας εύλογος διάλογος και μια αμφισβήτηση των έμφυλων ρόλων, κυρίως χάρη στο φεμινιστικό κίνημα, οι επιπτώσεις αυτής της κατηγοριοποίησης, του διαχωρισμού και της εμμονικής διάκρισης μεταξύ των φύλων, καθίστανται ορατές σε όλες τις προηγούμενες γενιές που αποτέλεσε καθοριστικό βίωμα τους.
Οι διαφοροποιήσεις των φύλων εκκινούν ήδη από τη βρεφική ηλικία, από τα χρώματα που θα επιλεγούν για δωμάτια και ρούχα μέχρι την καθοδήγηση για την επιλογή του κατάλληλου επαγγέλματος βάσει του εκάστοτε φύλου. Αποτελούν όλα, λοιπόν μια προδιαγεγραμμένη πορεία που βασίζεται στο διαχωρισμό και στα στερεότυπα, που δεν εξαρτάται από βιολογικούς παράγοντες αλλά είναι ένα καθαρά κοινωνικό ζήτημα και διαιωνίζει ανισότητες αποτελώντας πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη κοινωνικών παθογενειών. Έχετε παρατηρήσει ποτέ άραγε τους διαχωρισμούς μπαίνοντας σε ένα μαγαζί με παιδικά παιχνίδια; Σε αυτό το σημείο, επίσης είναι ζωτικής σημασίας να τονιστεί πως τα παιδικά παιχνίδια προάγουν την ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού καθώς μέσω αυτών το παιδί εξελίσσεται αντιληπτικά, κινητικά, κοινωνικά και γνωστικά. Μέσα σε ένα κατάστημα παιχνιδιών λοιπόν θα δει κανείς το τμήμα «κοριτσίστικων» παιχνιδιών και το αντίστοιχο αγορίστικο. Τα παιχνίδια των κοριτσιών προάγουν τους στερεοτυπικά αναμενόμενους γυναικείους ρόλους – το ρόλο της μητέρας, το ρόλο εκείνης που θα ασχοληθεί με τα οικιακά και την «κουζίνα της», τον ρόλο εκείνης που πρέπει να την αφορά η εμφάνιση και ο καλλωπισμός και η ιστορία τελειώνει εκεί. Στο τμήμα των αγοριών πάλι, κυριαρχούν παιχνίδια δράσης, ήρωες, χαρακτήρες που αλλάζουν τον κόσμο κάνοντας τον καλύτερο, αμαξάκια , παιχνίδια για «μικρούς γιατρούς» και επιστήμονες.
Τι αντιλαμβανόμαστε άραγε μέσα από αυτή τη μικρή νοητική περιπλάνηση μέσα σε ένα υποθετικό μαγαζί με παιχνίδια; Κατανοούμε ίσως πως οι κοινωνικοί ρόλοι μαθαίνονται, τίθενται από νωρίς οι βάσεις που θα διαιωνίσουν την μετέπειτα ανισότητα. Κάτι αντίστοιχο εφαρμόζεται και στην επιλογή εξωσχολικών δραστηριοτήτων που θα προταθούν στα παιδιά ανάλογα το φύλο τους αλλά και πολύ πιο άμεσα στην καθημερινή ανατροφή με τις ανάλογες παραινέσεις και καθοδήγηση. Οι ρόλοι μέσα στο σπίτι μοιράζονται άτυπα βάσει φύλου και βαρύγδουπες δηλώσεις τύπου «τα κορίτσια δεν αντιμιλάνε, μιλάνε όμορφα και υπακούν» ή «οι άντρες δεν κλαίνε, είναι σκληροί» εμφυτεύουν στο ακατέργαστο μυαλό των παιδιών παραμέτρους για το πως πρέπει να λειτουργούν. Όλα αυτά τα χρόνια τελικά από την παιδική ηλικία ήδη, καλλιεργούνται συνειδήσεις και διαμορφώνονται στερεότυπα για τις στάσεις που θα υιοθετηθούν. Καταλήγουμε τότε σε μια κοινωνία στην οποία το να είσαι γυναίκα σημαίνει να είσαι ευαίσθητη, υπάκουη, περιποιημένη και μετρημένη ενώ το να είσαι άντρας σημαίνει να είσαι δυναμικός, αποφασιστικός και ποτέ υποχωρητικός. Η γυναικά λαμβάνει σαν ρόλο το να κρατήσει το σπίτι, να γίνει μητέρα και άλλα και ο άντρας είναι εκείνος που θα ασχοληθεί με τις εξωτερικές δουλειές και τα οικονομικά, εκείνος που δεν θα σηκώσει το πιάτο από το τραπέζι, εκείνος που θα επιμείνει στο να γίνουν όλα σύμφωνα με τη δική του άποψη, είτε είναι σωστή, είτε λάθος.
Όσον αφορά τους γονικούς ρόλους, η εμπλοκή της γυναίκας-μητέρας είναι σαφώς πάντα μεγαλύτερη ενώ ο πατέρας λαμβάνει το ρόλο του αυστηρού, ανυποχώρητου, απροσέγγιστου ατόμου καλλιεργώντας απόσταση και φόβο. Όλα αυτά διαιωνίζονται και αναπαράγονται αέναα εκτός αν κάποιος αποφασίσει να σπάσει τον κύκλο.
Οι επιπτώσεις των έμφυλων ρόλων καθίστανται διακριτές σε όλες τις πτυχές της ζωής των ατόμων. Δημιουργούν ένα διαρκές άγχος εξίσου και στα δύο φύλα στο να ανταποκριθούν στα στενά καλούπια των ρόλων που η κοινωνία έχει ορίσει. Οι γυναίκες μαθαίνουν πάντα πως είναι αδύναμες, δεν θα τα καταφέρουν μόνες, δεν μπορούν να κάνουν ότι κι ένας άνδρας, ούτε να ανελιχθούν τόσο όσο εκείνοι. Από μικρά παιδιά το είσαι σαν γυναίκα, το κλαις σαν κορίτσι, παίζεις σαν κορίτσι και άλλα χρησιμοποιούνται υβριστικά, ωσάν να αποτελεί προσβολή το να είσαι θηλυκότητα. Από την άλλη πλευρά, οι άντρες μεγαλώνουν σε όλο αυτό το φάσμα υπό την πίεση του να μη χρειάζονται ποτέ βοήθεια, του να είναι ντροπή και αδυναμία να είναι θλιμμένοι, του να είναι ανικανότητα το να εκδηλώνουν τα συναισθήματα τους. Πολύ έντονο κατ’ επέκταση καθίσταται και το φαινόμενο της τοξικής αρρενωπότητας, που στις κοινωνικές επιστήμες περιγράφει ένα μοτίβο συμπεριφοράς που υιοθετούν οι άνδρες εξαιτίας των παραδοσιακών αυτών κοινωνικών ρόλων. Αυτό καταλήγει επιβλαβές και για τα δύο φύλα, με τοξικές σχέσεις, βία κατά των γυναικών, χρήση ουσιών αλλά και άντρες που νοσούν ψυχικά και δεν αναζητούν βοήθεια κλπ.
Δημιουργούνται τελικά άνθρωποι δυστυχισμένοι που μέσα στη δύνη και τον φαύλο κύκλο του να ζουν σύμφωνα με τους όρους που έθεσε η κοινωνία, ξεχνάνε τι πραγματικά θέλουν, ποια είναι η ταυτότητα τους και τι τους καθιστά ζωντανούς, υγιείς και ευτυχισμένους. Συνοψίζοντας, ωστόσο οι νέες γενιές έρχονται να μας διαψεύσουν συνειδητοποιώντας ήδη την τοξικότητα αυτού του μοτίβου, καταπολεμώντας τις ταμπέλες και το στίγμα, παλεύοντας για ισότητα και διεκδικώντας όσα πραγματικά έχουν ανάγκη. Ας ελπίσουμε πως το μέλλον θα συμπεριλάβει υγιείς και ισορροπημένους ψυχικά και σωματικά άντρες και γυναίκες. Γυναίκες που θα μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερες χωρίς φόβο, που θα γίνουν εξαιρετικές στην επιστήμη τους, που θα μπορέσουν ισότιμα, χωρίς εμπόδια να ανελιχθούν σε επιχειρήσεις, εταιρίες, στην πολιτική και που δεν θα κατεβάζουν ούτε το κεφάλι ούτε τη φωνή τους από φόβο. Άντρες που θα συμμετέχουν ισάξια στην ανατροφή των παιδιών τους, που θα φροντίζουν το σπίτι, που θα εκδηλώνουν τα συναισθήματα τους, δε θα φοβούνται να κλάψουν, να υποχωρήσουν και να φροντίσουν την ψυχική και σωματική τους υγεία. Σε ένα καλύτερο, ισότιμο μέλλον λοιπόν!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Gender Roles Can Create Lifelong Cycle of Inequality, savethechildren.org, διαθέσιμο εδώ
- Gender Roles, sciencedirect.com, διαθέσιμο εδώ
