Της Βασιλικής Βλαχογιάννη,
Ο αιφνίδιος θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη Βαβυλώνα το 323 π.Χ. άφησε τους κορυφαίους στρατηγούς του εγκλωβισμένους σε διαμάχες για τα λάφυρα της αυτοκρατορίας του, η οποία εκτεινόταν από την Αδριατική θάλασσα έως τον Ινδό ποταμό και από τη Λιβύη έως το σύγχρονο Τατζικιστάν. Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και έως ότου ενηλικιωθεί ο γιος του, από τη σύζυγο του Ρωξάνη, Αλέξανδρος Δ’, τη διακυβέρνηση της αυτοκρατορίας ανέλαβε ο Περδίκκας, ως αντιβασιλέας. Τόσο ο Περδίκκας όσο και ο Αλέξανδρος Δ’ δολοφονήθηκαν, αφήνοντας τους πέντε από τους πιο ισχυρούς άνδρες, οι οποίοι είχαν αναλάβει τη διοίκηση καίριων περιοχών της αυτοκρατορίας, να μάχονται σε αιματηρούς πολέμους από το 323 π.Χ. έως την καθοριστική μάχη της Ιψού το 301 π.Χ.
Οι άνδρες αυτοί ήταν, αρχικά, ο Πτολεμαίος Α’, ο οποίος είχε υπάρξει σωματοφύλακας του Μεγάλου Αλεξάνδρου και έμπιστος σύμβουλός του και ανέλαβε τη διοίκηση της Αιγύπτου μετά τον θάνατό του. Αναφορικά με τον Πτολεμαίο, αξίζει να σημειωθεί ότι έχτισε τη Βιβλιοθήκη και το Μουσείο της Αλεξάνδρειας, μετατρέποντας την πόλη σε κέντρου του Ελληνισμού. Στη συνέχεια, ο Σέλευκος υπήρξε διοικητής μιας επίλεκτης στρατιωτικής ομάδας στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και, ενώ, αρχικά, δεν κατάφερε να αποκτήσει θέση μεγάλης δύναμης, αργότερα έγινε ο άρχων στη Βαβυλώνα.
Ο τρίτος εμπλεκόμενος στις μάχες των διαδόχων ήταν ο Αντίγονος Α’, ο οποίος πολέμησε τόσο στο πλευρό του Φιλίππου Β’ όσο και στου Μεγάλου Αλεξάνδρου. Εξασφάλισε την επιρροή του με τη βοήθεια του γιου του, Δημητρίου, στο μεγαλύτερο μέρος της αυτοκρατορίας που εκτεινόταν στην Ασία. Επιπλέον, ήταν ο Κάσσανδρος που εγκαταστάθηκε στη Μακεδονία και παντρεύτηκε την αδερφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Θεσσαλονίκη, προσπαθώντας με αυτόν τον τρόπο να εδραιώσει την επιρροή του. Ο τελευταίος διάδοχος ήταν ο Λυσίμαχος, ο οποίος κυβέρνησε τη Θράκη.
Από τους πέντε αυτούς άνδρες, ο Αντίγονος είχε τις απαραίτητες στρατιωτικές ικανότητες, πλούτο, στρατεύματα και φιλοδοξίες για να διαδεχτεί τον Μέγα Αλέξανδρο στη διοίκηση ολόκληρης της αυτοκρατορίας. Είκοσι δύο χρόνια κράτησαν οι διαμάχες μεταξύ των διεκδικητών, έως ότου να σβήσει ολοκληρωτικά η ελπίδα για την αναβίωση της αυτοκρατορίας του μεγάλου στρατηλάτη υπό τη διοίκηση του Αντιγόνου. Οι τακτικές του Αντιγόνου για την επίτευξη της αναβίωσης οδήγησαν σε συνασπισμό τους υπόλοιπους τέσσερις εναντίον του, οι οποίοι ήταν ικανοποιημένοι με τη διαίρεση της αυτοκρατορίας και με το επικρατούν status quo. Στην Ιψό της Φρυγίας το 301 π.Χ. οι συμμαχικές δυνάμεις του Σελεύκου, του Λυσιμάχου και του Κασσάνδρου αντιτάχθηκαν σε αυτές του Αντιγόνου και του γιου του, Δημητρίου. Συνάμα, ο Πτολεμαίος συγκέντρωνε τον στρατό του για να επιτεθεί στον Αντίγονο από νοτιοανατολικά στην πόλη Αντιγονίδα της Συρίας.
Στη δεξιά πτέρυγα, ο Αντίγονος τοποθέτησε τον Δημήτριο με επίλεκτο σώμα 5.000 ιππέων, στο κέντρο τοποθετήθηκε το πεζικό, που αριθμούσε 70.000 στρατιώτες, στην άλλη πλευρά τοποθετήθηκαν οι υπόλοιποι 5.000 ιππείς και μπροστά παρέταξε ένα σώμα από 75 πολεμικούς ελέφαντες. Οι αντίπαλοί τους συνέταξαν τον στρατό τους με παρόμοιο τρόπο, μοιράζοντας δεξιά και αριστερά το ιππικό, τοποθετώντας στο κέντρο το πεζικό και μπροστά τους πολεμικούς ελέφαντες. Οι δύο στρατοί ήταν σχεδόν ισάξιοι αριθμητικά με μία ειδοποιό διαφορά, τον αριθμό των ελεφάντων που είχαν στη διάθεσή τους.
Η μάχη ξεκίνησε αρκετά ελπιδοφόρα για την αντιγονική πλευρά, αφού ο Δημήτριος και το ιππικό του κατάφεραν την υποχώρηση της απέναντί τους πτέρυγας του ιππικού του αντιπάλου και τους οδήγησαν εκτός του πεδίου της μάχης. Βέβαια, είναι αμφιλεγόμενο κατά πόσο αυτή η υποχώρηση ήταν εσκεμμένη και όχι πραγματική, διότι, όταν ο Δημήτριος και το ιππικό επέστρεφαν στο πεδίο της μάχης για να επιτεθούν πλέον από την πίσω πλευρά του αντίπαλου πεζικού, με στόχο την περικύκλωση των αντιπάλων, ο Σέλευκος δημιούργησε ένα τείχος από τους εφεδρικούς πολεμικούς ελέφαντες, που εύστοχα στοίχισε στην αρχή της μάχης, μην επιτρέποντας στον Δημήτριο να περάσει και αφήνοντας εκτεθειμένο το στράτευμα του Αντιγόνου από τη δεξιά πλευρά.
Χάνοντας συνεχώς έδαφος και βλέποντας το πεζικό των αντιπάλων να προελαύνει, πολλοί από την ηγεσία παραδόθηκαν ή τράπηκαν σε φυγή. Ο ίδιος ο Αντίγονος, πεπεισμένος για την επιστροφή του γιου του, στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων, βλέποντας τον στρατό του να αποδεκατίζεται. Ήταν πλέον 81 ετών και είχε αποφασίσει πριν τη μάχη ότι ή θα κερδίσει ή θα πεθάνει. Ως εκ τούτου πέθανε πολεμώντας, γιατί ο Δημήτριος δεν κατάφερε να επιστρέψει. Εκείνος, με τη σειρά του, όταν πληροφορήθηκε το αποτέλεσμα της μάχης, και με τον λιγοστό στρατό που είχε απομείνει, επέστρεψε στην Έφεσο.
Εν κατακλείδι, η μάχη της Ιψού ήταν σημείο καμπής στην ιστορία. Μία αποφασιστική νίκη του Αντιγόνου και του Δημητρίου θα τους επέτρεπε να ανακτήσουν τον έλεγχο των περσικών επαρχιών, να καταλάβουν τη Μακεδονία, εφόσον το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του Κασσάνδρου που συμμετείχε στην Ιψό δε θα άντεχε νέα επίθεση, και, τέλος, να επιτεθούν στον εναπομείναντα Πτολεμαίο.
Ωστόσο, η έκβαση της μάχης δεν επέτρεψε την επίτευξη της αναβίωσης της αυτοκρατορίας, αλλά την οριστική της διάλυση και διάσπαση σε επιμέρους κομμάτια. Ο Λυσίμαχος επέκτεινε το βασίλειό του στη δυτική και κεντρική Μικρά Ασία, ο Πτολεμαίος προσάρτησε τη νότια Συρία, ο Κάσσανδρος αναγνωρίστηκε ως βασιλιάς της Μακεδονίας, αποκτώντας και τα νότια παράλια της Μικράς Ασίας, και, τέλος, ο Σέλευκος κράτησε την Αρμενία, την Καππαδοκία και τη Συρία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Davis, P. K (2001), 100 Decisive Battles from Ancient Times to the Present, Oxford University Press.
- Gehrke, H. J. (2009), Ιστορία του ελληνιστικού κόσμου, μτφρ. Α. Χανιώτης, β’ έκδοση, Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ)
- Kerrigan, M., “Battle of Ipsos”. Από την ιστοσελίδα της Britannica Encyclopedia. Διαθέσιμο εδώ.
