Της Νίκης Καραχάλιου,
Είναι στις γειτονιές μας, στους κεντρικούς δρόμους των πόλεων σε επιβλητικά ή ετοιμόρροπα κτήρια, ακόμα και σε θρησκευτικούς ή αρχαιολογικούς χώρους. Πλέον, παντού μπορεί κανείς να συναντήσει αυτές τις περίεργες ίσως και εκκεντρικές, θα έλεγαν κάποιοι, «ζωγραφιές», τα graffiti ή εν ελληνιστί τοιχογραφίες, ακιδογραφήματα. Η αλήθεια είναι ότι αυτή η μορφή τέχνης «γεννήθηκε» μάλλον με κάποιον εκκεντρικό τρόπο και προσφέρεται στο κοινό με έναν ακόμα περισσότερο, με αποτέλεσμα συχνά να «διχάζεται» η κοινή γνώμη, ενώ στον δημόσιο διάλογο επικρατεί «διαμάχη» ακόμα και γύρω από το αν αποτελούν τέχνη ή όχι!
Τα graffiti, λοιπόν, έκαναν την πρώτη τους εμφάνιση στην διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου με την μορφή αντιφασιστικών μηνυμάτων και μέχρι τουλάχιστον τα μέσα της δεκαετίας του 1960 είχαν γίνει κατά κάποιο τρόπο ένα κοινωνικό κίνημα. Ουσιαστικά, μέσα από αυτά καταπιεσμένες κοινωνικές ομάδες (μαύροι στις Η.Π.Α.), αλλά ακόμα και ο απλός λαός (Βερολινέζοι διαδηλωτές το 1989), κατάφεραν να «βρουν» φωνή και να αντισταθούν στην κατάχρηση της εξουσίας και στην επιβολή του φασισμού.
Και κάπως έτσι τα graffiti απέκτησαν φανατισμένους οπαδούς, μα κι «ορκισμένους» εχθρούς. Οι πρώτοι τα θεωρούν ως μία αυθόρμητη καλλιτεχνική έκφραση που στοχεύει να «χτυπήσει» το κατεστημένο και οι δεύτεροι ως μία μορφή βανδαλισμού που δεν στοχεύει σε τίποτα άλλο από τα διαταράξει την ησυχία της πόλης και την αισθητική των κατοίκων. Καθώς, όμως, το νόμισμα έχει δύο πλευρές, οι δύο παραπάνω απόψεις φαίνεται να έχουν η καθεμιά το δικό της «κρόκο αλήθειας». Για να καταλήξουμε, ωστόσο, σε μια απάντηση αρκεί να αναρωτηθούμε το εξής: Είναι οι τοιχογραφίες τέχνη ή βανδαλισμός;
Εν πρώτοις, τα graffiti, μία τέχνη του δρόμου, που είναι άμεσα συνυφασμένη με την κοινωνική ζωή, πολλές φορές αντλούν έμπνευσή τους είτε από την επικαιρότητα είτε από προβλήματα που ταλανίζουν την ίδια την κοινωνία. Οι γιατροί με τις μάσκες, μια γιαγιά που αδυνατεί να αγκαλιάσει την εγγονή της, λόγω της πανδημίας, παιδιά που σκοτώνονται στον πόλεμο, παιδιά που πεινάνε, είναι εικόνες αποτυπωμένες στον τοίχο της γειτονιάς σου! Δεν χρειάζεται εσύ να πατήσεις ένα «κλικ» στον υπολογιστή σου για να τα δεις, αντιθέτως κάποιος σε φέρνει αντιμέτωπο με το ίδιο το πρόβλημα ή το φαινόμενο! Είναι ευχάριστο; Όχι φυσικά, μα ίσως είναι ο καλύτερος τρόπος ευαισθητοποίησης του σύγχρονου δυτικού πολίτη που έχει τα πάντα ή τουλάχιστον παραπάνω από τα απαραίτητα! Γιατί είναι διαφορετικό να συζητάς σε μια παρέα για το οποιοδήποτε κοινωνικό ζήτημα, ως υποτιθέμενος ειδήμων, και διαφορετικό να έρχεσαι σε επαφή κάθε μέρα μαζί του και να μην αντέχεις άλλο το θέαμα.
Πολλοί θα αναρωτηθούν -ίσως και δικαιολογημένα- αν θα εξαλειφθεί το πρόβλημα με το να συγκινηθεί ένας πολίτης με την εικόνα του graffiti που το πραγματεύεται. Η απάντηση είναι σίγουρα όχι, τουλάχιστον όχι άμεσα! Εντούτοις, δε μπορούμε να αρνηθούμε πως αυτή η συγκίνηση σε «ταρακουνάει», σε κάνει να πάρεις μία γεύση από την δυστυχία του κόσμου και ίσως στο μέλλον μπορεί να καταφέρει να σε σηκώσει από την άνετή σου καρέκλα!
Από την άλλη, τα graffiti αποτελούν ίσως τον μοναδικό υγιή τρόπο των ανθρώπων του περιθωρίου, καθώς και των νέων να επικοινωνήσουν με εμάς και να εκφράσουν τις ανησυχίες τους και τα αιτήματά τους. Έστω λοιπόν και μέσα από αυτό το «χαλασμένο τηλέφωνο» καταφέρνουμε να τους ακούσουμε κι εκείνοι με την σειρά τους «απελευθερώνονται». Κερδισμένη από αυτό είναι κυρίως η δημοκρατία που «τροφοδοτείται» από την πολυμορφία και την πολυφωνία. Βέβαια, με τις πολύχρωμες τοιχογραφίες «ελευθερώνονται» και οι μεγαλουπόλεις από το γκρίζο και μουντό χρώμα, δίνοντας τους λίγη ζωντάνια και ρυθμό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το Βερολίνο που θεωρείται η πόλη με τα ομορφότερα graffiti στον κόσμο! Αν λοιπόν, η τέχνη δεν είναι αυθόρμητη, δεν είναι συναισθηματική, δεν αφορμάται από τον ανθρώπινο πόνο, δεν είναι αντισυμβατική, δεν απευθύνεται σε ελεύθερους ανθρώπους, όπως ακριβώς τα graffiti, τότε μάλλον θα πρέπει να της βρούμε έναν νέο ορισμό!
Εντούτοις, όσο υπέρμαχοι της ελευθερίας της καλλιτεχνικής έκφρασης και να είμαστε, δε μπορούμε να αγνοήσουμε μία πιο «σκοτεινή», ασύδοτη πλευρά των graffiti, αυτή που ταυτίζεται με τον βανδαλισμό! Βανδαλισμός δεν ήταν άραγε όταν άγνωστοι έκαναν graffiti πάνω σε τοιχογραφίες προσωπικοτήτων της επανάστασης του 1821, δείχνοντας τον «σεβασμό» τους τόσο προς τις θυσίες αυτών των ανθρώπων που ανήκουν πια στον πάνθεο των ηρώων, όσο φυσικά και στον ίδιο τον καλλιτέχνη; Βανδαλισμό δεν συνιστούν τα graffiti πάνω σε αγάλματα, αρχαιολογικούς χώρους, εικόνες Αγίων; Βέβαια, αυτό εκτός από μια ποινικά κολάσιμη πράξη, αποτελεί δείγμα έλλειψης παιδείας και μιας εσωτερικής ανάγκης να καταστραφεί οτιδήποτε θεωρείται, γίνεται και πρέπει να γίνεται σεβαστό από την κοινωνία.
Παράλληλα, εξίσου προβληματικό είναι όταν κάποιος αυθαίρετα ζωγραφίζει σε ιδιωτική περιουσία, χωρίς φυσικά την άδεια του ιδιοκτήτη. Δηλώνει θρασύτητα και ασύστολο εγωισμό! Ως εκ τούτου, όχι μόνο δεν θίγονται τα κοινωνικά προβλήματα, όχι μόνο δεν στοχεύουν στην αφύπνιση των πολιτών, αλλά αντιθέτως διογκώνεται το χάσμα μεταξύ τους και κωλύεται ο υγιής διάλογος και η συνεργασία. Κάπως έτσι εξακολουθούν να υπάρχουν οι ταμπέλες και η κατηγοριοποίηση των ανθρώπων. Έτσι, οι μεν είναι οι «επαναστάτες» και οι δε οι «υποταγμένοι». Μάλιστα, το χειρότερο είναι όταν graffiti εμπεριέχουν υβρεολόγια! Τότε πράγματι θίγεται η αισθητική των πολιτών!
Τα graffiti ή οι τοιχογραφίες αποτελούν μια μορφή τέχνης ανατρεπτική, επαναστατική, ιδιαίτερη! Μια, όμως, κόκκινη γραμμή τα χωρίζει από τον βανδαλισμό και την καταστροφή. Για να εξακολουθούν λοιπόν να αποτελούν τέχνη χρειάζεται να τηρηθεί το μέτρο!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Γκράφιτι: Η ιστορία της τέχνης του δρόμου, cna.gr, διαθέσιμο εδώ
