Της Ιωάννας Μπινιάρη,
«Αχ, φίλε μου, φίλε μου!»
Με αυτήν τη σπαρακτική επιφώνηση απευθύνεται η ηρωίδα μας στην τελευταία σελίδα αυτού του μυθιστορήματος. Πρόκειται για μια συγγραφέα, που μόλις έχασε τον αγαπημένο φίλο και μέντορά της και ανέλαβε τη φροντίδα του σκύλου του, που έμεινε πίσω να τον περιμένει ακόμα να γυρίσει, σαν ένας άλλος Hachiκo που για χρόνια περίμενε κάθε βράδυ σε έναν σταθμό τρένου να επιστρέψει ο αποβιώσας ιδιοκτήτης του. Σε ποιον απευθύνεται, όμως, η ηρωίδα; Στον άνθρωπο ή στον σκύλο που έχασε; Ή μήπως τελικά στον ίδιο της τον εαυτό;
Στο μυθιστόρημα Ο φίλος, της συγγραφέως Σίγκριντ Νιούνεζ (Sigrid Nunez), που κυκλοφορεί πρώτη φορά στην Ελλάδα από τις Εκδόσεις Gutenberg και, μάλιστα, τιμήθηκε με το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ το 2018, έννοιες και συναισθήματα, όπως το πένθος, η αγάπη, ο έρωτας και η αφοσίωση, λαμβάνουν μια άλλη, πανανθρώπινη διάσταση, που σε κάθε σελίδα αναμοχλεύουν την προσοχή, αλλά και τη συγκίνηση του αναγνώστη. Μια συγγραφέας προσπαθεί να διαχειριστεί την αυτοκτονία ενός φίλου και δασκάλου δημιουργικής γραφής, ο οποίος υπήρξε εραστής της για μία νύχτα, ωστόσο η πολυποίκιλη ερωτική του ζωή και οι τρεις γάμοι της ζωής του δεν οδήγησαν ποτέ στο να γίνουν αυτοί οι δύο άνθρωποι σύντροφοι. Βέβαια, δεν ξεκαθαρίζεται αν η συγγραφέας υπήρξε ερωτευμένη μαζί του —η ίδια δεν το αποδέχεται— αλλά η στάση της μαρτυρά ότι όσα ένιωθε για εκείνον ήταν μονάχα έρωτας και μια κρυφή επιθυμία να είναι μαζί του.
Καλούμενη να διαχειριστεί τον θρήνο και τον θυμό της για την απώλεια του αυτόχειρα μέντορά της, είτε αφοσιωμένη στις καθημερινές της συνήθειες, όπως η διδασκαλία στα πανεπιστημιακά έδρανα και η γραφή, είτε συνεπής στις συνεδρίες με τον ψυχοθεραπευτή της, η ζωή της ξαφνικά αλλάζει. Βυθισμένη στη λύπη, στη σιωπή και στις ενοχές, καλείται να αναλάβει μια καινούργια ευθύνη, που θα της προξενήσει έναν στρόβιλο ερωτημάτων, αναθεώρησης και επαναπροσδιορισμού της στάσης της απέναντι στη ζωή. Σε όλο αυτό το συναισθηματικό ντελίριο, λοιπόν, προστίθεται η φροντίδα ενός Μεγάλου Δανού, του Απόλλωνα, του σκύλου που ο ίδιος ο αγαπημένος της δάσκαλος τής άφησε, θεωρώντας την ως το ιδανικό άτομο να τον αναλάβει.
Η καθημερινότητα της ηρωίδας αλλάζει συλλήβδην με την άφιξη αυτού του νέου «συγκάτοικου» στο σπίτι της, που θέτει σε κίνδυνο την παραμονή της εκεί, αφού βάσει του μισθωτηρίου συμβολαίου που συνήψε με τον ιδιοκτήτη δεν επιτρέπεται η διαμονή κατοικίδιου ζώου. Μπροστά στο σενάριο, όμως, να μεταβεί ο σκύλος σε κυνοτροφείο, ενώ ήδη έχει επιδοθεί σε συνεχείς αλλαγές περιβάλλοντος, εκείνη δέχεται να πάρει το ρίσκο και να ανοίξει την πόρτα του σπιτιού της για αυτό το ζώο, που έμελλε να μεταμορφωθεί σε έναν καθοριστικό για την πορεία της ζωής της μίτο, που ξετύλιξε συναισθήματα και σκέψεις βαθιά κρυμμένες μέσα της.
Αν και είναι δύσκολη η φροντίδα ενός τέτοιου μεγαλόσωμου σκύλου, σε συνδυασμό με τα διαρκή τεχνάσματα που καλείται να σκαρφίζεται, για να εξασφαλίσει την παραμονή του στο σπίτι και τους φίλους και γνωστούς που δεν αποδέχονται εύκολα την ύπαρξη του σκύλου και συνακόλουθα την ίδια, εκείνη θα δώσει ακόμη περισσότερο χώρο στη μοναξιά της. Η αποκλειστική ενασχόληση με τον σκύλο γίνεται ο βασικός πυλώνας και ίσως ο ακρογωνιαίος λίθος της ύπαρξής της, καθώς τον περιποιείται, του μιλάει, του βάζει μουσική, του διαβάζει και, εν τέλει, καταλήγει να μοιράζεται μαζί του το κοινό τους πένθος για τον άνθρωπο που χάθηκε και τους λείπει περισσότερο. Αλλά και ο σκύλος ανταποκρίνεται με τον δικό του τρόπο στις φροντίδες της νέας του κυρίας είτε με το βλέμμα είτε με τις κινήσεις του και γίνεται εκείνος εξ ολοκλήρου ο πιστός της σύντροφος και φίλος.
Μέχρι να τελειώσει το βιβλίο, ο διαρκής μονόλογος της ηρωίδας, γεμάτος αναμνήσεις, αγωνία και νοσταλγία και απευθυνόμενος με εξομολογητικό ύφος στον νεκρό της μέντορα, για τον οποίο πενθεί όσο καμία από τις τρεις συζύγους του, μετατρέπεται σε ένα δυναμικό ανάγνωσμα που θέλει να ενδυναμώσει και να ενθαρρύνει όλες τις εκκολαπτόμενες γυναίκες συγγραφείς στον έξω κόσμο να γράψουν το δικό τους βιβλίο, κόντρα στην παντοδυναμία των αρσενικών συγγραφέων. Οικειοποιούμενη τα διδάγματα και τις ρήσεις άλλων ομοτέχνων της, η συγγραφέας αποκρυσταλλώνει τη δυσκολία και τη γοητεία της γραφής, προσπαθεί να απογυμνώσει την υφή του έρωτα και, εν τέλει, καταφέρνει να μετουσιώσει το πένθος της σε αυτό το άκακο πλάσμα, που στέκεται πιστός της συνοδοιπόρος στο μονοπάτι εύρεσης παρηγοριάς για τον χαμό του κρυφού της έρωτα.
Εν τέλει, πρόκειται για ένα αποσπασματικό μυθιστόρημα, γοητευτικά ύπουλο και συναισθηματικά φορτισμένο, καθώς όσο περισσότερο συνεχίζεται η ανάγνωση, νιώθει κανείς να «μαγεύεται» από τα αποφθέγματα που έχουν την τιμητική τους στις σελίδες του, αλλά και να προβληματίζεται, καθώς στο μικροσκόπιο του βιβλίου τίθενται ζητήματα ηθικής στάσης, επιλογών και συμπεριφορών. Η εσωτερική αναζήτηση και οι υπαρξιακοί προβληματισμοί κυριαρχούν, η πολύτιμη σχέση μας με τα ζώα και την ανιδιοτελή αγάπη που μας προσφέρουν είναι βασικός θεματικός άξονας, ενώ, τελικά, βλέπουμε ότι ο θάνατος και το πένθος δεν πρέπει τελικά να μας προσδίδουν μόνο φόβο και λύπη, αλλά και χαρά, που εμείς μείναμε πίσω και παλεύουμε με τους δαίμονές μας για να βρούμε τον εαυτό μας.
