Της Αννίτας Ελισσαίου,
Τις τελευταίες εβδομάδες, όλο και πιο συχνό γίνεται το φαινόμενο της τοποθέτησης ορισμένων βιβλίων σε «μαύρη λίστα» από σχολικά συμβούλια στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Λογοτεχνικά έργα, μοντέρνα όσο και κλασικά, αφαιρούνται από τα ράφια των βιβλιοθηκών και την ύλη των μαθημάτων, φερόμενα ως «ακατάλληλα», «χυδαία», ή «υπερβολικά βίαια», προκαλώντας την ανησυχία εκπαιδευτικών και οργανώσεων.
Ο Αμερικανικός Σύνδεσμος Βιβλιοθηκών παρακολουθεί και εξετάζει παράπονα και προσφυγές για τίτλους βιβλίων από όλη τη χώρα, και μέσα σε μόλις 3 μήνες του 2021 (Σεπτέμβριο ως Οκτώβριο), σημείωσε 330 περιστατικά, τη στιγμή που ο συνολικός αριθμός παραπόνων για όλο το 2019 ήταν 377. Αλλά και σε πολιτικό επίπεδο, ο αριθμός των νομοθεσιών που προτείνονται για την «απαγόρευση» συγκεκριμένων βιβλίων έχει αυξηθεί δραματικά. Η PEN America, μη-κερδοσκοπική οργάνωση για την ελευθερία της έκφρασης στις Η.Π.Α., έχει μετρήσει πάνω από 150 νόμους σε 39 πολιτείες, επισημαίνοντας ότι αυτοί οι αριθμοί πρέπει να εγείρουν τον προβληματισμό όλων.
Ποιες είναι οι κύριες Πολιτείες που «αγωνίζονται» για την κατάργηση ορισμένων τίτλων από τις σχολικές τάξεις και τις βιβλιοθήκες; Στο Τέξας, νομοθέτες έχουν δημιουργήσει λίστα με 850 βιβλία που μπορεί να προκαλέσουν «αρνητικά συναισθήματα, όπως άγχος, λύπη ή ενοχή σε μαθητές εξαιτίας του χρώματος του δέρματός τους και του φύλου τους». Στο Σαν Αντόνιο, 400 τίτλοι βρίσκονται υπό εξέταση, χωρίς να έχει δοθεί κάποιος λόγος που να εξηγεί το γιατί. Κοινός παρονομαστής, όμως, και στις δύο περιπτώσεις, είναι ότι τα περισσότερα από τα βιβλία στις λίστες έχουν γραφτεί από Αφροαμερικανούς συγγραφείς, μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας ή άτομα που προέρχονται από εθνικές μειονότητες. Σε κομητεία της Φλόριντα, 16 βιβλία βρίσκονται, επίσης, υπό εξέταση, ανάμεσά τους το βραβευμένο The Kite Runner του Khaled Hosseini, που μιλά για τα ταραχώδη γεγονότα στο Αφγανιστάν με την εμπλοκή της Σοβιετικής Ένωσης και την άνοδο των Ταλιμπάν, και την μετανάστευση στις Η.Π.Α.. Στο Τενεσσί, το ανατριχιαστικό Maus του Art Spiegelman για το Ολοκαύτωμα έχει μπει κι αυτό στη «μαύρη λίστα» μερικών σχολείων στην Πολιτεία, λόγω βωμολοχιών.
Ορισμένα σχολικά συμβούλια σε μερικές Πολιτείες έχουν ήδη απαγορεύσει τη διδασκαλία της «κριτικής θεωρίας για τη φυλή» (critical race theory), ίσως ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα θέματα που έχουν ποτέ προταθεί για τα σχολεία. Η συγκεκριμένη θεωρία δείχνει τη σύγχρονη αμερικανική ιστορία από μια άλλη σκοπιά, εξηγώντας τις φυλετικές διακρίσεις, το συστημικό ρατσισμό, το «φυλετικό φακέλωμα» από θεσμούς και τον τρόπο με τον οποίο αυτά εξακολουθούν να επηρεάζουν την αμερικανική κοινωνία. Το θέμα έγινε ακόμα πιο επίκαιρο μετά το κίνημα του Black Lives Matter που έλαβε τεράστιες διαστάσεις το 2020 και έφερε την Αμερική αντιμέτωπη με τις άσχημες πτυχές της κοινωνίας της. Η εισαγωγή στις σχολικές τάξεις βιβλίων που ασκούν μια πιο αυστηρή κριτική της αμερικανικής ιστορίας με άξονα τη φυλή και τον ρατσισμό βρήκαν αντίθετους συντηρητικούς νομοθέτες, αλλά και γονείς, οι οποίοι αισθάνονταν ότι τα λευκά παιδιά θα ενοχοποιηθούν άδικα.
Παρόμοια είναι η στάση που κρατούν τώρα και απέναντι σε θέματα φύλου και σεξουαλικότητας. Παιδικά και εφηβικά βιβλία που αναλύουν έννοιες όπως ο σεξουαλικός προσανατολισμός και η ταυτότητα φύλου θεωρούνται «ακατάλληλα» από ομάδες γονέων και νομοθέτες, οι οποίοι επιθυμούν να τα αφαιρέσουν από βιβλιοθήκες και σχολικές αίθουσες. Ο νόμος “Don’t Say Gay”, που προτάθηκε στη Φλόριντα, μπορεί να απαγορεύσει οποιαδήποτε συζήτηση πάνω στα προαναφερθέντα θέματα και θα επέτρεπε στους γονείς να ασκήσουν μήνυση σε σχολικά συμβούλια που παραβιάζουν αυτόν τον νόμο. Παρόμοια νομοθεσία έχει προταθεί και στο Κάνσας, βάζοντας εκπαιδευτικούς που αναφέρονται στην ομοφυλοφιλία υπό την απειλή ποινικής δίωξης.
Για οργανώσεις όπως η PEN America, οι παραπάνω πολιτικές κινήσεις αποτελούν μια ξεκάθαρη επίθεση στο εκπαιδευτικό σύστημα και το δικαίωμα στην ελευθερία λόγου, μια προσπάθεια «φίμωσης» εκπαιδευτικών. Το φαινόμενο της πόλωσης στις Η.Π.Α. ήταν ήδη έντονο σε θέματα πολιτικής, κοινωνικής πρόνοιας και διαχείρισης της πανδημίας, και τώρα σε αυτά έρχεται να προστεθεί και η εκπαίδευση. Μικρές ομάδες συντηρητικών γονέων, όπως οι Moms for Liberty και Parents Defending Education, υποστηρίζουν αυτές τις αλλαγές στο σχολικό υλικό, λαμβάνοντας επίσης τις χορηγίες πλούσιων Ρεπουμπλικάνων που ενισχύουν οικονομικά το κίνημα. Με τις ενδιάμεσες εκλογές του Νοεμβρίου να πλησιάζουν, το ζήτημα αυτό πιθανώς να διαδραματίσει ακόμα μεγαλύτερο ρόλο.
Μια από τις πιο βασικές αξίες της εκπαίδευσης είναι ότι μας παρουσιάζει διαφορετικές απόψεις, εμπειρίες, και ιδέες από αυτές με τις οποίες έχουμε μεγαλώσει. Η λογοτεχνία ειδικά ωθεί τους μαθητές να προβληματιστούν και να διευρύνουν τους ορίζοντές τους, να ανακαλύψουν έννοιες και σελίδες της Ιστορίας που δεν διδάσκονται πάντα στις σχολικές αίθουσες. Η αφαίρεση βιβλίων, πόσο μάλλον αυτών που θα μπορούσαν να βοηθήσουν μαθητές και μαθήτριες να ανακαλύψουν κάτι για τον εαυτό τους, δικαιολογημένα εγείρει ανησυχίες για τις πραγματικές προθέσεις πίσω από τις νομοθεσίες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Why are certain school books being banned in US?, BBC News, διαθέσιμο εδώ
- Books bans and ‘gag orders’: the US schools crackdown no one asked for, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Bills to ban US schools’ discussion of LGBTQ+ issues are threat to free speech – report, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Op-Ed: The recent onslaught of book bans is a strategic part of wider attacks to our democracy, The Los Angeles Times, διαθέσιμο εδώ
