Του Χαράλαμπου Μυλωνά,
Πριν από περίπου μία εβδομάδα, στις 16 Φεβρουαρίου 2022, έγινε γνωστή από το CNN η τρίτη περίπτωση απαλλαγής από τον ιό HIV με τη χρήση βλαστοκυττάρων – ένα τεράστιο επίτευγμα της Ιατρικής. Ωστόσο, είναι αμφίβολο αν οι περισσότεροι γνωρίζουν τι είναι αυτά τα περιβόητα βλαστοκύτταρα και γιατί ασχολείται με αυτά η επιστημονική κοινότητα σε τόσο μεγάλο βαθμό. Το παρόν, λοιπόν, άρθρο έρχεται να αποσαφηνίσει την έννοια αυτή και να τονίσει τη σημασία των βλαστικών κυττάρων για την ανθρώπινη υγεία.
Η απάντηση στην ερώτηση «Ποια είναι η θεμελιώδης μονάδα της ζωής;», είναι «το κύτταρο». Πρόκειται για μία δομή που αποτελείται από τρία βασικά στοιχεία: την κυτταρική μεμβράνη, τον πυρήνα και το κυτταρόπλασμα. Ο πυρήνας περιέχει το περισσότερο γενετικό υλικό του κυττάρου, βρίσκεται μέσα στο κυτταρόπλασμα, το οποίο συγκρατείται από την κυτταρική μεμβράνη, που συμμετέχει και στην ανταλλαγή ουσιών μεταξύ κυττάρου και περιβάλλοντος. Υπάρχουν πολλοί τύποι κυττάρων για την επιτέλεση συγκεκριμένων λειτουργιών του οργανισμού. Ωστόσο, μία πολύ σημαντική κυτταρική ομάδα, είναι τα βλαστοκύτταρα. Πρόκειται για κύτταρα που έχουν τη δυνατότητα να διαφοροποιούνται σε πολλούς άλλους κυτταρικούς τύπους. Αποτελούν, στην ουσία, ένα σύστημα επιδιόρθωσης του οργανισμού, αφού μπορούν να διαφοροποιηθούν σε κύτταρα του αίματος, του μυϊκού και του νευρικού ιστού.
Όσον αφορά τις εφαρμογές των βλαστοκυττάρων, είναι πολλές και ποικίλες. Μία από αυτές αφορά τον καρκίνο. Συγκεκριμένα, πολλοί ασθενείς υποβάλλονται σε μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων, προκειμένου τα τελευταία να αντικαταστήσουν τα αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα που έχουν καταστραφεί από τη βαριά χημειοθεραπεία και ραδιοθεραπεία, που απαιτούνται για κάποιους τύπους καρκίνου. Σε κάποιες μορφές καρκίνου, όπως το πολλαπλούν μυέλωμα και ορισμένους τύπους λευχαιμίας, η μεταμόσχευση δρα απευθείας εναντίον του όγκου, με τα βλαστοκύτταρα του δότη να «επιτίθενται» στα εναπομείναντα καρκινικά κύτταρα. Ωστόσο, παρά τα θετικά αποτελέσματα, η θεραπεία αυτή βρίσκεται υπό μελέτη για πολλούς ακόμα τύπους καρκίνου, καθώς, σε συνδυασμό με την ισχυρή χημειοθεραπεία και ραδιοθεραπεία, προκαλεί παρενέργειες, όπως αιμορραγία και υψηλό κίνδυνο μόλυνσης.
Ένα πραγματικά μεγαλειώδες κατόρθωμα της Ιατρικής είναι αυτό που αναφέρθηκε στον πρόλογο. Πρόκειται για το τρίτο άτομο που απαλλάχθηκε από τον ιό HIV μετά τη μεταμόσχευση βλαστοκυττάρων του αίματος του ομφαλίου λώρου. Στην πραγματικότητα, η ίαση προήλθε τυχαία, καθώς η θεραπεία προοριζόταν για την αντιμετώπιση οξείας μυελογενούς λευχαιμίας, από την οποία άρχισε να πάσχει η ασθενής τέσσερα χρόνια μετά τη διάγνωσή της με AIDS. Βρέθηκε, λοιπόν, ότι το DNA των βλαστοκυττάρων του δότη περιείχε ένα μεταλλαγμένο γονίδιο, το οποίο προσδίδει φυσική ανοσία ενάντια στον ιό HIV. Έτσι, η ασθενής απέκτησε φυσική ανοσία έναντι του HIV και τα ίχνη του στο σώμα της μειώθηκαν ραγδαία.
Είναι γνωστό ότι τα βλαστικά κύτταρα είναι ικανά να ανανεώνουν διαφόρων τύπων ιστούς, όπως τον μυϊκό, τον νευρικό, τον επιθηλιακό, αλλά και τον οστίτη και χόνδρινο ιστό. Στην Ορθοπεδική, για παράδειγμα, χρησιμοποιείται ένας συγκεκριμένος τύπος βλαστοκυττάρων, τα μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα (MSCs). Πρόκειται για μορφή βλαστικών κυττάρων, που είναι ικανά να εκκρίνουν μία ποικιλία βιοδραστικών παραγόντων, ανταποκρινόμενα ενεργά στο περιβάλλον τους. Έρευνα που διεξήχθη σε κουνέλια με ελαττωματικό χόνδρινο ιστό από μία ομάδα επιστημόνων έδειξε πως τα MSCs έφεραν βελτίωση στην επούλωση και εν τέλει αναγέννηση του χόνδρινου ιστού. Επιπλέον, τα MSCs χρησιμοποιήθηκαν και σε μεταμόσχευση για αναγέννηση οστίτη ιστού σε τραύμα αστραγάλου.
Επιπλέον, μία ακόμα εντυπωσιακή εφαρμογή των βλαστοκυττάρων αφορά τη δημιουργία οργάνων. Η σοβαρή έλλειψη δωρητών οργάνων έχει στρέψει τους ερευνητές στην προσπάθεια δημιουργίας ολόκληρων οργάνων με τη χρήση βλαστικών κυττάρων. Μέχρι σήμερα, έχει αποδειχθεί ότι ο μαστικός αδένας και ο προστάτης μπορούν να δημιουργηθούν in vivo (μέσα στον οργανισμό) από ένα μόνο βλαστοκύτταρο. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να τονιστεί πως η μέθοδος αυτή βρίσκεται ακόμη σε πειραματικό στάδιο, καθώς πρέπει να μελετηθούν πολλοί παράγοντες, όπως αυτός της δημιουργίας όγκου και του περιορισμένου αριθμού βλαστοκυττάρων που μπορούν να απομονωθούν. Τέλος, ας μην ξεχνάμε και την ηθική παράμετρο.
Συμπερασματικά, γίνεται καταληπτή η τεράστια συνεισφορά των βλαστοκυττάρων στην επιστήμη. Αν και βρισκόμαστε ακόμα σε πειραματικό στάδιο, ο ενθουσιασμός των ερευνητών είναι τεράστιος, καθώς είναι πιθανό να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη θεραπεία ανίατων, μέχρι τώρα, ασθενειών, όπως η νόσος του Πάρκινσον και ο διαβήτης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- G. M. Cooper, R. E. Hausmann, Το κύτταρο – Μία Μοριακή Προσέγγιση (Έβδομη Έκδοση), Ακαδημαϊκές Εκδόσεις Ι. Μπάσδρα και ΣΙΑ Ο.Ε., Αλεξανδρούπολη, 2018
- Stem Cells, medlineplus.gov. Διαθέσιμο εδώ
- Stem Cell Transplants in Cancer Treatment, cancer.gov. Διαθέσιμο εδώ
- Researchers report third case of HIV remission after stem cell transplant using umbilical cord blood, edition.cnn.com. Διαθέσιμο εδώ
- M. T. Sutton and T. L. Bonfield, Stem Cells: Innovations in Clinical Applications, Stem Cells Int. 2014; 2014: 516278. Διαθέσιμο εδώ
- Y. Liu, R. Yang, Z. He and W.-Q. Gao, Generation of functional organs from stem cells, Cell Regen. 2013; 2: 1. Διαθέσιμο εδώ
