Της Κατερίνας Μακράκη,
Η γλώσσα εμφανίστηκε πολύ νωρίς στην εξέλιξη της ανθρωπότητας. Σε όλες τις θρησκείες και τις μυθολογίες, υπάρχουν ιστορίες για την καταγωγή της γλώσσας. Οι ανθρωπολόγοι πιστεύουν ότι ο άνθρωπος υπάρχει στη γη εδώ και τουλάχιστον ένα εκατομμύριο χρόνια. Μέσα από την ιστορία μαθαίνουμε πως οι φωνούμενες γλώσσες που γνωρίζουμε υπάρχουν από αρχαιοτάτων χρόνων. Ωστόσο, τα παλιότερα γραπτά ευρήματα που έχουν αποκρυπτογραφηθεί, χρονολογούνται μόλις πριν από 6.000 χρόνια. Ο Muller, συγκεκριμένα, αναφέρει, ότι τίποτα δε θα μπορούσε να είναι πιο ενδιαφέρον από το να μάθουμε από ιστορικά δεδομένα την ακριβή διεργασία, μέσω της οποίας ο πρώτος άνθρωπος ξεκίνησε να εκφέρει τις πρώτες λέξεις και έτσι να δοθεί μια οριστική απάντηση.
Ότι κι αν κάνουν οι άνθρωποι όταν βρεθούν μαζί – είτε παίζουν είτε καβγαδίζουν είτε αγκαλιάζονται – πάντα μιλούν μεταξύ τους. Μιλάμε στους οδηγούς λεωφορείων, στους συντρόφους μας, στους γονείς μας, ακόμα και στους αντιπάλους μας. Ελάχιστες στιγμές της ζωής μας είναι απαλλαγμένες από τις λέξεις. Ακόμα και φορές που δεν υπάρχει κάποιος να μας απαντήσει, εμείς μιλάμε. Η γλώσσα, ίσως είναι το βασικότερο σημείο που διαφοροποιεί τους ανθρώπους από τα υπόλοιπα έμβια όντα. Από τους περισσότερους, χαρακτηρίζεται ως ένας ζωντανός οργανισμός που συνεχώς αλλάζει και προσαρμόζεται. Λέμε πολλές φορές ότι γνωρίζουμε μια γλώσσα, είτε είναι τα ελληνικά είτε γαλλικά ή οποιαδήποτε άλλη γλώσσα. Τι σημαίνει όμως στην ουσία το «γνωρίζω» μια γλώσσα;
Σημαίνει καταρχάς πως κατέχουμε την ικανότητα να επικοινωνούμε με αυτή και να κάνουμε διάλογο με άτομα που ομιλούν την ίδια γλώσσα. Σύμφωνα με την επιστήμη της γλωσσολογίας, αυτό σημαίνει να έχουμε την ικανότητα να παράγουμε φθόγγους με συγκεκριμένες σημασίες, και να τους κατανοούμε – ερμηνεύουμε εκείνους που παράγουν άλλοι ομιλητές. Άτομα που έχουν προβλήματα ακοής, παράγουν και κατανοούν τη νοηματική γλώσσα με τον ίδιο τρόπο που παράγουν τα άτομα χωρίς προβλήματα ακοής. Αυτές οι γλώσσες είναι ισοδύναμες με τις ομιλούμενες γλώσσες, αν εξαιρέσουμε τις εκφραστικές διαφορές. Σχεδόν όλοι οι άνθρωποι γνωρίζουν έστω από μία γλώσσα.
Όταν κάποιος γνωρίζει μια γλώσσα, γνωρίζει λέξεις αυτής της γλώσσας, δηλαδή τις φθογγικές μονάδες που σχετίζονται με συγκεκριμένες σημασίες. Όταν κάποιος δεν γνωρίζει μία γλώσσα, οι λέξεις και οι προτάσεις της του είναι ως επί το πλείστον ακατανόητες. Οι φθόγγοι των λέξεων αντιστοιχούν σε σημασίες μόνο στη γλώσσα στην οποία εμφανίζονται. Εάν δούμε κάποιον να χρησιμοποιεί μια άγνωστη νοηματική γλώσσα, είναι μάλλον αμφίβολο ότι θα καταλάβουμε τι θέλει να μας πει, στηριζόμενοι και μόνο στα νοήματα. Χαρακτηριστικό είναι το εξής παράδειγμα, όπου ένας ομιλητής της κινεζικής νοηματικής γλώσσας δεν θα κατανοήσει εύκολα έναν ομιλητή της αμερικανικής και το αντίστροφο. Πολλά νοήματα αρχικά έμοιαζαν με μιμήσεις, η κίνηση του χεριού προς το στόμα για να σημαίνει «τρώω» είναι μιμητική. Με την πάροδο του χρόνου μπορεί τα νοήματα αυτά να αλλάζουν όπως αλλάζει η προφορά των λέξεων και έτσι χάνεται το μιμητικό τους χαρακτηριστικό.
Η γνώση μιας γλώσσας μας επιτρέπει να συνδυάζουμε λέξεις, για να σχηματίσουμε φράσεις και προτάσεις. Τα λεξικά μιας γλώσσας δεν είναι δυνατόν να περιέχουν μέσα όλες τις δυνατές προτάσεις που μπορεί να σχηματίσει κανείς με αυτήν. Με το να γνωρίζουμε μια γλώσσα, σημαίνει ότι μπορούμε να δημιουργήσουμε μια πρόταση που δεν έχει εκφωνηθεί ποτέ ξανά στο παρελθόν. Ο εγκέφαλος μας έχει πεπερασμένες δυνατότητες και δεν θα ήταν δυνατόν να αποθηκεύουμε κάθε καινούργια πρόταση. Εάν σχηματίζαμε προτάσεις βάζοντας απλά την μια λέξη δίπλα στην άλλη, τότε η γλώσσα δεν θα ήταν τίποτα άλλο παρά μόνο ένα σύνολο λέξεων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚH ΠΗΓH
- Εισαγωγή στη μελέτη της γλωσσολογίας, Victoria Fromkin, Robert Rodman, Nina Hyams, Αθήνα, Εκδόσεις Πατάκη, 2008
