Του Ζαχαρία Δ. Πάνου,
Υπό το πρίσμα του πολιτικού ρεαλισμού, αναντίρρητα σκοπός του πολέμου είναι η επίτευξη και ανάδυση μιας ειρήνης προς όφελος του νικητή. Έτσι, η επιτυχής διεξαγωγή του πολέμου στρατηγικά εξαρτάται άμεσα από τη λειτουργία της Υψηλής Στρατηγικής κατά την ειρήνη, υπό την έννοια της συνεχούς και ευφυούς εξέτασης των μέσων της πολιτείας και κατά τη σοφία και κρίση της ιστορικής εμπειρίας και σχεδίασης. Η μάχη της Ulm (Ούλμ) τον Οκτώβριο του 1805 στα πλαίσια των Ναπολεόντειων Πολέμων είναι παρ’ ότι άσημη, ίσως η κορωνίδα της στρατηγικής σχεδίασης και –κατά κοινή παραδοχή– ο θρίαμβος των κεραυνοβόλων ελιγμών, συγκλονίζοντας συθέμελα τη διεθνή κονίστρα και την επιχειρησιακή τέχνη παγκοσμίως.
Ο πόλεμος του Γ’ Συνασπισμού κατά της Ναπολεόντειας Γαλλίας αποτελεί de facto το εφαλτήριο της ριζικής στροφής του χαρακτήρα και θεώρησης του πολέμου. Ο Γ’ Συνασπισμός αποτελεί επίτευγμα της βρετανικής διπλωματίας, η οποία υπό τον φόβο της θαλάσσιας εισβολής της Μεγάλης Στρατιάς του Ναπολέοντα στα μητροπολιτικά της εδάφη, κατόρθωσε με διπλωματικές πιέσεις και υπέρογκα ποσά να συνενώσει την Αυστριακή και Ρωσική Αυτοκρατορία κατά της Γαλλίας. Έτσι, οι δύο χερσαίες Αυτοκρατορίες ευθύς εκτέλεσαν τα σχέδια επιστράτευσής τους και αποφάσισαν τη συνταύτιση των κοινών τους προσπαθειών, ώστε να εκστρατεύσουν με απώτερο στρατηγικό στόχο την εξόντωση των γαλλικών στρατευμάτων και τη διαπραγμάτευση μιας συνθήκης-εγκλωβισμού της γαλλικής ανερχόμενης δύναμης στην Ευρώπη.
Η Αυστρία, προσπαθώντας να εξαγάγει συμπεράσματα από τις ήττες του 1799-1800, αποφάσισε την άμεση άμυνα στις όχθες του Ρήνου, καταλαμβάνοντας τις στρατηγικές διαβάσεις, έως ότου η ρωσική δύναμη, υπό τον ικανό Στρατάρχη Κουτούζωφ, συνενωθεί και το θέατρο επιχειρήσεων περάσει σε γαλλικό έδαφος, κλείνοντας τη μέγγενη πίεσης του αντιπάλου. Παρά την ορθή θέσπιση στρατηγικών στόχων, η αδυναμία υιοθέτησης ταχυκίνητου δόγματος οδήγησε το αυστριακό στράτευμα, υπό τον Στρατάρχη Karl Mack von Leiberich, σε σημαντική αδράνεια και επανάπαυση, όπου στωικά ανέμενε την έλευση των Ρώσων.
Η γαλλική αντίδραση ήταν κεραυνοβόλα. Σαν άλλος Αννίβας και παρά την τρομακτική συγκέντρωση στρατευμάτων από τον αντίπαλο, ο Ναπολέοντας αποφάσισε να μεταφέρει το θέατρο σε εχθρικό έδαφος. Το γαλλικό σχέδιο ήταν εξαιρετικά φιλόδοξο και, όπως κάθε ευφυής στρατηγική σύλληψη, παράδοξα απλό. Η Μεγάλη Στρατιά, κατατμημένη σε επιμέρους Σώματα Στρατού και εκμεταλλευόμενη την άριστη επιμελητεία και συγκρότησή της, θα διέσχιζε τον Ρήνο αιφνιδιαστικά, υπερκεράζοντας τις αυστριακές θέσεις και αιχμαλωτίζοντας την Αυστριακή Στρατιά, πριν αυτή συνενωθεί με τις συνεχώς ενισχυόμενες αυστριακές και ρωσικές δυνάμεις. Ως επιμέρους στόχοι τέθηκαν η κατοχή των γραμμών ανεφοδιασμού των Αυστριακών στο Μόναχο και η απώτερη κύκλωση της εχθρικής Στρατιάς. Λέγεται, κατά τον ιστορικό μύθο, πως ο Ναπολέοντας απεύθυνε την εξής ρήση στον Στρατάρχη Louis-Alexandre Berthier: «Αυτή τη φορά θα τους νικήσουμε με τις μπότες και όχι τα κανόνια μας».
Έτσι, στις 25 Σεπτεμβρίου, τα 3ο και 6ο Σώματα Στρατού της Μεγάλης Στρατιάς διάβηκαν το Δούναβη και κατέλαβαν χωρίς ουσιαστική αντίδραση τη Στρουτγάρδη. Τυχόν ισχυρή αυστριακή αντίδραση τις κρίσιμες εκείνες στιγμές ίσως κατάφερνε την εξόντωση ή σύμπτυξη των προελάζοντων γαλλικών δυνάμεων, ωστόσο, ο Στρατάρχης Mack προτίμησε την άριστη αμυντική οργάνωση της διάβασης της Ulm, όπου περίμενε την κύρια γαλλική δύναμη, χάνοντας πολύτιμες μέρες. Έτσι, μόλις στις 8 Οκτωβρίου εξαπέστειλε ισχνές αναγνωριστικές δυνάμεις, οι οποίες κατανικήθηκαν εμφατικά στη μάχη του Wertingen από μια διθυραμβική επέλαση του γαλλικού ιππικού, πριν καν αναπτυχθούν σε σχηματισμούς μάχης.
O Mack, επιτέλους, κατάλαβε τον τρόπο ενήργησης του αντιπάλου, ωστόσο, ο κύβος είχε ριφθεί. Παρά την ενίσχυση των αυστριακών πλευρών σε Βορρά και Νότο, η καταιγιστική επίθεση του Σώματος του Michel Ney στον Νότο, στη μάχη της Γέφυρας του Gunzburg επέφερε την υπερκέραση των κεντρικών αυστριακών θέσεων. Παράλληλα, το Σώμα του Louis-Nicolas Davout τάχιστα κατέλαβε το Μόναχο, που ήταν ο καίριος σταθμός επιμελητείας και διοικητικής μέριμνας της αυστριακής Στρατιάς, κλείνοντας ασφυκτικά τον ζυγό, ενώ οι Στρατάρχες Jean-de-Dieu Soult και Jean Lannes είχαν επιδοθεί σε έναν αγώνα δρόμου για την πλήρη κύκλωση των Αυστριακών.
Ωστόσο, παρά τη φαινομενική υπεροχή, η μάχη δεν είχε ακόμη κριθεί, καθότι οι Γάλλοι είχαν διαστείλει τις γραμμές της συγκρότησής τους, προκειμένου να τηρήσουν τους ρυθμούς προελάσεως. Η κύρια αυστριακή αντεπίθεση εξαπολύθηκε στις 14 Οκτωβρίου στο χωριό Jungingen, ωστόσο, το αδύναμο αριθμητικά Σώμα του Στρατηγού Pierre Dupont κατάφερε να αμυνθεί σθεναρά, προκαλώντας τεράστιες απώλειες στους επιτιθέμενους και υποχωρώντας συντεταγμένα, μόνο όταν η εφέλκυση των αυστριακών δυνάμεων στην περιοχή είχε επιφέρει τη μεγαλύτερη δυσχέρεια στην αυστριακή διάταξη.
Η τελική μάχη δόθηκε υπό τον Ney, ο οποίος, εκμεταλλευόμενος τη διεύρυνση των αυστριακών γραμμών και την παρακινδυνευμένη καταδίωξη των εν πλήρη τάξει υποχωρούντων Γάλλων, επιτέθηκε αιφνιδιαστικά από τα πλευρά, συντρίβοντας τις αυστριακές μεραρχίες. Στο λυκόφως της μάχης, το Γαλλικό Πυροβολικό, παρατεταγμένο στα γύρω υψώματα, κεραυνοβολούσε τις κύριες αυστριακές θέσεις σε ένα ανελέητο σφυροκόπημα. Στις 17 Οκτωβρίου, ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις και στις 20 του μηνός ο Στρατάρχης Mack αποδέχτηκε την άνευ όρων παράδοση 27.000 ανδρών, 40 πολεμικών σημαιών και 60 πυροβόλων, ρίχνοντας το γόητρο των ηττημένων Αυστριακών στα τάρταρα.
Η επικράτηση του Ναπολέοντα δεν ήταν τυχαία ούτε οφειλόταν απλώς σε μια ευφυή στρατηγική σχεδίαση επί χάρτου. Ενδεικτικά, τα γαλλικά Σώματα Στρατού διέσχισαν σε μια φρενήρη καταιγιστική πορεία τη μισή ευρωπαϊκή ήπειρο σε δύο εβδομάδες, βαδίζοντας ακατάσχετα. Το παραπάνω αποτελεί ένδειξη της σημασίας διάφορων παραγόντων, όπως το ηθικό, την εξαιρετική εκπαίδευση και την υποδειγματική γαλλική επιμελητεία υπό τον ικανότατο Στρατάρχη Berthier, επιτελάρχη της Μεγάλης Στρατιάς. Πολλώ δε μάλλον, η συγκρότηση του γαλλικού στρατεύματος σε αυτόνομα Σώματα με οργανικό Ιππικό και Πυροβολικό επέτρεψε στα γαλλικά επιτελεία να οργανώνουν περίπλοκες μεν, άριστα δε συνταυτιζόμενες προσπάθειες σε πολλαπλές κατευθύνσεις, ενώ εσωτερικοί ελιγμοί επέφεραν πανικό στους αντιπάλους διοικητές.
Συμπερασματικά, η μάχη της Ulm δεν αποτελεί έναν τακτικό θρίαμβο. Ίσως δεν αποτελεί καν μάχη κατά τον κλασικό ορισμό της ένοπλης «μονομαχίας» δύο στρατευμάτων. Παρά ταύτα, αποτελεί την πληρέστερη ίσως επεξήγηση της έννοιας του στρατηγικού ελιγμού εμπράκτως στην παγκόσμια Ιστορία, ενώ διδάσκεται αδιάλειπτα σε κάθε Στρατιωτική Σχολή παραδειγματικά. Ακόμη, υπό ένα διαφορετικό πρίσμα, η μάχη της Ulm όχι απλά αποτέλεσε το μεταίχμιο προς τους ταχυκίνητους πολέμους ελιγμών, αλλάζοντας άρδην την πολεμική τέχνη και στρατηγική, μα πρωτίστως επέδειξε την αδιαφιλονίκητη αξία ενός εθνικού στρατού, που πολεμά για έναν σκοπό ενάντια σε ένα συνονθύλευμα εθνικοτήτων, που μάχονται για μια απρόσιτη Αυτοκρατορία. Ως επίλογο και αποδεικτικό του “why we fight” του Ναπολεόντειου Στρατεύματος θα παραθέσω τον τελευταίο αποχαιρετισμό του Βοναπάρτη στην Παλαιά Φρουρά, υπό το κλάμα των βετεράνων, στις 20 Απριλίου του 1814:
«Στρατιώτες της Παλαιάς Φρουράς, σας αποχαιρετώ. Συνεχίστε να υπηρετείτε τη Γαλλία. Κανένας σκοπός δε χάνεται όσο άνδρες σαν εσάς τον υπηρετούν. Σας ευχαριστώ. Δεν μπορώ να σας αγκαλιάσω όλους, αλλά θα φιλήσω την Σημαία».
Τα τελευταία λόγια στη Φρουρά, η πολιτική και διπλωματική ιδιοφυΐα, η ασυναγώνιστη επιχειρησιακή σχεδίαση και πρωτίστως η απόδοση στον Γάλλο Στρατιώτη της Τιμής και του Δίκαιου του Αγώνα ήταν αυτά που ανήγαγαν τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη σε Μέγα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Λούντβιχ, Έμιλ (1968), Ναπολέων, Αθήνα: Εκδ. Γκοβόστη
- Chartrand, Rene (2000), Napoleon’s Army: Napoleonic Wars, London: Brassey’s Publications
- Fremont-Barnes, Gregory (2010), Napoleon’s Leadership, London: Osprey Publishing
