Της Άννας-Νικολέτας Γρίβα,
Αστροναύτης. Ένα επάγγελμα που για πολλούς αποτελεί απλώς ένα ανεκπλήρωτο παιδικό όνειρο, ενώ για άλλους, λίγους και εκλεκτούς, την καθημερινότητά τους. Παρά τη δημοφιλία του, όμως, αποτελεί ένα επάγγελμα εξαιρετικά απαιτητικό, αφού όσοι το επιλέγουν έρχονται αντιμέτωποι με πληθώρα προκλήσεων, μεταξύ των οποίων και η διατήρηση της καλής σωματικής και ψυχικής υγείας κατά την παραμονή τους στο διάστημα.
Την επίτευξη του στόχου αυτού καλείται να περατώσει ένας ιδιαίτερος κλάδος της Ιατρικής, η αεροδιαστημική ιατρική (ή απλώς διαστημική ιατρική, όταν αναφέρεται κανείς αποκλειστικά στο διάστημα, και όχι στον εναέριο χώρο ως σύνολο). Η διαστημική ιατρική αποτελεί μία αρκετά σύγχρονη ειδικότητα, ελκυστική στους ιατρούς εκείνους που αγαπούν το διάστημα, σε όσους επιθυμούν κι οι ίδιοι να εξασκήσουν το επάγγελμα του αστροναύτη, ή απλώς αναζητούν μία νέα πρόκληση στο πλαίσιο της προληπτικής ιατρικής ή της ιατρικής της εργασίας.
Οι αποκαλούμενοι «διαστημικοί ιατροί», λοιπόν, ασχολούνται με την υγεία και την ευεξία των αστροναυτών (και των πιλότων αεροπορίας, όσοι εξασκούν την αεροδιαστημική ιατρική). Για τον σκοπό αυτόν, εξασκούνται σε πληθώρα κλάδων, μεταξύ των οποίων η εσωτερική παθολογία, η γενική/οικογενειακή και η επείγουσα ιατρική, η οφθαλμολογία, η ωτορινολαρυγγολογία και η ψυχολογία. Κατά αυτόν τον τρόπο, αποκτούν κρίσιμες γνώσεις, με εστίαση στα σημεία του σώματος που επηρεάζονται περισσότερο από τη μακροχρόνια παραμονή στο διάστημα.
Το διάστημα αποτελεί ομολογουμένως έναν χώρο ιδιαίτερο, με προκλήσεις τις οποίες οι επιστήμονες εξακολουθούν να ανακαλύπτουν. Κυριότερη εξ αυτών είναι η έκθεση στην κοσμική ακτινοβολία, η οποία μπορεί να συμβάλει στην πρόκληση εκφυλιστικών ασθενειών, αλλαγών στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα, ή ακόμα και καρκίνου. Παρόλα αυτά, η τήρηση κατάλληλων μέτρων που πηγάζουν από τη διαστημική ιατρική, όπως η σωστή δίαιτα και η λήψη ειδικών φαρμάκων, πέραν της ύπαρξης μηχανισμών προστασίας απ’ την ακτινοβολία, συμβάλλει στην πρόληψη –σε μεγάλο ποσοστό– τέτοιου είδους προβλημάτων.
Εξίσου σημαντική πρόκληση αποτελούν, όμως, κι οι συνθήκες μικροβαρύτητας, η μακροχρόνια παραμονή στις οποίες δύναται να προκαλέσει μείωση της μυϊκής και οστικής μάζας, διαταραχές στην ομοιόσταση των σωματικών υγρών λόγω της μετατόπισής τους, καθώς και αλλοίωση των αισθητικοκινητικών δεξιοτήτων των αστροναυτών. Καίριο ρόλο έρχεται, επομένως, να διαδραματίσει και εδώ η διαστημική ιατρική, η οποία προβλέπει για τους αστροναύτες εξειδικευμένη καθημερινή σωματική άσκηση, κατάλληλα φάρμακα, χρήση συσκευών αρνητικής πίεσης, αλλά και τακτικό έλεγχο των λεπτών κινητικών δεξιοτήτων, των μικρών δηλαδή μυϊκών κινήσεων (κυρίως των δακτύλων).
Παρ’ όλα αυτά, δεν θα πρέπει να ξεχνά κανείς πως η μακροχρόνια παραμονή στο διάστημα, και ιδίως σε χώρους περιορισμένους, όπως ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός, αποτελεί μία μορφή απομόνωσης, που δύναται να επιδράσει αρνητικά την ψυχική υγεία του ανθρώπου. Παραδείγματος χάριν, μπορεί να προκαλέσει αλλαγές στη συμπεριφορά και τη διάθεση, προβλήματα —ψυχολογικής προελεύσεως– στον ύπνο, καθώς και ψυχική κόπωση. Για τον λόγο αυτόν, εξαιρετικά σημαντική είναι η εκτέλεση δραστηριοτήτων όπως το γράψιμο ημερολογίου και η —περιορισμένη στις δυνατότητες του διαστημικού σταθμού– κηπουρική, αλλά και η χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας της εικονικής πραγματικότητας, με τη βοήθεια της οποίας μπορούν να «μεταφερθούν» σε γνώριμες, γήινες συνθήκες.
Σε αυτό το σημείο, εύλογα θα αναρωτηθεί κανείς: είναι πράγματι απαραίτητη η ακριβή αυτή, τόσο χρονικά όσο και χρηματικά, έρευνα στη διαστημική ιατρική, όταν υπάρχουν χιλιάδες, μη αντιμετωπίσιμες ασθένειες στη Γη; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι ότι, παρόλο που τέτοιου είδους έρευνες εστιάζουν στην ψυχοσωματική υγεία των αστροναυτών, οι ανακαλύψεις που προκύπτουν εξ’ αυτών έχουν πληθώρα εφαρμογών και εδώ, στη Γη, και κατά συνέπεια ναι, η έρευνα στον τομέα της διαστημικής ιατρικής είναι χρήσιμη, τόσο για τους αστροναύτες, όσο και για κάθε άλλον άνθρωπο.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα εφαρμογής της διαστημικής ιατρικής στη Γη αποτελούν οι ιατρικές τεχνολογίες, όπως η δημιουργία τρισδιάστατων εικόνων κατά τη μαγνητική τομογραφία ή διάφορες αυτοματοποιήσεις ιατρικών εξετάσεων, οι οποίες αναπτύχθηκαν ή εξελίχθηκαν περαιτέρω, με στόχο τη διατήρηση της υγείας των αστροναυτών, αλλά συνέβαλαν τελικά και στη διατήρηση της δημόσιας υγείας, τόσο σε αστικές περιοχές, όσο και σε απόκρημνες αγροτικές περιοχές. Ακόμα, πληθώρα ιατρικών ερευνών έχει επηρεαστεί από τη διαστημική ιατρική, όπως αυτές που αφορούν τη διάγνωση και πρόληψη καρδιαγγειακών νοσημάτων, την κατανόηση της οστεοπόρωσης, την έγκαιρη ανίχνευση γενετικών ανωμαλιών, την εξέλιξη της επείγουσας ιατρικής, αλλά και τη θεραπεία χρόνιων ασθενειών που σχετίζονται με τον μεταβολισμό.
Από τα παραπάνω γίνεται, λοιπόν, εμφανές ότι η διαστημική ιατρική, εστιάζοντας σε μεγάλο βαθμό στην πρόληψη και όχι στη θεραπεία ασθενειών που εμφανίζονται στους αστροναύτες, συνιστά ένα χρησιμότατο εργαλείο, τόσο για τα τωρινά και μελλοντικά διαστημικά ταξίδια, όσο και για την πρόληψη και θεραπεία ασθενειών που μαστίζουν την ανθρωπότητα στη Γη. Είναι, επομένως, ένας τομέας με τον οποίο οι μελλοντικοί ιατροί και ερευνητές, λάτρεις του διαστήματος ή μη, αξίζει να καταπιαστούν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Space Medicine, esa.int. Διαθέσιμο εδώ
- L. J. Abadie, N. Cranford, C. W. Lloyd, M. J. Shelhamer, J. L. Turner (2021) The Human Body in Space, NASA Human Research Program, nasa.gov. Διαθέσιμο εδώ
- Space Medicine: A New Frontier for Aspiring Physicians (2016), aamc.org. Διαθέσιμο εδώ
- Δημάκη Χ. (2020), Τι είναι η λεπτή κινητικότητα;, maxmag.gr. Διαθέσιμο εδώ
- V Garshnek, A E Nicogossian, L Griffiths (1990), Earth benefits from space life sciences, Acta Astronaut 1(9):673-6. Διαθέσιμο εδώ
