Της Νικολέττας Παπαθανασίου,
Ας φανταστούμε το παρακάτω σκηνικό: γυρνάς σπίτι κατάκοπος μετά από μια άκρως απαιτητική μέρα στη δουλειά, αδημονώντας τη στιγμή που θα αφεθείς επιτέλους στην αγκαλιά του Μορφέα. Η στιγμή εκείνη φτάνει, αλλά η πολυπόθητη αγκαλιά του δεν έρχεται ποτέ. Αντί αυτής, καταλήγεις να στριφογυρίζεις στο κρεβάτι σου, με μια πληθώρα σκέψεων να κατακλύζει το μυαλό σου. Αναζητώντας μανιωδώς οριστική λύση για τις αϋπνίες που σε ταλανίζουν τις νύχτες, διαβάζεις σε κάποιον ιστότοπο για τη θαυματουργή δράση μιας ουσίας, της μελατονίνης. Χαρακτηριστικά είναι, μάλιστα, ορισμένα διαφημιστικά μηνύματα που προωθούν τη μελατονίνη σε μορφή σπρέι και υπόσχονται πως «με ένα ψιτ, κοιμήθηκες». Αποφασίζεις να προβείς στην αγορά της και ένα τέλος φαίνεται να δίνεται στο πρόβλημά σου. Πόσο «αθώα» είναι, όμως, η ουσία που μόλις αγόρασες; Παρά την αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητά της, έχουν ανακύψει πολλά ερωτήματα αναφορικά με την ασφάλειά της, τα οποία σαφώς χρειάζεται να τεθούν υπό διερεύνηση.
Καταρχάς, τι είναι η μελατονίνη; Η μελατονίνη είναι μια ορμόνη που παράγεται φυσιολογικά στο σώμα μας από την επίφυση, έναν ενδοκρινή αδένα στο κέντρο του εγκεφάλου. Απελευθερώνεται στη συστηματική κυκλοφορία του αίματος και δρώντας σε συγκεκριμένα κύτταρα-στόχους, συμβάλλει στην επαγωγή του ύπνου, ρυθμίζοντας ταυτόχρονα τον κιρκάδιο ρυθμό, το ενδογενές «ρολόι» των κυττάρων μας, το οποίο σχετίζεται με τον κύκλο ύπνου-αφύπνισης. Η απόδοση της εναλλακτικής ονομασίας «η ορμόνη του σκότους», δεν είναι τυχαία. Το φως αναστέλλει την παραγωγή της από την επίφυση, ενώ η έλλειψη αυτού τη διεγείρει. Για τον λόγο αυτόν, τα υψηλότερα επίπεδα της μελατονίνης στο αίμα παρατηρούνται κατά τη διάρκεια της νύχτας, ενώ τα χαμηλότερα κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Η χορήγηση σκευασμάτων μελατονίνης ενδείκνυται για την αντιμετώπιση μιας πληθώρας καταστάσεων, όπως της αϋπνίας, του jet lag, καθώς και ποικίλων διαταραχών του κιρκάδιου ρυθμού. Ειδικότερα, η επιστημονική κοινότητα αποφαίνεται πως η μελατονίνη επισπεύδει την έναρξη του ύπνου, περιστέλλοντας τις οξείες αϋπνίες και αποκαθιστώντας διάφορες κιρκάδιες διαταραχές στις οποίες η έναρξη του ύπνου έχει μετατοπιστεί αρκετές ώρες από το προσδοκώμενο. Όσον αφορά το λεγόμενο jet lag, δηλαδή μια κιρκάδια δυσρυθμία που προκύπτει ως παρεπόμενο των μεγάλων αεροπορικών ταξιδιών, έχει αποδειχθεί πως η χρήση της μελατονίνης αμβλύνει ορισμένα συμπτώματα αυτού, όπως την εγρήγορση και το αίσθημα της υπνηλίας, ιδίως κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ακόμα, χρήζει ιδιαίτερης μνείας το γεγονός πως η παραγωγή της μελατονίνης στο σώμα μας φθίνει με την πάροδο της ηλικίας, με αποτέλεσμα η εξωγενής χορήγησή της στα ηλικιωμένα άτομα να έχει αξιοσημείωτες, ευεργετικές επιδράσεις.
Παρά τις αναμφισβήτητα επωφελείς δράσεις της ορμόνης για την καταπολέμηση πλείστων διαταραχών του ύπνου, οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για μακροπρόθεσμες κυρίως παρενέργειες, καθώς και για ορισμένες αντενδείξεις. Συγκεκριμένα, οι ειδήμονες υπογραμμίζουν πως η χρήση της μελατονίνης δεν πρέπει να συνδυάζεται ούτε με αντιθρομβωτική ούτε με αντιεπιληπτική αγωγή, καθώς ελλοχεύει ο κίνδυνος εμφάνισης αιμορραγίας και έξαρσης των επιληπτικών κρίσεων αντίστοιχα. Επιπλέον, οι ανοσοκατασταλμένοι, οι διαβητικοί, καθώς και οι άνθρωποι που λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή για τη ρύθμιση της αρτηριακής τους πίεσης, συνιστάται αυστηρά να συμβουλεύονται τον θεράποντα ιατρό τους, προτού προβούν στην αγορά οποιωνδήποτε σκευασμάτων μελατονίνης. Όσον αφορά τις μακροπρόθεσμες παρενέργειες της χρήσης αυτής της ορμόνης, ελάχιστα μπορούν να λεχθούν. Η πλημμελής διεξαγωγή ερευνών, με αντικείμενο μελέτης την ορμόνη και τις μακροπρόθεσμες συνέπειές της, καθιστά τους ειδικούς διστακτικούς να εγκρίνουν τη συστηματική χρήση της για παραπάνω από μερικές εβδομάδες. Τέλος, από ένα μικρό ποσοστό του πληθυσμού, έχουν επισημανθεί ορισμένες ήπιες, βραχυπρόθεσμες παρενέργειες, όπως η κεφαλαλγία και η υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Δυστυχώς, οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της μελατονίνης δεν αποτελούν το μόνο ζήτημα που χρειάζεται να ληφθεί υπόψιν. Πρόσφατες μελέτες έθεσαν την αξιοπιστία και την εγκυρότητα ορισμένων φαρμακευτικών εταιρειών υπό αμφισβήτηση. Ειδικότερα, μία από τις μελέτες κατέδειξε την ύπαρξη πολλών ανακριβειών στην αναγραφόμενη δοσολογία της πλειοψηφίας των προϊόντων, καθώς και τη συνύπαρξη άλλων ουσιών, όπως της σεροτονίνης, σε σκευάσματα που επισήμαιναν τη μελατονίνη ως το μοναδικό συστατικό τους. Παράλληλα, η χορήγηση της ορμόνης σε ανηλίκους συνιστά ένα ακόμα ακανθώδες θέμα, διότι απουσιάζουν ενδελεχείς ερευνητικές διαδικασίες, προκειμένου να συνεκτιμηθούν τα πιθανά οφέλη που ανακύπτουν και οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν. Καθίσταται εναργές, λοιπόν, πως έως ότου αναδυθούν νέα επιστημονικά στοιχεία, τα οποία θα επικυρώνουν την ασφάλειά της και ταυτόχρονα ελαχιστοποιούν τους πιθανούς κινδύνους, η χρήση της μελατονίνης χρειάζεται να είναι φειδωλή, ενώ η ίδια δεν πρέπει να προτάσσεται ως η προσφιλέστερη μέθοδος για την καταπολέμηση της αϋπνίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Suni E. (2021), Melatonin and Sleep, sleepfoundation.org. Διαθέσιμο εδώ
- Melatonin, mayoclinic.org. Διαθέσιμο εδώ
