Της Κατερίνας Γκόσντεν,
Όταν το βιβλίο της Simone de Beauvoir Le Deuxième Sexe (Το δεύτερο φύλο) κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στην Αμερική το 1953, άγγιξε ένα γυναικείο κοινό, απογοητευμένο με τα εκάστοτε δικαιώματα και ελευθερίες του, με τους τρόπους με τους οποίους αντιμετωπίζονταν στην κοινωνία και με την έλλειψη αναγνώρισης της αξίας του ως φύλο, ως πολίτες. Ήταν μία σπίθα που κινητοποίησε τις συζητήσεις γύρω από τη γυναικεία ταυτότητα και τα δικαιώματά τους ως γυναίκες. Σύντομα, πολλές γυναίκες θα επηρεαστούν, όπως η συγγραφέας Betty Friedan. Όταν θα εκδώσει το περίφημο βιβλίο της The Feminine Mystique δέκα χρόνια αργότερα, θα κάνει θραύση τόσο στην Αμερική όσο και στην Ευρώπη, μιλώντας για «το πρόβλημα που δεν έχει όνομα». Πολλοί υποστηρίζουν ότι τα πρωτοποριακό για τα τότε δεδομένα έργο της Friedan θα αποτελέσει την κύρια αιτία έναρξης του δεύτερου κύματος του φεμινισμού στην Αμερική, το οποίο θα εξαπλωθεί και στην Ευρώπη.
Σε αντίθεση με το πρώτο κύμα (περ. 1848–1920), όπου οι σουφραζέτες ζητούσαν το δικαίωμα ψήφου για τις γυναίκες και γενικότερα να αναγνωριστούν και αυτές ως πολίτες, το δεύτερο κύμα (περ. 1960–1980) που έχτισε πάνω στο πρώτο, είχε να κάνει με την επιδίωξη των γυναικών να επιτύχουν τη «γυναικεία απελευθέρωση», δηλαδή την ίση αντιμετώπισή τους όχι μόνο πολιτικά, αλλά και οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά. Οι δράσεις των γυναικών τις δεκαετίες αυτές είχαν ως στόχο τον ίσο μισθό, την προστασία από περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας, τη δημιουργία κέντρων διαχείρισης περιπτώσεων σεξουαλικής βίας και το δικαίωμα οι ίδιες να μπορούν να αποφασίζουν για το σώμα τους, όσον αφορά την αναπαραγωγή, μεταξύ άλλων.
Το έργο της Friedan The Feminine Mystique φανερώνει την κοινή δυσαρέσκεια των νοικοκυρών της μεταπολεμικής Αμερικής και την απογοήτευση με τη ζωή τους. Η απογοήτευση αυτή φαίνεται πως κλόνιζε ένα μεγάλο μέρος των γυναικών, οι οποίες όλες είχαν το ίδιο πρόβλημα, το οποίο, όμως, δε μπορούσαν να κατονομάσουν ή να περιγράψουν. Η Friedan υποστηρίζει πως το πρόβλημα αυτό δεν έχει όνομα, δεν αναγνωρίζεται στην κοινωνία ή στην ιατρική, αλλά θερίζει ένα μεγάλο μέρος του γυναικείου πληθυσμού. Οι γυναίκες δε μπορούσαν να καταλάβουν, γιατί ένιωθαν αυτή τη δυστυχία με τις ζωές τους, με δεδομένο ότι είχαν παντρευτεί και είχαν κάνει παιδιά, γεγονότα τα οποία ήταν οι δύο μεγαλύτεροι στόχοι των γυναικών ιδίως στις δεκαετίες του ’50 και του ΄60. Η εκπαίδευσή τους είχε πέσει σε δεύτερη μοίρα, όμως, δε θα έπρεπε να τους νοιάζει. Η Friedan επισημαίνει πως, σύμφωνα με τα τότε πρότυπα, η επιδίωξη μια καριέρας ή ανεξαρτησίας δεν αποτελούσαν άμεσοι στόχους των γυναικών, όμως, ταυτόχρονα, τονίζει πως αρκετοί ψυχίατροι παραδέχονται πως οι περισσότερες «δυστυχισμένες» γυναίκες ήταν οι παντρεμένες, όχι οι ανύπαντρες.
Είναι φανερό πως η συγγραφέας και ακτιβίστρια είχε καταλάβει ποιο ήταν το πρόβλημα: Οι γυναίκες ήθελαν περισσότερο από τη ζωή τους, κάτι που οι ίδιες δεν το καταλάβαιναν ή ίσως ένιωθαν ενοχή να παραδεχτούν. Το ιδεατό της αμερικανικής νοικοκυράς που αγαπά και φροντίζει τον σύζυγο και τα παιδιά της και αυτό είναι αρκετό για αυτήν, καταρρέει. Σε μια εποχή, όπου όλες οι αγορές μιας γυναίκας ανήκαν στον σύζυγό της, όπου μία γυναίκα δε μπορούσε ούτε να υπογράψει ένα συμβόλαιο χωρίς την υπογραφή του άντρα της, όπου η παρουσία γυναικών σε επαγγέλματα πέραν της δασκάλας, της γραμματέας και της νοσοκόμας, ήταν ισχνή και όπου οι γυναίκες δεν είχαν μια δικιά τους ταυτότητα πέραν της μητέρας ή της συζύγου, το The Feminine Mystique άνοιξε το κουτί της Πανδώρας. Ξεκίνησε συζητήσεις και επιβεβαίωσε στις γυναίκες πως ναι, το αίσθημα είναι κοινό και πρέπει να κάνουμε κάτι γι’ αυτό. Το βιβλίο έκανε θραύση και πούλησε 3.000.000 αντίτυπα μέσα σε τρία χρόνια.
Ήδη από το 1960 είχε εγκριθεί το αντισυλληπτικό χάπι από το FDA και σιγά σιγά οι γυναίκες αποκτούν το δικαίωμα να αποφασίζουν οι ίδιες για το αν και πότε θα κάνουν παιδιά. Πέντε χρόνια μετά την έγκριση του, περίπου 6.000.000 γυναίκες το χρησιμοποιούσαν. Το 1963, το «Equal Pay Act», νόμος για τον ίσο μισθό, κατοχύρωσε την ίση μισθοδοσία για ίση εργασία μεταξύ των φύλων. Επιπλέον, το παράλληλο Κίνημα για τα Πολιτικά Δικαιώματα κατάφερε να κατοχυρώσει το “Civil Rights Act”, που καθιστούσε παράνομη την πρόσληψη με βάση το φύλο. Σταθμός υπήρξε η ίδρυση του “National Organisation for Women” (NOW) το 1966, συνιδρυτής του οποίου ήταν η Betty Friedan, ο οποίος ζητούσε τη συμμετοχή των γυναικών σε όλους τους τομείς της αμερικανικής ζωής και μια ίση συνεργασία με τους άνδρες. Ένας στόχος του “NOW” ήταν η ψήφιση της “Equal Rights Amendment”. Η τροπολογία αυτή εγγυούνταν ίσα δικαιώματα για τις γυναίκες και ψηφίστηκε το 1972. Ωστόσο, μέχρι και σήμερα δεν έχει επικυρωθεί από τις απαιτούμενες αμερικανικές πολιτείες για να έχει νομική ισχύ.
Οι γυναίκες ακτιβίστριες επιδίωξαν, επίσης, να μετασχηματίσουν τη θέση τους και πολιτισμικά. Οι σουφραζέτες του πρώτου κύματος είχαν για πολλούς μια κακή φήμη με βάση τα δεδομένα της δεκαετίας του ’60 και του ΄70. Επιπλέον, το να ήταν κάποια γυναίκα «φεμινίστρια» προκαλούσε αντιδράσεις. Παρ’ όλα αυτά, οι γυναίκες δημιούργησαν μια δικιά τους κουλτούρα γεμάτη μουσική, ταινίες, βιβλία, ακόμα και εστιατόρια που απευθύνονταν σε φεμινίστριες.
Η Carol Hanisch έκανε γνωστή τη φράση “the personal is political”, καταρρίπτοντας την ιδέα που είχαν πολλοί ότι οι έγνοιες και οι ελευθερίες που ζητούσαν οι γυναίκες ήταν απλά απόρροια των προσωπικών τους προβλημάτων. Η Hanisch υποστήριξε πως προσωπικά ζητήματα, όπως η οικιακή ζωή, πρέπει να λαμβάνονται και ως πολιτικά ζητήματα, αφού επηρεάζουν τη δημόσια σφαίρα και την ταυτότητα και τον ρόλο των γυναικών στις κοινωνίες τους. Μια άλλη περίφημη ακτιβίστρια, η Gloria Steinem, ήταν υπέρμαχος του δικαιώματος στην άμβλωση και τους ομοσπονδιακά χρηματοδοτούμενους παιδικούς σταθμούς. Το 1973, το φεμινιστικό κίνημα καταφέρνει και μια άλλη νίκη. Με την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου “Roe v. Wade”, οι γυναίκες κατοχυρώνουν το δικαίωμα επιλογής στην άμβλωση, η οποία μέχρι τότε ήταν παράνομη. Η νίκη αυτή σήμαινε, όχι μόνο τη μείωση ανεπιθύμητων γεννήσεων, αλλά και τη διεξαγωγή της άμβλωσης σε ένα ιατρικό περιβάλλον. Το γεγονός ότι ήταν παράνομη μέχρι τότε, δε σήμαινε πως δεν εκτελούνταν αμβλώσεις, αλλά απλά ότι γινόντουσαν με έναν μεγάλο κίνδυνο προς τη ζωή της γυναίκας.
Οι νίκες του δεύτερου κύματος του φεμινισμού είναι απτές μέχρι και σήμερα. Η φράση “the personal is political” χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα σε διαδηλώσεις για τα δικαιώματα των γυναικών. Η κληρονομιά του βιβλίου της Friedan είναι τεράστια και διαβάζεται και στις μέρες μας. Ωστόσο, τόσο το έργο της όσο και το ίδιο το κίνημα έχει δεχθεί μεγάλη κριτική, όχι μόνο στο παρόν, αλλά και τη στιγμή που εκδηλώνονταν. Το The Feminine Mystique γράφεται για λευκές γυναίκες της μεσοαστικής τάξης και δεν αντικατοπτρίζει τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι μαύρες γυναίκες, οι οποίες ήδη ήταν θύματα της φυλετικής ανισότητας. Το κυρίαρχο «λευκό» φεμινιστικό κίνημα δέχθηκε τα πυρά από μαύρες, Λατίνες, Ασιάτισσες και ιθαγενείς Αμερικανές γυναίκες, που ένιωθαν πως οι φωνές τους αγνοούταν.
Οι μαύρες φεμινίστριες επιδίωξαν να διαφοροποιηθούν από το κυρίαρχο κίνημα και η προσπάθειά τους αποκαλείται “Black Feminism” ή “Womanism”. Φυσικά, οι μαύρες γυναίκες είχαν κοινούς στόχους με τις όλες τις γυναίκες, αλλά αγωνίζονταν, επιπλέον, για την κατάργηση της υποχρεωτικής στείρωσης των POC (“people of colour”) και των ατόμων με αναπηρία. Στη δεκαετία του 1970 οι μαύρες γυναίκες οργανώνονταν σε ανεξάρτητες οργανώσεις, όπως το “National Black Feminist Organization” (1972). Η μαύρη ακτιβίστρια Angela Davis θα μιλήσει για τα στερεότυπα γύρω από τις μαύρες γυναίκες στην κοινωνία και το 1981 θα εκδώσει το περίφημο βιβλίο της Women, Race & Class.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Womenhistory.org (2020), Feminism: The Second Wave. Διαθέσιμο εδώ
- history.com (2021), Roe v. Wade. Διαθέσιμο εδώ
- Alix Kates Shulman, Honor Moore (2021), A Brief History of Women’s Liberation Movements in America, lithub.com. Διαθέσιμο εδώ
- Friedan, Betty (1963), The Feminine Mystique, New York: W.W. Norton & Company
- Grady, Constance (2018), The waves of feminism, and why people keep fighting over them, explained, vox.com. Διαθέσιμο εδώ
- Anand, Tara (2018), A Brief Summary Of The Second Wave Of Feminism, Feminism in India, feminisminindia.com. Διαθέσιμο εδώ
- Khanacademy.org, Second-wave feminism. Διαθέσιμο εδώ
