Της Κωνσταντίνας Μουμτζή,
Σύμφωνα με τον Freud, τον πατέρα της ψυχαναλυτικής θεωρίας, ο οργανισμός μας διαθέτει κάποιους μηχανισμούς άμυνας, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για ασυνείδητες και αυτόματες πράξεις ή τεχνικές που χρησιμοποιούμε για τη διαχείριση στρεσογόνων καταστάσεων και ερεθισμάτων.
Στην ουσία, θεωρείται ότι η συνείδηση μας χωρίζεται σε τρία μέρη: στο «Εγώ», το «Εκείνο» και το «Υπερεγώ». Το «Υπερεγώ» εκπροσωπεί τον »ιδανικό» Εαυτό, το «Εκείνο» είναι υπεύθυνο για τις ασυνείδητες ενορμήσεις και η θέση του »Εγώ» είναι να επιφέρει την ισορροπία ανάμεσα στις συγκρούσεις που ενδέχεται να προκύψουν ανάμεσα στο «Υπερεγώ» και το «Εκείνο» με αυτούς τους μηχανισμούς άμυνας.
Οι άμυνες, αν και παραπέμπουν σε κάτι αρνητικό στο άκουσμά τους, έχουν όχι μόνο αναγκαία χρήση, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις και ωφέλιμη. Χρησιμοποιούνται για να προστατευθεί το άτομο από περιόδους σύγχυσης και άγχους που θα ήταν επιζήμιες ίσως και για την καθημερινότητά του. Βεβαίως, όμως, η επίμονη χρήση τους ενδέχεται να επηρεάσει αρνητικά την ψυχική υγεία του ατόμου, καθώς πρόκειται για έναν τρόπο διαστρέβλωσης της αντίληψης της πραγματικότητας.
Κάποιες φορές λοιπόν, η χρήση τους μπορεί να επηρεάσει τη συναισθηματική κατάσταση ενός ατόμου, αφού αυτό μπορεί να απομακρυνθεί, τόσο από τα αρνητικά, όσο και από τα θετικά συναισθήματα. Η αποστασιοποίηση από ένα αρνητικό γεγονός είναι χρήσιμη στην αρχή για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, μετά αναπτύσσονται νευρώσεις, φοβίες και μια γενικότερη αδυναμία διαχείρισης ανεπιθύμητων ερεθισμάτων.
Η επιλογή των μηχανισμών άμυνας που θα χρησιμοποιήσει το κάθε άτομο επηρεάζεται από κάποιους βασικούς παράγοντες. Η ιδιοσυγκρασία του ατόμου παίζει τον πρωταρχικό ρόλο. Ο δεύτερος παράγοντας είναι το είδος των αρνητικών ψυχοπιεστικών παραγόντων στη διάρκεια της πρώιμης παιδικής ηλικίας του. Έπειτα, ακολουθεί η μίμηση προτύπων, εφόσον μιλάμε για εφαρμογή των μηχανισμών άμυνας που χρησιμοποιούν σημαντικοί άλλοι, όπως οι γονείς. Τέλος, το προσωπικό πόρισμα για κάθε άμυνα, τα αποτελέσματα που είχαμε λάβει σε όσες άμυνες είχαμε χρησιμοποιήσει οι ίδιοι.
Όλοι οι μηχανισμοί άμυνας συνολικά θα χρειαζόντουσαν αμέτρητες σειρές για να αναλυθούν διεξοδικά. Παρόλα αυτά έγινε διαχωρισμός τους σε τέσσερις κατηγορίες από τον George Eman Valliant:
Παθολογικές ή ψυχωσικές άμυνες
Σε αυτή την κατηγορία έχουμε κάποιους μηχανισμούς κατά τη χρήση των οποίων θα μπορούσε το άτομο να φανεί ως ασταθές. Παραδείγματα είναι η «παραληρητική προβολή» που αφορά διωκτικές παραισθήσεις ή η «άρνηση» που το άτομο αρνείται να αποδεχτεί την πραγματικότητα γιατί την κρίνει ως απειλή.
Ανώριμες άμυνες
Οι άμυνες αυτές ονομάστηκαν έτσι, διότι εμποδίζουν το άτομο να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την κατάσταση την οποία καλείται να διαχειριστεί. Εδώ ανήκουν η «φαντασία», δηλαδή η χρήση φαντασιώσεων για διέξοδο από την πραγματικότητα και η «σωματοποίηση» μέσω της οποίας η έκφραση αρνητικών συναισθημάτων προς τρίτους γυρίζει στον εαυτό μας και, συγκεκριμένα, σε σωματικά συμπτώματα.
Νευρωτικές άμυνες
Οι άμυνες αυτές θεωρούνται νευρωτικές, επειδή το αποτέλεσμά τους είναι δυσλειτουργικές διαπροσωπικές σχέσεις. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η «απόσυρση», όταν το άτομο αποσύρεται από δυσάρεστες καταστάσεις, η «καταστολή» μέσω της οποίας καταπιέζονται επιθυμίες στο ασυνείδητο και η «μετατόπιση» η οποία μετατοπίζει την επιθετική συμπεριφορά σε ένα λιγότερο απειλητικό πρόσωπο ή στόχο από εκεί που προορίζεται.
Ώριμες άμυνες
Τέλος, οι ώριμες άμυνες συντελούν στη βέλτιστη διαχείριση μίας στρεσογόνου κατάστασης. Τέτοιες είναι η «αποδοχή» και η «αναμονή», όπου προετοιμάζεται το άτομο από πριν για μια μέλλουσα ταλαιπωρία, το «χιούμορ» και η «μετουσίωση» με την οποία μια «αρνητική» συμπεριφορά μετασχηματίζεται σε μία πιο υγιή.
Ο στόχος που οφείλουμε να θέσουμε είναι να αναγνωρίσουμε τους μηχανισμούς άμυνας που κάνουμε χρήση και τα πλεονεκτήματα/μειονέκτημα που επιφέρουν στη ζωή μας. Με τον τρόπο αυτόν, θα μπορέσουμε να προσανατολιστούμε προς τους ώριμους μηχανισμούς άμυνας και να βγαίνουμε αλώβητοι από κάθε κατάσταση που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Κάποιες φορές μπορεί να έχουν κόστος και για τα άτομα γύρω μας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- N. Shpancer (2018), The Wisdom of Defense Mechanisms, psychologytoday.com. Διαθέσιμο εδώ
- Παπαδημητρίου Γ. Ν., Λιάππας Ι. Α., Λύκουρας Ε., 2019. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ. Αθήνα: ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις ΜΕΠΕ
