Του Μάριου – Πέτρου Δελατόλα,
Με την παραπάνω φράση ο Ρήγας Φεραίος προσπάθησε να αποτυπώσει την ουσία της αναπτυξιακής πολιτικής, την οποία οφείλει να ακολουθεί ένα κράτος, ακόμα και αν τότε δεν την όριζε έτσι. Δεν είναι δυνατό μία καθ΄ ομολογίαν σοβαρή κρατική οντότητα να επιθυμεί την ανάπτυξη χωρίς να έχει ως κύριο πυλώνα της την παιδεία, δηλαδή την ανάπτυξη του εθνικού ανθρώπινου κεφαλαίου. Πολλές φορές ταυτίζεται ο βαθμός σημασίας της ανάπτυξης του φυσικού κεφαλαίου με το ανθρώπινο. Στον δημόσιο λόγο και ιδιαίτερα από πολιτικούς, συγχέεται η έννοια της οικονομικής μεγέθυνσης με την οικονομική ανάπτυξη, γεγονός πρόδηλα λανθασμένο. Υπάρχει διαφορά μεταξύ του όρου “growth” και “development”. Η οικονομική ανάπτυξη είναι μια διαδικασία αλλαγής που αλλάζει διαρθρωτικά την οικονομία και αναφέρεται κυρίως σε αναπτυσσόμενες χώρες. Οι ανεπτυγμένες χώρες μιλούν, συνήθως, για μεγέθυνση, που είναι ένας οικονομικός όρος και αναφέρεται απλά στην αύξηση του ΑΕΠ.
Παρόλα αυτά, θεωρείται δόκιμο να μιλάμε για αναπτυξιακές πολιτικές, πρέπει, όμως, να έχουμε κατά νου πως ο χρονικός ορίζοντάς τους είναι μακροπρόθεσμος. Συνεπώς, πολλοί οικονομολόγοι υποστηρίζουν πως το ανθρώπινο κεφάλαιο έχει εξέχουσα σημασία για την οικονομική μεγέθυνση. Ο λόγος είναι πως αποδίδει θετικές εξωτερικότητες. Αυτό στην πράξη σημαίνει πως ένα μορφωμένο-εξειδικευμένο άτομο είναι δυνατό να επινοήσει νέες ιδέες για τη βέλτιστη παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Αν αυτές οι ιδέες χρησιμοποιηθούν από το σύνολο της κοινωνίας, τότε μιλάμε για τη μετατροπή των ιδεών σε εξωτερικό όφελος της εκπαίδευσης.
Είναι σε όλους μας λίγο πολύ γνωστές οι παθογένειες που εκπαιδευτικού μας συστήματος, μολονότι οφείλουμε να μην είμαστε ισοπεδωτικοί. Είναι, βέβαια, πρωτόγνωρο για τα ευρωπαϊκά, μπορεί και για τα παγκόσμια, δεδομένα οι μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης να χρειάζεται να ξοδεύουν τόσο χρόνο σε φροντιστήρια καθημερινά με σκοπό να ανταπεξέλθουν στις αυξημένες υποχρεώσεις εντός του σχολικού πλαισίου, αλλά και των πανελλαδικών εξετάσεων. Το παραπάνω είναι ένας από τους βασικούς λόγους πως είναι πλέον αδύνατο να μιλάμε για δωρεάν δημόσια παιδεία. Δε μπορούμε να παραβλέψουμε τις αλυσιδωτές οικονομικές επιδράσεις του παραπάνω δεδομένου. Λαμβάνοντας υπόψιν τους –αντικειμενικά– χαμηλούς ελληνικούς μισθούς, το κόστος ευκαιρίας των εξόδων μιας μέσης ελληνικής οικογένειας είναι δυσθεώρητο, με αποτέλεσμα να μειώνεται η ενεργός ζήτηση των οικογενειών για υλικά αγαθά και υπηρεσίες γενικότερα, πράγμα που αρκετές φορές οδηγεί σε κλείσιμο επιχειρήσεων και σε αύξηση των ποσοστών ανεργίας. Μπορούμε να παρατηρήσουμε, λοιπόν, πως μια συγκεκριμένη εκπαιδευτική παθογένεια επηρεάζει την οικονομική κατάσταση της χώρας.
Θα αναρωτηθεί κάποιος εύλογα τι μπορεί να γίνει σε αυτήν την περίπτωση. Θαρρώ πως έχει έρθει πλέον η ώρα να μιλήσουμε για συνολική αναμόρφωση όχι μόνο των πανελλαδικών εξετάσεων, αλλά και της εκπαιδευτικής προσέγγισης γενικότερα. Το βλέμμα μας οφείλει να είναι στο μέλλον και στην υπόλοιπη Ευρώπη, από την οποία οφείλουμε να παραδειγματιστούμε σε αυτόν τον τομέα. Δεν είναι δυνατό να κρίνεται το τι θα σπουδάσει κάποιος από μια βδομάδα εξετάσεων στο τέλος της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν η συνολική πορεία των μαθητών καθ’ όλη την εκπαιδευτική τους διαδρομή με τις κατάλληλες ποσοστώσεις σε κάθε τάξη.
Όσον αφορά την τριτοβάθμια εκπαίδευση, παρατηρείται το εξής πρόβλημα, το οποίο κάθε φοιτητής, που βρίσκεται εντός πραγματικότητας, δύναται να αναγνωρίσει. Με την παρούσα οικονομική κατάσταση και τους αντικειμενικά χαμηλούς μισθούς, το κόστος της συντήρησης ενός φοιτητή από την οικογένειά του παραμένει τεράστιο. Το άμεσο αποτέλεσμα είναι μια μεγάλη μερίδα φοιτητών να αναζητεί και εν τέλει να βρίσκει εργασία με σκοπό να καταφέρει να ζήσει αξιοπρεπώς, μειώνοντας κατά το δυνατόν την οικονομική εξάρτηση από την οικογένειά της, που σε αρκετές περιπτώσεις δεν είναι και εφικτή. Με αυτόν τον τρόπο, μειώνεται η προσοχή και οι ώρες που θα αφιέρωναν για τη σχολή τους. Παρεπόμενα, οδηγούνται είτε στην εγκατάλειψη της σχολής είτε στην απόκτηση πτυχίου, αλλά με μικρότερο βαθμό και λιγότερες γνώσεις σχετικά με το επιθυμητό και το δυνατό.
Τα παραπάνω γεγονότα που παρομοιάζονται με ντόμινο, δυστυχώς είναι πολύ κοντά στην πραγματικότητα. Το κράτος έχει στη διάθεσή του μια πληθώρα μέτρων κοινωνικής ανακούφισης και στήριξης, που σε καμία περίπτωση δεν είναι αρκετά. Πρόσφατα ανακοινώθηκαν τα κριτήρια λήψης μηνιαίας υποτροφίας-στήριξης της τάξεως των 300-500 ευρώ από το Ι.Κ.Υ. Όποιος μπήκε στον κόπο να δει την ειδική διάταξη με τις προϋποθέσεις για τη λήψη των χρημάτων αυτών, θα διαπίστωσε πως αφορούσαν μια πολύ μικρή κατηγορία των φοιτητών, οι οποίοι πραγματικά αντιμετωπίζουν καθημερινά προβλήματα. Επιπλέον, δε λαμβάνει υπόψιν έξοδα που μπορεί να περιλαμβάνουν τη συντήρηση άλλων παιδιών-φοιτητών μέσα στην οικογένεια. Σε όλα αυτά ας προσθέσουμε και το ενδεχόμενο της φοίτησης σε διαφορετική πόλη από την κύρια διαμονή μαζί με την τραγική κατάσταση, στην οποία έχουν περιέλθει οι φοιτητικές εστίες στην Ελλάδα.
Εύλογα, λοιπόν, κάποιος θα αναρωτιέται για το ποια θα ήταν μια ενδεδειγμένη λύση. Αρχικά, πρέπει να αναφέρουμε πως δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις με μαγικά ραβδιά στην άσκηση πολιτικής. Μια βελτιωμένη πρακτική θα ήταν σίγουρα εκείνη που θα διεύρυνε τη γκάμα των φοιτητών, οι οποίοι θα λάμβαναν τη συγκεκριμένη βοήθεια θέτοντας, παράλληλα, ακαδημαϊκά κίνητρα. Λόγου χάρη, εκτός των διευρυμένων κοινωνικών κριτηρίων, μια ακαδημαϊκή προϋπόθεση θα μπορούσε να είναι ο Μ.Ο. των υποχρεωτικών μαθημάτων ενός εξαμήνου, στα οποία θα εξεταστεί ένας φοιτητής, να είναι πάνω από το 7,5. Τοιουτοτρόπως, προάγεται πραγματικά και όχι μόνο στα λόγια η αριστεία και επιβραβεύονται οι επιμελείς φοιτητές.
Η ακώλυτη πρόσβαση και φοίτηση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν είναι δυνατό να αποτελεί κριτήριο των λίγων. Μια ευνομούμενη πολιτεία που μεριμνάει για τους φοιτητές της, επενδύει στο μέλλον της, διότι αυτοί οι φοιτητές στους οποίους θα εναποθέσει κάποια χρήματα, αν αυτό γίνει με τον σωστό τρόπο, θα γίνουν η κινητήριος δύναμη για τη βελτίωση των δομών και της παραγωγικότητας της χώρας στο μέλλον. Υπάρχουν βαθιά ριζωμένες απόψεις στην ελληνική κοινωνία. Όσες μεταρρυθμίσεις στα επιμέρους νομικά πλαίσια και αν γίνουν, δε θα επιφέρουν ουσιαστικό αποτέλεσμα, αν μια σημαντική πλειοψηφία του λαού δεν πειστεί για τη χρησιμότητά τους (συμβατικές θεωρίες της ισχύος του δικαίου έναντι των κοινωνιολογικών και, συγκεκριμένα, της θεωρίας της αναγνώρισης). Αν θέλουμε πραγματικά ένα καλύτερο κράτος, οφείλουμε να κάνουμε την αυτοκριτική μας και να προχωρήσουμε με σύνεση και θάρρος μπροστά, επενδύοντας στην αφρόκρεμα της νέας ελληνικής κοινωνίας που βρίσκεται στα σχολεία και τα πανεπιστήμια αυτής της χώρας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- MANKIW N. GREGORY, TAYLOR P. MARK, ASHWIN ANDREW (2018), ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ – ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (4η ΕΚΔΟΣΗ), ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΖΙΟΛΑ
- ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ Σ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ (2018), ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΑΙΟ; Η ΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ
