Του Μάριου Δόγκα,
Ο Φρειδερίκος Νίτσε υπήρξε ο φιλόσοφος που μαζί με τον Κάρολο Μαρξ επηρέασαν όσο κανείς άλλος τη διανόηση και γενικότερα το πολιτικό και φιλοσοφικό ρεύμα του 20ού αιώνα. Τα έργα του αποτελούν τομή για τη φιλοσοφική σκέψη, καθώς πέρα από την αξία τους καθεαυτήν, βρίσκονται στο μεταίχμιο της νεωτερικότητας και της ανάδυσης του σύγχρονου κόσμου. Γενικότερα, η εποχή που έζησε και έδρασε ο Νίτσε, χαρακτηρίζεται από γεγονότα που άλλαξαν ριζικά την κοινωνική πραγματικότητα και τον τρόπο που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον κόσμο σε όλα τα επίπεδα. Χαρακτηριστικά, είναι η εποχή της έκρηξης και της επέκτασης της Βιομηχανικής Επανάστασης, της ραγδαίας επιστημονικής προόδου, της κριτικής του Μαρξ απέναντι στο σύστημα και της ανάδυσης του έργου του Φρόυντ.
Το βιβλίο Τάδε έφη Ζαρατούστρα αποτελεί ένα από τα διασημότερα έργα του Γερμανού φιλοσόφου και πιθανόν το σημαντικότερο, καθώς κατά μία έννοια σε αυτό παρουσιάζονται συγκεντρωμένες οι κυριότερες πτυχές του φιλοσοφικού του οικοδομήματος. Το έργο εκδόθηκε σε τέσσερα μέρη σε διάρκεια δύο ετών, από το 1883 έως το 1885. Τα τέσσερα φιλοσοφήματα που αποτελούν τον κορμό της νιτσεϊκής σκέψης είναι: ο Υπεράνθρωπος, ο θάνατος του Θεού, η θέληση για δύναμη και η αιώνια επιστροφή που αναπτύσσονται σε αυτό το βιβλίο σταθμός για τη φιλοσοφία.
Στο οραματικό αυτό κείμενο, λοιπόν, παρουσιάζεται η ιστορία του φιλόσοφου Ζαρατούστρα, ο οποίος, όταν έγινε τριάντα ετών, απομακρύνθηκε από τον ανθρώπινο πολιτισμό και έγινε ερημίτης σε ένα βουνό. Έπειτα από δέκα χρόνια απομόνωσης, κατά τη διάρκεια των οποίων συνέθεσε το φιλοσοφικό του βιοθεώρημα, πήρε την απόφαση να αφήσει το βουνό του και να μεταφέρει στους ανθρώπους το περιεχόμενο της σκέψης του, διδάσκοντάς τους τον Υπεράνθρωπο και προσπαθώντας να προετοιμάσει τους ανθρώπους για τη μετάβαση σε αυτό το ανώτερο πνευματικά στάδιο. Κηρύττει, λοιπόν, τον θάνατο του Θεού και την ανάγκη για αναθεώρηση των αξιών που θα έχουν ως αποτέλεσμα μια οντολογική αναβάθμιση. Κεντρικό πυρήνα του κειμένου αποτελεί, επίσης, η ιδέα της αιώνιας επιστροφής, που αποτελεί μία από τις κορυφαίες συλλήψεις του Νίτσε.
Απαραίτητη προϋπόθεση για τη μετάβαση από τον άνθρωπο στον Υπεράνθρωπο είναι ο θάνατος του Θεού. Όταν ο Νίτσε αναφέρεται στον Θεό, εννοεί τον χριστιανικό Θεό, δηλαδή, μια εξωτερική παντοδύναμη οντότητα που λειτουργεί ως ρυθμιστική αρχή και στης οποίας τις ηθικές επιταγές οφείλουν να υποτάσσονται όλοι οι άνθρωποι. Πρόκειται, λοιπόν, για μια εξουσιαστική σχέση, από τα δεσμά της οποίας παλεύει να ξεφύγει ο άνθρωπος. Ωστόσο, ο θάνατος του Θεού δεν πρέπει να εκληφθεί ως μια πράξη θρησκευτικής ασέβειας, αλλά ως ένα βήμα αυτοπραγμάτωσης του ανθρώπου και απαλλαγής του από τον ετεροκαθορισμό. Η ρήξη με τον Θεό σηματοδοτεί μια νέα αφετηρία, κατά την οποία ο άνθρωπος είναι ο απόλυτος κύριος του εαυτού του και αναζητεί τα νοήματα, εκκινώντας από το μηδέν και ορμώμενος από μια εσωτερική ενεργοποίηση και όχι απευθυνόμενος σε μια ανώτερη δύναμη.
Με τον θάνατο του Θεού δημιουργούνται οι συνθήκες για τη μετάβαση από τον άνθρωπο στον Υπεράνθρωπο, σε μια αυθυπέρβαση προς την οντολογική ανωτερότητα. Ο Νίτσε θεωρεί ότι ο άνθρωπος δεν υφίσταται ουσιαστικά, αλλά αποτελεί το μεσοδιάστημα μεταξύ ζώου και Υπερανθρώπου και οφείλει με κάθε τρόπο να στοχεύει στην εξύψωσή του. Ο άνθρωπος, ξεκινώντας από το μηδέν, παίρνει τη θέση του Θεού και έχοντας πλέον ο ίδιος την ευθύνη των πράξεών του, κατευθύνει τη βούλησή του προς όποια κατεύθυνση επιθυμεί. Μέσα σε αυτήν την ελευθερία δημιουργούνται οι συνθήκες για την αναθεώρηση των ηθικών και κοινωνικών αξιών και τη μεταστροφή τους, ώστε να στοχεύουν στην ανάπτυξη του ανθρώπου και στην ευτυχία του. Αυτό ακριβώς είναι ο Υπεράνθρωπος του Νίτσε.
Το επόμενο φιλοσόφημα του Νίτσε συνδέεται άμεσα με τον Υπεράνθρωπο, καθώς αποτελεί γνήσιο χαρακτηριστικό του. Ο λόγος φυσικά γίνεται για τη θέληση για δύναμη, την οποία έχει κάθε ον στη γη και που με βάση αυτή διαμορφώνονται οι σχέσεις αλληλεπίδρασης μεταξύ των όντων. Γενικότερα, η ζωή θα πρέπει να εκληφθεί σύμφωνα με τη θέληση για δύναμη, καθώς αυτή είναι που παρακινεί τον άνθρωπο προς την εξύψωση και την αυθυπέρβαση. Η δύναμη είναι δημιουργική και εσωτερική, αλλά καθώς προϋποθέτει τη θέληση, εκφράζει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ανθρώπου και διαμορφώνει την ταυτότητά του.
Τέλος, η ιδέα της αιώνιας επιστροφής αν και δεν απαντάται πρώτη φορά στο βιβλίο Τάδε έφη Ζαρατούστρα, εντούτοις, διαπνέει όλο το έργο. Πρόκειται για τη θεμελιώδη αρχή όλων των πραγμάτων, την κυκλική κίνηση του «είναι». Καθετί που τώρα είναι, ήταν και στο παρελθόν και έτσι θα είναι και στο μέλλον, αφού διέπεται από μια κυκλική αναγκαιότητα. Επομένως, ο άνθρωπος πρέπει να ζει τη ζωή του με γνώμονα τη διάθεσή του να την επαναλάβει, χωρίς την παραμικρή αλλαγή. Ο κόσμος μας, λοιπόν, είναι ο μόνος δυνατός κόσμος, αφού ό,τι υπάρχει επιστρέφει κάποτε και, αν κάτι ήταν διαφορετικό, κατ’ ανάγκην όλα τα άλλα θα ήταν διαφορετικά. Άρα, ο άνθρωπος έρχεται στο επίκεντρο και οφείλει να αναζητεί τη λύτρωση και την εξύψωσή του στον επίγειο κόσμο, αντί να τη μεταθέτει στο διηνεκές της μεταθανάτιας ζωής.
Ολοκληρώνοντας, αξίζει μία αναφορά στη διαστρέβλωση της έννοιας του Υπερανθρώπου από το ναζιστικό καθεστώς και τη συσχέτισή του με την αρία φυλή και τις απάνθρωπες τακτικές της. Παρερμηνεύοντας και χρησιμοποιώντας επιλεκτικά κομμάτια, το ναζιστικό καθεστώς εκμεταλλεύτηκε το φιλοσοφικό έργο του Νίτσε, για να προσδώσει ιδεολογικό υπόστρωμα στις φρικαλεότητες που διέπραξε. Παρόλα αυτά, με το πέρασμα του χρόνου έφυγε το στίγμα από το έργο Τάδε έφη Ζαρατούστρα και αυτό έλαβε τη θέση που του ανήκει μεταξύ των σημαντικότερων φιλοσοφικών έργων που επηρέασαν με τρόπο ανεξίτηλο τη μετέπειτα σκέψη σε μια πληθώρα τομέων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Κάργα Μαγδαληνή (2015). Το Διονυσιακό και το Απολλώνιο στον νιτσεϊκό Υπεράνθρωπο. (Διπλωματική εργασία) Θεσσαλονίκη: Α.Π.Θ.
-
Νικολαΐδου Τριανταφυλλένια (2013). Ο «θάνατος του Θεού» στην φιλοσοφία του Nietzsche. (Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία) Θεσσαλονίκη: Α.Π.Θ.
