Του Βασίλη Χουρσανίδη,
Δεν υπάρχει περίπτωση να έχεις ζήσει, έστω και λίγο, στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης και να μην έρθεις, έστω και μία φορά, αντιμέτωπος με τον όρο «συλλογική σύμβαση εργασίας». Οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας είναι συμφωνίες ρύθμισης των εργασιακών σχέσεων που επιτυγχάνονται σε συλλογικό επίπεδο, δηλαδή όχι μεταξύ μεμονωμένου εργοδότη και εργαζομένου, αλλά μεταξύ φορέων συλλογικής εκπροσώπησης των αντιμαχόμενων εργοδοτικών και εργατικών συμφερόντων.
Όπως ορίζει και το Σύνταγμα, οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας επιτελούν, στην ουσία, μία συμπληρωματική του νόμου λειτουργία, υπό την έννοια ότι το κράτος είναι αυτό που διαθέτει τη ρυθμιστική εξουσία και στο πεδίο των εργασιακών σχέσεων, όπως και σε κάθε άλλη κατηγορία νομικά κρίσιμων σχέσεων, με μόνη διαφορά ότι στις εργασιακές σχέσεις η εξουσία του αυτή δεν είναι μονοπωλιακή. Οι συλλογικές συβάσεις εργασίας, κατά το μέρος που ρυθμίζουν τους όρους παροχής εργασίας των εργαζομένων, έχουν ισχύ νόμου. Οι όροι τους δηλαδή αυτοί, όπως χαρακτηριστικά λέγεται στο νόμο, έχουν άμεση και αναγκαστική ισχύ, σε όσους εργαζομένους και εργοδότες εμπίπτουν στο πεδίο ισχύος τους, με βάση τα κριτήρια του νόμου.
Αναγνωρίζει, λοιπόν, το ίδιο το Σύνταγμα, στο πεδίο των εργασιακών σχέσεων, μία ιδιόμορφη «νομοθετική» εξουσία μη κρατικών φορέων, των εργοδοτικών οργανώσεων (ή και μεμονωμένων εργοδοτών στο επίπεδο της κάθε επιχείρησης) και των συνδικαλιστικών οργανώσεων των εργαζομένων. Οι λόγοι είναι πολλοί. Πρώτον, διότι το κράτος δεν μπορεί να αλλάζει συνεχώς και εν μία νυκτί την εργατική νομοθεσία, με τις δαιδαλώδεις διαδικασίες του κοινοβουλευτισμού, ενώ συγχρόνως οι οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις είναι ταχύτατες και οι ανάγκες αλλάζουν συνεχώς, οπότε υπάρχει ανάγκη ταχύτερης προσαρμογής των όρων εργασίας στα νέα δεδομένα. Δεύτερον, διότι οι κοινωνικοί εταίροι (οργανώσεις εργοδοτών και εργαζομένων) έχουν καλύτερη γνώση των συνθηκών της αγοράς εργασίας και μπορούν να κάνουν καλύτερες επιλογές από το κράτος. Τρίτον, διότι οι εργατικές οργανώσεις είναι διαπραγματευτικά ισχυρότερες (καθώς έχουν το ισχυρότατο όπλο της απεργίας) από τους μεμονωμένους εργαζόμενους, πράγμα που διασφαλίζει ότι οι συλλογικές συμβάσεις θα εισάγουν ευνοϊκότερους όρους εργασίας, από αυτούς που μπορεί να επιτύχει ο κάθε μεμονωμένος εργαζόμενος σε επίπεδο ατομικής διαπραγμάτευσης.
Αξίζει πάντως να σημειωθεί, ότι όπως ο νόμος, έτσι και οι συλλογικές συμβάσεις διαμορφώνουν τα κατώτατα όρια προστασίας (ή ελάχιστους όρους εργασίας), υπό την έννοια ότι οι ατομικές συμβάσεις δεν μπορούν παρά να προβλέψουν ευνοϊκότερους όρους εργασίας από αυτές, διότι διαφορετικά ο σκοπός τους θα ήταν αδύνατο να επιτευχθεί. Όμως, και οι ίδιες οι συλλογικές συμβάσεις, που όπως είπαμε συμπληρώνουν το νόμο, μόνο να «αυξήσουν» τον πήχη (ελάχιστους όρους εργασίας), που θέτει ο νόμος, μπορούν. Όλα αυτά, εν συντομία, σημαίνουν ότι σε μία εργασιακή σχέση, ενδέχεται, το ίδιο ζήτημα να ρυθμίζεται πολλαπλά, λόγω ακριβώς αυτής της ρυθμιστικής πολλαπλότητας. Έχουμε νόμους, έχουμε συλλογικές συμβάσεις και ατομικές συμβάσεις. Τι γίνεται σε αυτή την περίπτωση;
Τότε, γίνεται λόγος για συρροή ρυθμίσεων, οπότε θα υπερισχύσει και θα εφαρμόζεται (σχεδόν) πάντοτε η ευνοϊκότερη για τον εργαζόμενο ρύθμιση, ως προς το κάθε επιμέρους ζήτημα. Αν η συλλογική σύμβαση είναι ευνοϊκότερη του νόμου και της ατομικής σύμβασης, τότε θα υπερισχύσει. Και, κατά κανόνα, αυτό συμβαίνει, αφενός, διότι οι συλλογικές συμβάσεις συνάπτονται με τον σκοπό την βελτίωση των όρων εργασίας του νόμου, αφετέρου, διότι οι ατομικές συμβάσεις είναι αποτέλεσμα διαπραγμάτευσης με άνισους όρους, οπότε σπανίως θα είναι τόσο ευνοϊκές, ώστε να υπερισχύουν των συλλογικών συμβάσεων.
Συνάγεται, λοιπόν, το συμπέρασμα ότι οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας υπάρχουν για να διαμορφώνονται πιο ακριβοδίκαιοι και πιο σύμφωνοι με την πραγματικότητα και τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες όροι εργασίας. Επιτελούν μία αναγκαία εξισορροπητική λειτουργία, αν και συχνότατα η διαδικασία σύναψής τους καταλήγει σε έντονες κοινωνικές συγκρούσεις και, πολλές φορές, οι ίδιες επιβάλλουν και όρους υπερβολικούς και μη ανταποκρινόμενους στην οικονομική πραγματικότητα, προφανώς, λόγω και της συντεχνιακής και συμφεροντολογικής αντίληψης που χαρακτηρίζει τους εκπροσώπους των εργαζομένων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Συλλογικό εργατικό δίκαιο, Κώστας Παπαδημητρίου (εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, 2019)
