Της Αθηνάς Ζαγκώτη,
Πριν από αιώνες, ο λαός της Σκωτίας «έφερε στο φως» τη δική του γλώσσα, τα γνωστά σε κάποιους Γαελικά, ή αλλιώς, “Scots Gaelic Gàidhlig”. Σε πρώτη φάση, τα Γαελικά προήλθαν από την Ιρλανδία, περίπου τον 10ο αιώνα. Ήταν μέλος της ομάδας κέλτικων γλωσσών, που χρησιμοποιούνταν στις βορειοδυτικές ακτές της Σκωτίας, αλλά και στις Εβρίδες νήσους, (Hebrides islands). Σε χώρες όπως η Αμερική, η Αυστραλία και ο Καναδάς, όπου υπήρξαν σκωτικές αποικίες, τα Γαελικά αποτέλεσαν τη μοναδική τους γλώσσα, ειδικά τα χρόνια ένταξής τους σε αυτές.
Σύμφωνα με παραδόσεις, μια μορφή Γαελικών έφτασε στη Σκωτία γύρω στο 500 μ.Χ., εξορίζοντας την προηγούμενη, κέλτικη γλώσσα που επικρατούσε στη χώρα την εποχή εκείνη. Βάσει πληροφοριών, από τον 13ο αιώνα όμως είχε αναπτυχθεί στη Σκωτία μια ιδιαίτερη, διαφορετική διάλεκτος, η οποία βασιζόταν στα Γαελικά. Όσον αφορά τις τέχνες και τη λογοτεχνία, μέχρι και τον 17ο αιώνα, τόσο η Σκωτία όσο και η Ιρλανδία χρησιμοποιούσαν κοινή διάλεκτο. Με την πάροδο του χρόνου, αυτό άλλαξε. Τα “Scots Gaelic” αναπτύχθηκαν σε τέτοιον βαθμό, με αποτέλεσμα να αποκοπούν από την Ιρλανδική διάλεκτο. Η «οριστική» τους μορφή γίνεται αντιληπτή κυρίως κατά τον 16ο αιώνα, περίοδο κατά την οποία εμφανίζονται τα πρώτα χειρόγραφα στα Γαελικά. Συγκεκριμένα, το πρώτο βιβλίο που τυπώθηκε σε αυτήν τη γλώσσα ήταν του John Carswell, το Foirm na n-Urrnuidheadh, το οποίο εκδόθηκε στο Εδιμβούργο το 1567, αλλά διατηρούσε τον κλασικό, Ιρλανδέζικο κανόνα. Ένα είναι, όμως, σίγουρο. Η γλώσσα αυτή εισήχθη για τα καλά στη Σκωτία, ενώ όπως αναφέραμε πρωτύτερα, τα πρώτα δείγματά της παρουσιάστηκαν στις αρχές του 6ου αιώνα.
Παρόλα αυτά, τίποτα στην ιστορία δε μένει «ανέγγιχτο». Μολονότι, η γλώσσα των Σκωτσέζων διαδόθηκε απ’ άκρη σ’ άκρη σε ολόκληρη τη Σκωτία, συνέβη κάτι όχι και τόσο αναπάντεχο. Το 1707 πραγματοποιήθηκε η ένωση της Αγγλίας με τη χώρα των Γαελικών, και η γλώσσα των Άγγλων ξεκίνησε να επικρατεί και στην τελευταία, ως η κύρια διάλεκτος των ανθρώπων. Αυτό συνέβη γιατί πολλοί από την «κάστα» των αρχόντων και των ευγενών «αγκάλιασαν» την αγγλική ως δική τους γλώσσα, αφού συνέβαλε στην επικοινωνία με άλλους λαούς και «άνοιγε» τους δρόμους του εμπορίου. Έτσι, ξεκινά η «κάθοδος» των Γαελικών. Το τέλος τους έφτασε στα τέλη του 18ου αιώνα μετά την ήττα των Σκωτσέζων Ιακοβιτών στη μάχη του Culloden. Πολλοί στρατιώτες, τόσο highlanders όσο και από άλλες περιοχές της Σκωτίας που πολέμησαν για την τιμή της χώρας τους, βρέθηκαν νεκροί στον βάλτο από «αγγλικό» χέρι.
Μετά την περιβόητη μάχη στον βαλτότοπο του Culloden, οι Άγγλοι κυριάρχησαν στη χώρα του whiskey και του porridge, (παραδοσιακός σκωτσέζικος χυλός από βρώμη, που τρώγονταν συνήθως για πρωινό), και ξεκίνησαν «τον καθαρισμό» της χώρας από όλα τα σκωτικά παραδοσιακά έθιμα και τον τρόπο ζωής. Από την πληθώρα των απαγορεύσεων δεν θα μπορούσαν να λείπουν και τα Γαελικά. Οι Άγγλοι απαγόρευσαν στους «νέους» υπηκόους τους να μιλούν τη γλώσσα τους, και τους επέβαλλαν να καθιερώσουν την αγγλική στην ομιλία τους. Ακόμη, με εντολή του Βασιλιά Γεώργιου, όποιος Σκωτσέζος συλλαμβάνονταν να φορά το ταρτάν του, (παραδοσιακή φορεσιά των Σκωτσέζων, το χρώμα του ταρτάν συμβόλιζε το σύμβολο της κάθε φατρίας), καταδικάζονταν σε θάνατο ως προδότης του στέμματος.
Αυτή η σταδιακή εξάπλωση της αγγλικής γλώσσας «κατέλαβε» σχεδόν ολόκληρη τη Σκωτία, με εξαίρεση κάποιες απομακρυσμένες περιοχές που διατηρούσαν τα Γαελικά. Παραδόξως, παρά τα 200 χρόνια «αναστολής» των Γαελικών οι Σκωτσέζοι δεν τα διέγραψαν από τη ζωή τους. Μάλιστα, διατηρούν ισχυρή παρουσία ακόμη και σήμερα, κυρίως μέσα από τα λαογραφικά μοτίβα της τέχνης, τη λογοτεχνία, τους θρύλους και τη μουσική. Ειδικά, όσον αφορά την τελευταία, το Γαελικό στοιχείο προωθείται από τις παραδοσιακές μελωδίες και τους στίχους τραγουδιών που συντρόφεψαν τη Σκωτία τους δύσκολους καιρούς. Τα τραγούδια παίζονται σήμερα σε διάφορες pubs στα Lowlands και στα Hebrides islands. Η γλώσσα των Σκωτσέζων, αλλά και ο πολιτισμός τους προωθήθηκε παγκοσμίως και μέσα από τη «μικρή οθόνη» και την πετυχημένη σειρά “Outlander”.
Καταληκτικά, βλέπουμε ότι τα Γαελικά σε μεγάλο βαθμό εξαλείφθηκαν στο σύνολο της χώρας στη σημερινή εποχή. Ωστόσο, υπήρχαν και οι μικρές «διέξοδοι» στις οποίες διατηρούνται ακόμη, και στους μοντέρνους χρόνους. Δεν είναι άλλα από τα Highlands της Σκωτίας, όπου το εθνικό στοιχείο ήταν περισσότερο αυξημένο, τόσο τους πρώιμους αιώνες όσο και τώρα, αλλά και τα νησιά. Τα ποσοστά των ανθρώπων που μιλούν ακόμη Γαελικά, (όχι εξ’ ολοκλήρου φυσικά), είναι πραγματικά εντυπωσιακά. Για παράδειγμα, στα Outer Hebrides, (συστάδα νησιών, ηπειρωτικά της ακτής της Σκωτίας), το 61% του πληθυσμού μιλά στα Γαελικά! Αν και το ποσοστό του πληθυσμού είναι ικανοποιητικό, δεν παύουν να υπάρχουν και αντιξοότητες. Σύμφωνα με στοιχεία των απογραφών του πληθυσμού, το 2011 μόνο 57.000 άνθρωποι μιλούν με ευχέρεια ή γνωρίζουν Γαελικά. Ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί αναλογικά στο 1,1% του συνολικού πληθυσμού της Σκωτίας. Το θετικό της υπόθεσης είναι ότι η γλώσσα ταξίδεψε και εκτός Σκωτίας, σε ολόκληρο τον κόσμο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Σκωτική επαρχία στον Καναδά, “Nova Scotia”, η οποία διαθέτει ομιλητές της Γαελικής με αριθμό που «αγγίζει» τους 2.000 ανθρώπους. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η γλώσσα χρησιμοποιούνταν από την προσάρτηση της Σκωτικής αυτής αποικίας στον Καναδά.
Τέλος, πιθανό να συναντήσουμε «Γαελικές κοινωνίες» και σε υπαίθριες περιοχές της Αυστραλίας, των Ηνωμένων πολιτειών, αλλά και της Νέας Ζηλανδίας. Όπως παρατηρούμε, οι Σκωτσέζοι, περήφανοι για τη χώρα, τον πολιτισμό και το εθνικό τους υπόβαθρο, τόσο που με κάθε ευκαιρία, σε ολόκληρο τον κόσμο, τονίζουν την καταγωγή και τα έθιμά τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Λήμμα Scots Gaelic language (1998), από την Britannica Encyclopedia. Διαθέσιμο εδώ
- About Gaelic language and History: What is Gaelic and its origins, άρθρο από το visitscotland.com. Διαθέσιμο εδώ
- The Gaelic language: Past and future, από την ιστοσελίδα scotland.org. Διαθέσιμο εδώ
- Gaelic History (2006), από την επίσημη ιστοσελίδα highland.gov.uk. Διαθέσιμο εδώ
