Της Κωνσταντίνας Αυγερινού,
Οι υπηρεσίες των εργοθεραπευτικών προγραμμάτων, πέρα από την εφαρμογή τους σε παιδιά και σε πληθυσμό με αναπηρίες, παρέχονται και σε άτομα τρίτης ηλικίας, με ή χωρίς αναπηρίες. Το γήρας «έρχεται» από μόνο του, φέρνοντας μια σειρά από λειτουργικά προβλήματα, λόγω της έκπτωσης των ικανοτήτων και των συνοδευόμενων οργανικών προβλημάτων σε διαφορετικά επίπεδα. Συμβαίνουν φυσιολογικές αλλαγές με το πέρασμα του χρόνου, οι οποίες επηρεάζουν και καθορίζουν την εφαρμογή και τους στόχους των προγραμμάτων εργοθεραπείας, ενώ για τον λόγο αυτόν ο εργοθεραπευτής που ασχολείται με τον συγκεκριμένο πληθυσμό καλείται να έχει γνώση όλων αυτών των εκπτώσεων για τον σχεδιασμό ολιστικών προγραμμάτων.
Τι ορίζουμε, όμως, ως γήρας; Τα γηρατειά έχουν μια αντικειμενική και μια υποκειμενική διάσταση. Σίγουρα ο χρόνος δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητος, μην αφήνοντας έστω κάποια μικρά σημάδια στην εξωτερική εμφάνιση. Η χρονολογική, σωματική και βιολογική ηλικία αποτελούν ένα πιο αντικειμενικό κριτήριο, ενώ η ψυχοσωματική, η κοινωνική και λειτουργική ηλικία επηρεάζονται και από την έως τώρα ζωή του ατόμου, αλλά και το πώς αντιμετωπίζει το ίδιο τον εαυτό του. Παρόλα αυτά, σύμφωνα με την «Παγκόσμια Συνέλευση Γήρατος», τα 60 έτη σηματοδοτούν την αρχή του γήρατος, ενώ με βάση τις βιβλιογραφικές μελέτες, το όριο αυτό μπορεί να ανέλθει στα 65 έτη.
Τα γηρατειά συνοδεύονται από αλλαγές στην εξωτερική εμφάνιση και σε όλα τα οργανικά συστήματα του σώματος, όπως το μυοσκελετικό, το οποίο αποτελεί και ένα «σύστημα στόχο» παρέμβασης των υπηρεσιών εργοθεραπείας, με ταυτόχρονη επίδραση των αλλαγών στα πέντε βασικά συστήματα αισθήσεων. Η όραση, η γεύση, η ακοή, η αφή και η οσμή αποδυναμώνονται, ενώ το ιδιοδεκτικό και το αιθουσαίο σύστημα, ως δευτερεύοντα, επηρεάζονται και τείνουν να υπολειτουργούν σταδιακά. Όσον αφορά τις γνωστικές δεξιότητες, είναι σχεδόν δεδομένο ότι θα επηρεαστούν, με κυριότερες την προσοχή και τη μνήμη, όπου εκεί εμφανίζονται και συγκεκριμένες παθήσεις όπως η Νόσος του Αλτσχάιμερ.
Πότε οι ηλικιωμένοι χρειάζεται να συμμετέχουν σε προγράμματα εργοθεραπείας; Δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο πλάνο ή χρονοδιάγραμμα που θα το ορίσει αυτό, αλλά το μέγεθος της έκπτωσης των λειτουργικών ικανοτήτων και η μείωση της ποιότητας ζωής ενός ηλικιωμένου είναι οι παράγοντες που θα κινητοποιήσουν την κοινότητα, την οικογένεια ή και τον ίδιο τον ηλικιωμένο να ζητήσει τη βοήθεια ενός εργοθεραπευτή ή την ένταξή του σε προγράμματα για άτομα μεγάλης ηλικίας που παρέχονται σε συλλόγους, ΚΑΠΗ και νοσοκομεία.
Οι εντονότερες δυσκολίες των ηλικιωμένων, αν παραμερίσουμε τα οργανικά προβλήματα, στα οποία δεν μπορεί να επέμβει η εργοθεραπεία —παρά μόνο να βοηθήσει στην καλύτερη προσαρμογή του ατόμου που τα αντιμετωπίζει— εστιάζονται στον χρόνιο πόνο, στα σωματικά προβλήματα, στις πτώσεις και στις μειωμένες επιτελικές και γνωστικές λειτουργίες.
Η στοχοθεσία είναι πολυ-επίπεδη και εξαρτάται από την ηλικία, τα συνοδά λειτουργικά προβλήματα και τους διαθέσιμους πόρους. Όπως και με κάθε ηλικιακή ομάδα, ο πρωταρχικός στόχος είναι η ανεξαρτητοποίηση του ατόμου στους τομείς που έχει τα μεγαλύτερα ελλείματα. Επομένως, έχοντας ως γνώμονα αυτό, η αποκατάσταση των κινητικών περιορισμών ως αποτέλεσμα των σωματικών προβλημάτων και η διατήρηση όσο το δυνατόν υψηλότερου λειτουργικού επιπέδου σε Δραστηριότητες Καθημερινής Ζωής και Σύνθετων Δραστηριοτήτων Καθημερινής Ζωής, οφείλουν να καλυφτούν πρωτίστως. Σε συνέχεια αυτών, σημαντικά κρίνονται η αύξηση γνωστικών και αντιληπτικών δεξιοτήτων και κοινωνικής συμμετοχής, η αποδοχή της κατάστασης του ατόμου και των δευτερογενών επιπλοκών, αλλά και η παροχή ευκαιριών για ενεργό συμμετοχή σε τομείς που μπορεί να δραστηριοποιηθεί ο ηλικιωμένος.
Λόγω της φθοράς του οργανισμού σε πολλούς τομείς, σε άτομα τρίτης ηλικίας δεν αναμένουμε μεγάλη βελτίωση, ενώ συχνά, αναγνωρίζοντας τη βαρύτητα των δυσκολιών, επιδιώκουμε απλώς συντήρηση των όσων μπορεί να επιτύχει το άτομο. Πολύ σημαντικό ρόλο στη διατήρηση αυτή διαδραματίζει η παροχή κατάλληλων βοηθημάτων και η εργονομική διευθέτηση. Το άτομο, έτσι, δεν υπερβαίνει τις δυνατότητές του, αφού του παρέχονται διευκολύνσεις.
Κλείνοντας, είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε τα ψυχικά προβλήματα που εμφανίζονται ως αποτέλεσμα του γήρατος και επηρεάζουν κατά πολύ τόσο τη διαμόρφωση του προγράμματος όσο και τη θέληση του ατόμου για συμμετοχή, αφού απαραίτητη προϋπόθεση είναι να αναγνωρίζει ότι τα προβλήματα είναι υπαρκτά και όχι κατασκεύασμα του κοινωνικού περιβάλλοντος, με στόχο τον υποτιθέμενο αποκλεισμό του ηλικιωμένου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Top 10 Benefits of Occupational Therapy for Elderly (2019), medilodgeattheshore.com. Διαθέσιμο εδώ
- Steultjens, E. M., Dekker, J., Bouter, L. M., Jellema, S., Bakker, E. B., & Van Den Ende, C. H. (2004). Occupational therapy for community dwelling elderly people: a systematic review. Age and ageing, 33(5), 453-460. Διαθέσιμο εδώ
- Τζονιχάκη, Ι. (2019). Η εργοθεραπεία στους ηλικιωμένους: Επιλογή αναπηρικού αμαξιδίου και άτομα με κινητικές αναπηρίες. Αθήνα: Γιάννης Β. Παρισιάνος
