Tης Κατερίνας Κωνσταντοπούλου,
Υψώνουμε τη φωνή μας για να επιβληθούμε, να ψέξουμε, να τρομοκρατήσουμε, να κεντρίσουμε την προσοχή. Σπάνια, όμως, τη χρησιμοποιούμε για να διαλεγόμαστε. Και δεν αναφέρομαι στις επιδερμικές, τυπικές συζητήσεις και στιχομυθίες, στις οποίες όλοι και όλες εμπλεκόμαστε καθημερινά σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό στον στίβο της κοινωνικής ζωής. Μιλώ για το αγώνισμα του διαλόγου, που επιφυλάσσει ως έπαθλο την αλήθεια ή τουλάχιστον αυτό υπόσχεται και αυτός είναι ο σκοπός του. Ένα αγώνισμα που απαιτεί πνευματική εγρήγορση, πειθώ, κριτικό νου, βάσιμα επιχειρήματα και όχι υψηλό τόνο φωνής. Ένα αγώνισμα που λίγοι εκτιμούν και εξασκούν.
«Τίποτα δεν μου αρέσει περισσότερο, όταν μιλώ με έναν άνθρωπο, πάρα να βλέπω να μου φέρνει μία αντίρρηση και η αντίρρηση αυτή να στηρίζεται σε ακλόνητα επιχειρήματα», έγραψε ο Καζαντζάκης. Ο διάλογος ικανοποιεί ακριβώς αυτή τη δίψα του ανήσυχου πνεύματος: να αντικρίσει τον κόσμο μέσα από άλλα μάτια, να τον αναλογιστεί μέσα από άλλον νου. Και ο μόνος τρόπος για να το πετύχει αυτό είναι να του επιτρέψουν οι γύρω του να δει τα πράγματα υπό το δικό τους πρίσμα, κουβαλώντας τα δικά τους βιώματα, κάνοντας κατάδυση στις δικές τους ιδέες, αγγίζοντας τα δικά τους συναισθήματα. Κάθε άνθρωπος, ακόμα και ο πιο μικρός, ο πιο αμόρφωτος, ο πιο ταπεινός, αντιπροσωπεύει μία μοναδική, ανεπανάληπτη οπτική του κόσμου. Μία ζωγραφιά του κόσμου που αντίγραφό της δεν υπάρχει και ούτε μπορεί να δημιουργηθεί ακόμα και από τον πιο επιδέξιο ζωγράφο. Και αυτή η ζωγραφιά χάνεται για πάντα μαζί με τον έναν και μοναδικό δημιουργό της. Είναι μία ζωγραφιά δυναμική και εξελισσόμενη, στην οποία προστίθενται διαρκώς πινελιές, ενώ άλλες αλλάζουν πορεία και σχήμα. Μα δε σβήνεται καμία. Είναι όλες ανεξίτηλες. Γιατί ο καμβάς της ψυχής δεν ξεχνάει. Την τελευταία πινελιά τη βάζει μόνο ο θάνατος.
Αυτό το συνονθύλευμα των αμέτρητων διαφορετικών οπτικών είναι ο λόγος και το μέσο ύπαρξης του διαλόγου. Η αλήθεια έχει πολλές πτυχές και ποτέ δεν είναι μόνο μία. Κατά συνέπεια, μία μόνο οπτική κρίνεται εντελώς ανεπαρκής για την προσπάθεια προσπέλασής της. Και αυτός ακριβώς είναι στόχος του διαλόγου: μια όσο το δυνατόν επαρκέστερη προσέγγιση της αλήθειας. «Διάλογος είναι, κατά τη δική μου γνώμη, να παραδεχτείς ότι η αλήθεια είναι πολλαπλή. Ότι είναι ανέφικτη η πλήρης αλήθεια […] Όταν λες ότι κατέχεις εσύ την αλήθεια μόνος σου, είσαι δογματικός, δεν είσαι κριτικός νους […] Στο διάλογο δεν πάμε να σώσουμε τις ιδέες μας. Πάμε να σώσουμε την αλήθεια», σημειώνει ο Ευάγγελος Παπανούτσος. Την αλήθεια, όχι την αλήθεια μας. Όλοι οι μετέχοντες σε αυτήν τη βαθιά επικοινωνιακή μέθεξη θα πρέπει να έχουν επίγνωση της ανθρώπινης αδυναμίας να ανακαλύψει την αλήθεια στην ολότητά της, θα πρέπει να έχουν επίγνωση της μερικότητάς τους. Είναι νόμος της φύσης ότι ο άνθρωπος δε μπορεί να είναι ποτέ απόλυτα αντικειμενικός. Μέσα από οποιαδήποτε κρίση του διαθλώνται αγήματα προσωπικών εμπειριών, διδαγμάτων που άκουσε, κηρυγμάτων που απορρόφησε, έστω και ασυνείδητα. Ωστόσο, τα θαυματουργά όπλα του ανθρώπου –ο νους και η λογική– του παρέχουν το μοναδικό προνόμιο να αποπειράται να αγγίξει την άπιαστη ουσία των πραγμάτων, που δε μπορεί να φυλακιστεί σε ανθρώπινο νου. Άραγε η ανθρώπινη ψυχή να είναι πιο επιδέξια σε αυτή την ανηλεή και διηνεκή θήρα;
Και αφού ο διάλογος κυνηγά ένα χιμαιρικό ιδανικό, μία ουτοπία, γιατί πρέπει να μυούμαστε σε αυτό το αγώνισμα; Η απάντηση βρίσκεται σε τέσσερις λέξεις: νεότητα, αυτογνωσία, ειρήνη, δημοκρατία. Νεότητα πνευματική, νεότητα του νου. Αρυτίδωτα πνεύματα που ποτέ δεν επαναπαύονται και για αυτό ποτέ δε γερνούν. «Πάντα ανοικτά, πάντα άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου», αποτύπωσε στο χαρτί ο Διονύσιος Σολωμός. Γνωρίζω τις μύχιες πτυχές του εαυτού μου μέσα από τους άλλους. Τις απόψεις τους, που ίσως με ωθήσουν να αναθεωρήσω τις δικές μου, τις συμβουλές τους, την –καλοπροαίρετη– κριτική τους. Εδώ έγκειται και το θέμα του εσωτερικού διαλόγου. Της βαθιάς, μυστικής και αδιάλειπτης αλληλεπίδρασης με τον εαυτό μας. Της αυθόρμητης ή μη αναγνώρισης των λαθών μας και των επιτυχιών μας, της εσωτερικής μάχης ανάμεσα στο ηθικό και στο ανήθικο. Ειρήνη. Λέξεις αντί για όπλα, κατανόηση αντί για βία. Και δε μιλώ μόνο για διακρατικές σχέσεις. Ειρήνη πρέπει να επικρατεί σε κάθε σπίτι, σε κάθε γειτονιά, σε κάθε γωνιά αυτού του κόσμου. Δημοκρατία. Ο διάλογος είναι ο φύλακας και το έρεισμα της δημοκρατίας. Χωρίς παρρησία και ανταλλαγή απόψεων, το εν λόγω πολιτικό σύστημα είναι εντελώς μετέωρο. Ανύπαρκτο, για την ακρίβεια.
Για να κατανοήσουμε πόσο πολύτιμος στυλοβάτης του κόσμου μας είναι ο διάλογος, ας αναλογιστούμε μία ζωή γερασμένη και μαραμένη, μία ζωή που δε γνωρίζει το ίδιο της το πρόσωπο ή φοβάται να το αντικρίσει, μία ζωή αιμόφυρτη από τη βία, καταπιεσμένη και δουλοπρεπή. Νομίζω πως αν γκρεμιστεί αυτός ο στυλοβάτης, ο κόσμος μας θα μείνει εύθραυστος και ετοιμόρροπος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚH ΠΗΓH
- Το δίκαιο της πυγμής, Ευάγγελος Παπανούτσος, Νόηση, Αθήνα, 2008
