Της Περσεφόνης Βλαχούτσικου,
Στις «αναπτυγμένες» χώρες του πλανήτη πραγματοποιούνται θεμελιακές εξελίξεις με έντονες διασυνδέσεις. Οι εξελίξεις αυτές διαμορφώνουν ένα καινούργιο, πρωτόγνωρο πλαίσιο για τις δραστηριότητες των ατόμων, δημιουργώντας μια σειρά από πρωτοφανείς προκλήσεις. Το πέρασμα από τη σταθερή στη ρευστή φάση της νεωτερικότητας έχει επιτευχθεί σε συνθήκες, όπου οι δομές που περιορίζουν τις ατομικές επιλογές, οι θεσμοί που διαφυλάσσουν τις καθημερινές πρακτικές και τα πρότυπα αποδεκτής συμπεριφοράς δεν μπορούν να διατηρούν την κοινωνική μορφή τους για πολύ. Αυτό συμβαίνει διότι αποσυντίθενται και διαλύονται πιο γρήγορα από τον χρόνο που χρειάζονται για να διαμορφωθούν, πόσο μάλλον για να έχουν και συνέπειες. Οι κοινωνικές μορφές άλλωστε, είτε οι υφιστάμενες είτε οι προδιαγραφόμενες, είναι απίθανο να διαθέτουν αρκετό χρόνο, ώστε να σταθεροποιηθούν. Συνεπώς, λόγω του μικρού προσδόκιμου βίου τους, δεν μπορούν να έχουν τον ρόλο του πλαισίου αναφοράς για την ανθρώπινη δράση και τη διαμόρφωση μακροχρόνιων στρατηγικών για τη ζωή.
Ο προσδόκιμος βίος των κοινωνικών μορφών είναι αρκετά συντομότερος από τον χρόνο που χρειάζεται για να αναπτυχθεί μία συνεκτική και συνεπής στρατηγική για τη ζωή και ακόμα συντομότερος από τον χρόνο τον οποίο απαιτεί ο σχηματισμός ενός «πλάνου ζωής». Η ατομική ιδεολογία αποστερεί τη συλλογική δράση σε μεγάλο βαθμό από την παλιά της γοητεία. Πλέον, η έννοια της «κοινότητας» ηχεί όλο και περισσότερο κούφια. Οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων κάποτε διαμόρφωναν ένα δίχτυ ασφάλειας, το οποίο άξιζε τις μεγάλες και συνεχείς επενδύσεις σε χρόνο και προσπάθεια. Στις μέρες μας, δεν θυσιάζονται τα άμεσα ατομικά συμφέροντα, επομένως οι δεσμοί αποδυναμώνονται και αποτελεί πλέον κοινή παραδοχή πως είναι προσωρινοί. Η έκθεση του ατόμου στις ιδιοτροπίες της αγοράς εργασίας και αγαθών εμπνέει και προωθεί τον διαχωρισμό, όχι την ενότητα. Επιβραβεύει τις ανταγωνιστικές τάσεις, ενώ η συνεργασία και η ομαδική εργασία υποβαθμίζονται. Το όλο ζήτημα αξίζει τη συνεχή προσπάθειά μας.
Πράγματι, προσπαθούμε όσο μπορούμε να δημιουργήσουμε έναν προσωπικό στόχο, να κυνηγήσουμε μία μοναδική -ή και όχι- επιθυμία, ξεχνώντας πως οι συνεχείς δοκιμές καταναλώνουν μεγάλο μέρος της ενέργειας και της προσοχής μας. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και το σύγχρονο μοντέλο διαβίωσης που παρουσιάζουν, δυσχεραίνουν τη διαδικασία, προωθώντας μία διαρκή και οξεία ανησυχία πως κάποιες ιδιαίτερα επιθυμητές βελτιώσεις στην καθημερινότητα θα παραμείνουν για πάντα εκτός των δυνατοτήτων μας, με αποτέλεσμα κάθε απόπειρα να τις επιτύχουμε να είναι χάσιμο πολύτιμου χρόνου.
«Οτιδήποτε έχει γίνει από ανθρώπους μπορεί να ξαναγίνει από ανθρώπους»
Zygmunt Bauman
Σε αυτή την περίπτωση, δεν αποδεχόμαστε κανένα όριο στην ανακατασκευή της πραγματικότητάς μας. Απορρίπτουμε την πιθανότητα ότι μπορούν να τεθούν εκ των προτέρων κάποια όρια στις προσπάθειές μας και να παραμείνουν αμετάβλητα, χωρίς να μπορούν να διαρρηχθούν με την κατάλληλη αποφασιστικότητα και καλή θέληση. Εάν η πραγματικότητα που διαχειριζόμαστε και τα οφέλη που απολαμβάνουμε δεν εκπληρώνουν το ιδεώδες, εάν οι σχέσεις που έχουμε δεν είναι της αρέσκειάς μας, τείνουμε να υποπτευόμαστε μια έλλειψη καλής θέλησης. Συχνότερα υποθέτουμε μία εχθρική κριτική απέναντι στο πρόσωπό μας, κάποιον προμελετημένο δόλο. Αυτή η οδυνηρή εμπειρία της ανασφάλειας αποτελεί παράπλευρη συνέπεια της πεποίθησης ότι, με δεδομένες τις κατάλληλες δεξιότητες και προσπάθειες, είναι δυνατό να επιτευχθεί η πλήρης ασφάλεια. Έτσι, εάν συμβεί να μη γίνει, ξεπετάγεται η υποψία προς τους άλλους και τις προθέσεις τους. Επικρατεί η άρνηση να εμπιστευτεί κανείς τη σταθερότητα και την αξιοπιστία της ανθρώπινης συντροφιάς και απορρέει σε τελική ανάλυση από την ανικανότητά μας ή και την απροθυμία μας να καταστήσουμε αυτή τη συντροφιά σταθερή και αξιόπιστη, και άρα άξια εμπιστοσύνης.
Γενικά, ζούμε τις επιπτώσεις της «αρνητικής παγκοσμιοποίησης». Οι άνθρωποι ξεριζώνονται, τα μεταναστευτικά κύματα πληθαίνουν. Οι πόλεις και οι δημόσιοι χώροι κατακερματίζονται προς όφελος της κατασκευής ατομικών υποδομών, «φρουρίων». Ο πολίτης μετατρέπεται πολύ γρήγορα σε καταναλωτή καθώς η αγορά εκθειάζεται και προσελκύει κάθε είδους προσωπικότητα. Ο ατομικισμός αναδύεται και η αλληλεγγύη σταδιακά εξαφανίζεται. Έτσι, προωθείται η ατομική ευθύνη και η ατομική ουτοπία ενώ περιορίζεται το κοινωνικό κράτος. Ακολουθεί η ανασφάλεια που προκύπτει από την προώθηση αυτού του συγκεκριμένου μοντέλου διαβίωσης και η καλλιέργεια του φόβου από τους ανθρώπους των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Τα πρόσωπα περιορίζονται στην επίλυση των στενών ζητημάτων του οίκου τους.
Η «μοίρα» χρωστά την τρομερή και φοβερή της δύναμη στις ίδιες τις αδυναμίες των θυμάτων της.
Zygmunt Bauman
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Zygmunt Bauman, Ρευστοί Καιροί – Η ζωή την εποχή της αβεβαιότητας, εκδόσεις Μεταίχμιο
- Leo Buscaglia, Να ζεις, ν’ αγαπάς και να μαθαίνεις, εκδόσεις Γλάρος
