Της Άντρεας Ιωάννου,
Φοβάμαι του ανθρώπους, όπως έγραψε ο Αναγνωστάκης, τους ανθρώπους που κοιμήθηκαν ελεύθεροι και ξύπνησαν πολιορκημένοι. Μάλλον δεν ξύπνησαν ποτέ και έπεσαν ναρκωμένοι σε ιστορικό λήθαργο, σε έναν βαθύ ύπνο, που πρωταγωνιστές του ονείρου τους ήταν οι σωτήρες συνταγματάρχες. Η τέχνη και οι άνθρωποί της ποτέ δεν προσκυνήσαν τη Χούντα και είχαν ως αποστολή τους να λύσουν τα μάγια της επταετούς εκκαθάρισης που προκλήθηκε στο έθνος. Άλλωστε, «η λογοκρισία δεν είναι πρόβλημα θεσμών, είναι πρόβλημα νοοτροπίας».
Πίσω από την Ελλάδα του παρακράτους και του μεταπολεμικού κόσμου, επέζησαν γενιές που υπέστησαν τις πλημμύρες, τους καταποντισμούς, του σεισμούς, τους θωρακισμένους στρατιώτες. Πονεμένες γενιές, που είδαν κατάματα το σκοτάδι του εμφυλίου και τώρα έβλεπαν πως έπεφταν χωρίς τη θέλησή τους στο τσουχτερό κρύο του Ψυχρού Πολέμου, με τον λαό να επευφημεί. Έπρεπε να πράξουν με κάθε τίμημα. Κι αυτό έκαναν. Η 7η τέχνη —και όσα προσπάθησε να προσφέρει στον λαό— μετατράπηκε σε «λογοκρισίας άξιον», καθώς θεωρήθηκε πως αναμόχλευε πολιτικά πάθη. Έτσι, οι μεγάλοι λαοπλάνοι της εποχής πολλάκις προσπάθησαν να κόψουν την κορδέλα του φιλμ.
Ίσως μία από τις πιο εμφανείς ταινίες που «έτριξε τα δόντια» τη στυγνή εκείνη περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας, ήταν η ταινία Η Αλίκη δικτάτωρ (1972). Στη συγκεκριμένη κινηματογραφική παραγωγή, η αθάνατη για όλους μας, Αλίκη υποδύεται έναν ρόλο κόντρα στη μανιέρα για την οποία ο κόσμος της την αγάπησε. Συγκεκριμένα, στην αρχή του έργου υποδύεται ένα φτωχοκόριτσο χτυπημένο από τη μοίρα, που μετά από τον θάνατο του πατέρα της αναγκάζεται να μεταφερθεί στην πρωτεύουσα αναζητώντας μια καλύτερη ζωή, για να βγάλει τα προς το ζην. Στη βαλίτσα που κουβαλούσε μαζί της στους δρόμους της οδού Ακαδημίας, διέθετε τη μοναδική περιουσία που της είχε αφήσει ο αποθανών, το ταλέντο στην υποκριτική. Στη συνέχεια, λοιπόν, βλέπουμε την Αλίκη να υποδύεται —με τρόπο που ακολουθούσε τους ρυθμούς του Σαρλό— κάτι πρωτόγνωρο για τα μάτια του κοινού της.
Πρώτη προβολή της ταινίας ήταν στις 20 Μαρτίου του 1972, με τη Χούντα να μετράει ήδη τέσσερα χρόνια στην εξουσία. Κομβικό σημείο υπήρξε η εμφάνιση του Μάνου Κατράκη, ο οποίος υποδυόταν τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Ο Βενιζέλος φαίνεται να συναντά την Αλίκη, με την οποία και συζητά για την κατάσταση που βίωνε η χώρα. Φεύγοντας, ο πρωθυπουργός μουρμουρίζει το «Πότε θα κάνει ξαστεριά», κλείνοντάς μας το μάτι στο ερώτημα πότε θα πάψει η Χούντα. Μια εξίσου υπαινικτική σκηνή υπήρξε όταν ο Κώστας Χατζηχρήστος, με την ιδιότητα του εκδότη, ανακαλύπτει μια εφημερίδα, η οποία κάνει λόγο για εκλογές, κάτι αδύνατο υπό τη σκιά του στρατιωτικού καθεστώτος.
Εντούτοις, παρά την προκλητικότητα του τίτλου και την αλληγορία που έκρυβε, η ταινία κατόρθωσε να ξεπεράσει τα όρια της λογοκρισίας. Κι αυτό χάρη στη μεγάλη λατρεία που έτρεφε η κόρη ενός από τους συνταγματάρχες για τη Βουγιουκλάκη. Έτσι, απείλησε πως θα έθετε τέρμα στη ζωή της, εάν έκοβαν την ταινία. Η συγκεκριμένη παραγωγή δε γλύτωσε εννοείται από το ψαλίδι του λογοκριτή. Στο ντοκιμαντέρ του Βασίλη Δουβλή, Στοργή στο λαό, συνοψίζονται κι άλλες ταινίες τόσο ελληνικές όσο και ξένες παραγωγές, που λογοκρίθηκαν, ψαλιδιστήκαν ή απαγορεύτηκαν στα χρόνια που ο φοίνικας του δικτάτορα ήρθε να «αναγεννήσει» την Ελλάδα.
Σε μια εποχή φακελώματος, φυλακίσεων, εξοριών, ευτυχώς δεν ήταν νωπή η μνήμη όλων των Ελλήνων, πόσο μάλλον των ανθρώπων της τέχνης που ήταν κυρίως αριστερού φάσματος και εναντιώθηκαν στο παιδί της ακροδεξιάς και των ΗΠΑ, τη Χούντα. Ένας καρπός που ευλογήθηκε εις γνώσιν της CIA και γεννήθηκε για να εξουδετερώσει την κομουνιστική απειλή στην Ελλάδα. Άραγε, θα πάψει ποτέ η τέχνη να αφυπνίζει; Βέβαια, για να φυτρώσει μέσα μας και να εκμαιεύσει από την ψυχή μας όσα πρεσβεύει, πρέπει να έχουμε ανοιχτούς ορίζοντες, τεντωμένες κεραίες και μια γνήσια καρδιά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η ταινία “Η Αλίκη δικτάτωρ” ξεπέρασε τη λογοκρισία της χούντας, επειδή η κόρη ενός από τους συνταγματάρχες ήταν θαυμάστρια της Βουγιουκλάκη. Οι ρόλοι έκπληξη του Κατράκη και του Χατζηχρήστου…, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ.
- “Στοργή στο λαό”: Λογοκρισία στον κινηματογράφο την περίοδο της δικτατορίας, koutipandoras.gr, διαθέσιμο εδώ.
