Του Κωνσταντίνου Δήμου,
Η υπόθεση Μαραθέα αποτελεί μία από τις μελανές (και άγνωστες) σελίδες στην ιστορία του αντάρτικου του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ που συνέβη κατά τη διάρκεια της Κατοχής, τον καιρό του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Παρότι έχουν γραφτεί ελάχιστα για το περιστατικό αυτό, θα προσπαθήσω να παρουσιάσω τα στοιχεία που κατάφερα να βρω μέσω προσωπικής έρευνας και αναζήτησης. Δε θα μου έκανε εντύπωση αν κάποια στιγμή νέα, άγνωστα στους ιστορικούς στοιχεία έβρισκαν το φως της δημοσιότητας σχετικά με αυτό το λεπτό ζήτημα. Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν.
Αθανάσιος Κλαράς, κατά κόσμον γνωστός και ως «Άρης Βελουχιώτης», γεννήθηκε το 1905 στη Λαμία, καταγόμενος από ευκατάστατη οικογένεια. Ο ίδιος υπήρξε απείθαρχος από τη φύση του και αδάμαστος, «αντισυμβατικός από κούνια», θέλοντας να χαράξει πορεία ανεξάρτητη από τη γεωργική ζωή που του ετοίμαζε ο πατέρας του. Μόλις ξεμπέρδεψε από το σχολείο και τον στρατό, έρχεται σε επαφή με την επαναστατική ιδεολογία της Αριστεράς και το 1929 προσχωρεί στους κύκλους του ΚΚΕ. Θα έρθει σε επαφή με πολλά γνωστά μέλη του κόμματος, όπως και με τον ίδιο τον Νίκο Ζαχαριάδη, ενώ θα περάσει από πολλά επαγγέλματα, με το πιο βασικό να είναι η συγγραφή άρθρων για λογαριασμό της εφημερίδας Ριζοσπάστης.
Η πίστη του στις κομμουνιστικές ιδέες δοκιμάστηκε ουκ ολίγες φορές, αφού συνελήφθη και υπέστη βασανιστήρια προκειμένου να υπογράψει δήλωση μετανοίας και να δώσει πληροφορίες για τη δράση του ΚΚΕ. Μην ξεχνάτε ότι από το 1936 και μέχρι το 1939 βρισκόμαστε υπό το μεταξικό καθεστώς, επομένως, η σκληρότητα με την οποία ο Κωνσταντίνος Μανιαδάκης, δεξί χέρι του Μεταξά, καταδίωκε τους κομμουνιστές αυξήθηκε. Μάλιστα, σύμφωνα με τον Διονύση Χαριτόπουλο, ο Βελουχιώτης ευνουχίστηκε από τους βασανιστές του. Στην Κέρκυρα τον Ιούνιο του 1939 θα υπογράψει τελικά δήλωση μετανοίας, με τις φήμες να οργιάζουν σχετικά με τις συνθήκες κάτω από τις οποίες συνέβη. Ήταν ειλικρινής μετάνοια ή έγινε κατ’ εντολή του Ζαχαριάδη για τα μάτια των αρχών; Επίσης, λέγεται ότι βασάνισαν τη σύζυγό του, ώστε να τον κάνουν να υποκύψει. Αυτό που έχει σημασία πάντως είναι ότι οι συνοδοιπόροι του δε θα τον ξαναδούν με το ίδιο μάτι, αμφισβητώντας την κομματική του πειθαρχία και την αφοσίωση προς το κόμμα.
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκινά και η Ελλάδα τελεί υπό Κατοχή από τον Απρίλιο του 1941. Οι Γερμανοί, Ιταλοί και Βούλγαροι μοιράζουν την Ελλάδα σε κυριαρχικές ζώνες. Αντιστασιακές ομάδες, όπως το ΕΑΜ (Εθνικό Αντιστασιακό Μέτωπο) και το στρατιωτικό σκέλος του, ο ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός), φαίνεται να δραστηριοποιούνται ενεργά στο πλευρό άλλων αντιστασιακών οργανώσεων προς εκδίωξη του κατακτητή από τη χώρα. Ο Βελουχιώτης δε θέλησε να μείνει «έξω από το χορό» και ως άνθρωπος της δράσης και ιδεολόγος χάριν του επαναστατικού αγώνα συγκροτεί στις αρχές του 1942 αντάρτικη ομάδα με επικεφαλής τον ίδιο. Το μέγεθος της ομάδας κυμαινόταν, με τον αριθμό των ανταρτών να μη μένει σταθερός εξαιτίας των λιποταξιών, πράγμα που ίσως υποδηλώνει και μια δυσκολία οργάνωσης και επιβολής του Βελουχιώτη, του «αρχηγού των ατάκτων». Άλλωστε, η ζωή στο βουνό δε φημιζόταν για την ευκολία της.
Ήδη από την άνοιξη του 1942, ο ίδιος και οι σύντροφοί του είχαν ξεκινήσει μια εξαντλητική περιοδεία κάτω από εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες στα χωριά του θεσσαλικού κάμπου, προκειμένου να αφυπνίσουν τα επαναστατικά αισθήματα των κατοίκων, οι οποίοι είχαν παράδοση στον ξεσηκωμό από την εποχή της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Τα αποτελέσματα ήταν ανάμεικτα: αλλού τους υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό, αλλού με τις…πέτρες, ειδικά αν οι χωρικοί συνεργάζονταν με τους Ιταλούς. Με τα πολλά, οι αντάρτες του Άρη τελικά έφτασαν στα χωριά του Δομοκού τον Ιούνιο ή Ιούλιο του 1942, κάνοντας επιδρομή συγκεκριμένα στο χωριό Τσόμπα (Νέο Μοναστήρι), κοντά στα Τρίκαλα, προς εύρεσιν τροφής και ρουχισμού. Εκεί η κατάσταση είχε ως εξής: οι χωρικοί και οι οικογένειές τους –πολλοί από αυτούς πρόσφυγες– πεθαίνουν της πείνας, γι’ αυτό και αποφασίζουν να παραβιάσουν και να κλέψουν τις αποθήκες του τοπικού μεγαλοτσιφλικά της περιοχής, Νίκου Μαραθέα. Ως ανταπόδοση, ο τελευταίος –ο οποίος λέγεται ότι είχε καλές σχέσεις και συνεργαζόταν με την ιταλική φρουρά– έβαλε τους Ιταλούς χωροφύλακες να κάψουν σπίτια, να βασανίσουν και να σκοτώσουν 11 χωρικούς.
Σ’ αυτό το σημείο, ο Χρήστος Κοσσιώρης προβάλλει κάποιες αντιρρήσεις, αναφέροντας στο βιβλίο του τα εξής: η συνεργασία του Μαραθέα με τους Ιταλούς προέκυψε, επειδή οι χωρικοί ήταν αυτοί που πρόβαλαν κυριαρχικές αξιώσεις στα χωράφια του, ενώ υπάρχει και η εκδοχή που υποστηρίζει ότι έκλεβαν τις αποθήκες του, με αποτέλεσμα ο Μαραθέας να καταφεύγει στους Ιταλούς για να προστατέψει το βιός του. Ο Βελουχιώτης, λοιπόν, όταν μπαίνει στο χωριό, έρχεται αντιμέτωπος με οιμωγές, κλάματα και κηδείες. Ο Βελουχιώτης και η αντάρτικη ομάδα του αποφασίζουν αντίποινα. Το δεύτερο 10ήμερο του Ιουλίου, εισβάλλουν στο αρχοντικό υπό την καθοδήγηση ενός πρώην εργάτη του Μαραθέα, ονόματι Κωσταράς, και αιχμαλωτίζουν τον Νίκο μαζί με τον γιο του, Γιώργο Μαραθέα, καθώς και τον επιστάτη Τράκα μαζί με τον δικό του γιο, Αλέκο Τράκα. Αφότου έκαναν πλιάτσικο, έκαψαν το σπίτι και έπειτα ο Βελουχιώτης διατάζει τον Κωσταρά να σφάξει τον Νίκο Μαραθέα μπροστά στα μάτια του γιου του με τη χατζάρα. Αυτή η πρώτη πράξη του Βελουχιώτη χάριν του επαναστατικού αγώνα υπήρξε συνάμα και η πιο εγκληματική. Στη συνέχεια, άφησαν φιμωμένο τον επιστάτη Τράκα και απήγαγαν τα παιδιά, παίρνοντάς τα μαζί τους στα βουνά.
Το περιστατικό αυτό, κατά τον Χαριτόπουλο, τελειώνει εδώ. Όμως, έπεται και συνέχεια στην τραγική αυτή ιστορία. Ο Νίκος Μαραθέας εκτός από τον 14χρονο Γιώργο, είχε και σύζυγο και μια κόρη, τη μικρή Ελένη Μαραθέα, οι οποίες εκείνον τον καιρό έμεναν στη Λαμία, επειδή η Ελένη ήταν άρρωστη. Μόλις μαθεύτηκαν τα νέα, άλλοι στα τριγύρω χωριά ανακουφίστηκαν που απεδόθη δικαιοσύνη, ενώ άλλοι τρομοκρατήθηκαν, όπως και τα εναπομείναντα μέλη της οικογένειας. Η σύζυγος συγκλονίστηκε από τον χαμό του ανδρός της και την απαγωγή του παιδιού της. Μια βδομάδα μετά στο σπίτι της στη Λαμία έλαβε επιστολή με την οποία οι απαγωγείς την εκβίαζαν για λύτρα ύψους 100 εκατ. δραχμών, αν ήθελε να ξαναδεί το παιδί της ζωντανό. Ένα δεύτερο σημείωμα, αυτή τη φορά από τον μικρό Μαραθέα, διαβεβαίωνε τη μητέρα του ότι είναι καλά στην υγεία του.
Βάσει της έρευνάς μου υπάρχουν δύο απόψεις επί του θέματος. Ο Χαριτόπουλος υποστηρίζει ότι ο Βελουχιώτης ζητά μόνο να αποζημιωθούν οι 11 οικογένειες που έπεσαν θύματα της σκληρότητας του Μαραθέα. Από την άλλη, ο Κοσσιώρης κάνει λόγο για λύτρα προς ίδιον όφελος των δραστών, αλλά και αποζημίωση των χωρικών, ενώ στο γράμμα ζητούσαν, επίσης, και την πλήρη απαλλαγή από τα χρέη και αμνηστία των εργατών του Μαραθέα από το περιστατικό. Αυτό θα γινόταν μέσω επίσημης υπεύθυνης δήλωσης σε εφημερίδα. Η μητέρα έκανε τα πάντα, «κίνησε γη και ουρανό», ώστε ο γιος της να επιστρέψει σώος και αβλαβής. Προέβη σε δημοσιεύσεις στο Ελεύθερο Βήμα, στον Ριζοσπάστη και στην Ειδοποίηση, κάνοντας εκκλήσεις να λυπηθούν το παιδί. Παίρνει υπέρογκο ενυπόθηκο δάνειο για να πληρώσει τα λύτρα, αντιμετωπίζοντας τη γραφειοκρατία της κατοχικής Ελλάδας, ενώ έρχεται σε επικοινωνία και με τους κομμουνιστές των γύρω περιοχών, μέχρι και με τον ΓΓ του ΚΚΕ, Γιώργο Σιάντο. Αυτός θα ξεκινήσει διερευνητικές ανακρίσεις για να ανακαλύψει τους υπεύθυνους, χωρίς, όμως, κάποιο αποτέλεσμα.
Οι απαντήσεις που έλαβε η σύζυγος ποικίλουν: κάποιοι υποστήριξαν ότι το παιδί δεν ήθελε να επιστρέψει πίσω, ενώ κάποιοι φίλοι κομμουνιστές του Βελουχιώτη προσπαθούν να τον μεταπείσουν. Οι εαμικές οργανώσεις (ΕΛΑΣ, ΕΛΔ) ξεκινούν να ανησυχούν. Οι Ηλίας Τσιριμώκος και Γιώργος Καφαντάρης του ζητούν να απελευθερώσει τους εφήβους. Η κυβέρνηση Τσολάκογλου και ο συμβολαιογράφος Ιατρίδης στην Αθήνα με τη σειρά τους ενέκριναν το δάνειο. Εις μάτην όμως. Ένας απεσταλμένος του Σιάντου, ονόματι Γιαταγάνας, στέλνεται για να τους βρει, αλλά το κακό είχε ήδη γίνει. Οι απαγωγείς δεν κράτησαν τον λόγο τους.
Το πτώμα του μικρού Γιώργου Μαραθέα βρέθηκε σε μια χαράδρα έξω από το χωριό Κολοκυθιά τρεις μήνες αργότερα, ξεκοιλιασμένο και μαχαιρωμένο 36 φορές, φέροντας σημάδια σεξουαλικής κακοποίησης και κακομεταχείρισης. Πάλι δύο απόψεις διατυπώνονται: οι μεν λένε ότι ο Βελουχιώτης είχε δώσει εντολή να μην πειράξουν το παιδί και ότι πρέπει να κατηγορηθεί μόνο το πρωτοπαλίκαρό του για το φονικό, ο «Αχιλλέας» (Αναστάσιος Ελευθερίου), ένας «αδίστακτος, ακραίος, σαδίζων, άνθος του κακού», σύμφωνα με τον Χαριτόπουλο. Οι δε ισχυρίζονται ότι ο Βελουχιώτης διέταξε τον μαρτυρικό θάνατο του παιδιού και ότι ο ίδιος ήταν ο εκτελεστής, πάνω σε μια στιγμή μέθης και οινοποσίας. Ο γιος του επιστάτη, Αλέκος Τράκας, υποστηρίζει την πρώτη εκδοχή, ωστόσο, αυτή αμφισβητείται, επειδή απ’ ό,τι φαίνεται ο Τράκας υπήρξε υποστηρικτής του αντάρτικου. Αργότερα, αφέθηκε ελεύθερος και έγινε δεκτός στη Σχολή Αξιωματικών του ΕΛΑΣ. Από την άλλη, στον Κοσσιώρη εντοπίζεται μια αντίφαση, υποστηρίζοντας ότι ο γιος του επιστάτη είχε την ίδια μοίρα με τον Μαραθέα, αν και επικαλείται στο βιβλίο του τα γραπτά ατόμου που «έζησε» κοντά στον Άρη (βλ. τον αρχιμανδρίτη Γερμανό Δημάκο, γνωστό και ως «πατήρ-Ανυπόμονο») που επιβεβαιώνουν τον βίαιο, ευέξαπτο και ακόλαστο χαρακτήρα αυτού, μη μπορώντας να ζήσει άλλο με τις τύψεις και τα ψέματα.
Εν τέλει, το μόνο που μπορούμε να πούμε με σιγουριά είναι ότι η υπόθεση Μαραθέα υπήρξε το πρώτο ρήγμα στη σχέση του Βελουχιώτη με τις άλλες εαμικές οργανώσεις. Η απαγωγή ενός μικρού παιδιού, η θανάτωση του πατέρα μπροστά στα μάτια του και η δύσκολη διαβίωση στα βουνά ήταν από μόνα τους αρκετά αποτρόπαια. Φυσικά, ο Χαριτόπουλος, όπως και άλλοι ιστορικοί, «καταπίνουν» τη συνέχεια της υπόθεσης και δεν επεκτείνονται περαιτέρω στο τι συνέβη, προκειμένου να μη φθείρουν, δικαιολογημένα ή αδικαιολόγητα, την εικόνα του Άρη Βελουχιώτη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Χαριτόπουλος, Διονύσης (2009), Άρης: Ο Αρχηγός των Ατάκτων, Αθήνα: Εκδ. Τόπος
- Κοσσιώρης, Χρήστος Π. (2017), Υπόθεση Μαραθέα: Ένα από τα πιο φρικιαστικά εγκλήματα του Άρη, Αθήνα: Εκδ. Ήλεκτρον, ειδική έκδοση για τον Δημοκρατικό Τύπο Α.Ε.
