Της Σοφίας-Δυσσέλιας Λίτσα,
Το μακρινό 1976, ο Μάνος Χατζιδάκις συνθέτει τον δίσκο «Αθανασία». Αποφασίζει αρχικά να τον δημοσιεύσει με ψευδώνυμο, ωστόσο μετά από αλλεπάλληλες πιέσεις του τότε Διευθυντή της δισκογραφικής εταιρείας Columbia, δέχεται να τον υπογράψει με το πραγματικό του όνομα. Στο δίσκο αυτό, περιέχεται μεταξύ άλλων τραγουδιών, το σιβυλλικό 21στιχο «Ο Γιάννης ο φονιάς» σε στίχους Νίκου Γκάτσου. Μέσα σε μόλις 21 στίχους ο Γκάτσος καταφέρνει να εγκιβωτίσει ένα μονόπρακτο που «ξεπερνά ακόμη και την “αφασία” των δαιμονικών μονόπρακτων του Μπέκετ», όπως σχολίασε κάποτε ο Μάνος Ελευθερίου. Στους 21 αυτούς στίχους περιγράφεται γλαφυρά και με άρωμα αρχαίας τραγωδίας η ιστορία ενός Γιάννη, που ο Γκάτσος επέλεξε να χαρακτηρίσει φονιά. Ο ποιητής ουδέποτε παραδέχτηκε δημόσια ανο «ήρωάς» του αυτός ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Οι εκδοχές για την ταυτότητα του προέρχονται, είτε από προσωπικές συζητήσεις του Γκάτσου, είτε από διαδόσεις που ταξίδεψαν στο χρόνο στόμα με στόμα.
Η πρώτη εκδοχή, την οποία είχε εξιστορήσει κάποτε ο αγαπημένος φίλος του Μάνου Λοΐζου, Γιώργος Μεγγούλης, έχει ως εξής: ο Γιάννης, πρόσωπο υπαρκτό, ήταν ένα παλικάρι 20 ετών, που ουδέποτε υπήρξε φονιάς. Ήταν αρραβωνιασμένος με την αγαπημένη του Φρόσω, («το Φροσί»), και έτοιμος να τη νυμφευθεί, όταν ο μεγαλύτερος αδελφός του, πατέρας τεσσάρων παιδιών, σκότωσε για λόγους τιμής έναν συγχωριανό τους. Ο νεαρός Γιάννης, αναλογιζόμενος την ορφάνια στην οποία θα βρισκόταν η οικογένεια του αδελφού του αν εκείνος φυλακιζόταν, αποφάσισε να πάρει πάνω του το έγκλημα και έτσι μπήκε ο ίδιος στη φυλακή, χωρίς να είναι ο πραγματικός ένοχος. Η αγαπημένη του, «το Φροσί», δεν παντρεύτηκε ποτέ και τον περίμενε μέχρι να αφεθεί ελεύθερος. Όταν εκείνος πράγματι βγήκε από την φυλακή και επέστρεψε στο πατρικό σπίτι εκεί, μαζί με τους υπόλοιπους συγγενείς, ήταν και εκείνη, που απαρηγόρητη για τον χαμένο χρόνο, του φίλησε τα χέρια και μετά μη μπορώντας να συγκρατηθεί αποχώρησε από τη σάλα, εξ ου και οι στίχοι «δεν μπόρεσε κανείς τον πόνο της να αντέξει/και ούτε ένας συγγενής να πει δεν βρήκε λέξη».
Μια δεύτερη εκδοχή, που μοιάζει περισσότερο με αστικό μύθο, θέλει τον «Γιάννη τον φονιά/ το παιδί μιας Πατρινιάς και ενός Μεσολογγίτη» 15χρονο παιδί, ορφανό από πατέρα, τη μετεμφυλιακή δεκαετία του ‘50, σε κάποιο μικρό χωριό της Αιτωλοακαρνανίας. Λέγεται, λοιπόν, πως ο νεαρός Γιάννης, που αγαπούσε πολύ τον νεκρό πατέρα του, όταν ανακάλυψε πως η μητέρα του είχε συνάψει σχέσεις με έναν άλλον άνδρα, γεμάτος από οργή και μίσος, σκότωσε και εκείνη και τον εραστή της.
Η τρίτη εκδοχή, που φαίνεται να είναι και πιο κοντά στην πραγματικότητα, είναι η ακόλουθη: Ο παραγωγός της ΕΡΑ Γιώργος Μητρόπουλος και ο Νίκος Γκάτσος απολάμβαναν συχνά τον καφέ τους στο στέκι του δεύτερου, στον Φλόκα της Πανεπιστημίου (σήμερα στη θέση του βρίσκεται το εμπορικό κέντρο Attica). Ο Μητρόπουλος σε μια από τις συναντήσεις τους, το 1974, αποφάσισε να διηγηθεί στον Γκάτσο ένα έγκλημα τιμής που είχε συντελεστεί 14 χρόνια νωρίτερα, το 1960, στο χωριό του, στην Ηλεία. Ένα έγκλημα που είχε διαπράξει ο μικρός αδερφός του παππού του, που το πραγματικό του όνομα δεν ήταν Γιάννης. Σύμφωνα με τη διήγηση λοιπόν, ο «Γιάννης» ήταν βιολιστής σε πανηγύρια και είχε μαζί με τη γυναίκα του εφτά παιδιά, έξι γιους και μια κόρη. Κάποια στιγμή, ανακάλυψε πως ο καλύτερός του φίλος και συνάδελφός του στα πανηγύρια είχε ερωτική σχέση με τη σύζυγό του και την σκότωσε. Το δικαστήριο τον αθώωσε λόγω «βρασμού ψυχής».
Την Κυριακή μετά την αθώωση, σύμφωνα με τον Μητρόπουλο, όλοι οι συγγενείς με τα παιδιά τους περίμεναν στη σάλα του πατρικού σπιτιού τον «Γιάννη». Μαζί με αυτούς και η μονάκριβη κόρη του, το 16χρονο Φροσί που εργαζόταν στην Αθήνα και πήγε στην Ηλεία για μια ημέρα, μόνο για την επιστροφή του πατέρα της. Το Φροσί, μη μπορώντας να διαχειριστεί τον τραγικό και άδικο χαμό της μάνας της, αυτοκτόνησε στα 18 του. Όπως μάλιστα χαρακτηριστικά αναφέρει ο Μητρόπουλος «Με την αποστροφή «μονάχα το Φροσί, με δάκρυ θαλασσί στα μάτια τα μεγάλα, του φίλησε βουβά τα χέρια τ’ ακριβά και βγήκε από τη σάλα» ο Γκάτσος το καθιστά σαφές πως μια είναι η ερμηνεία: όποιος βγαίνει από τη σάλα αφήνει δια παντός πίσω του τον κόσμο, όπως επέλεξε όντως να πράξει η κόρη του φονιά».
Εφόσον ο ίδιος ο Γκάτσος δε ζει και δεν αποκάλυψε ποτέ αν υπήρξε όντως ο «Γιάννης», και αν πράγματι ήταν φονιάς, οι παραπάνω εκδοχές -και όποιες άλλες υπάρχουν- πάντα στη σφαίρα της υπόθεσης και του μύθου θα παραμένουν. Το σίγουρο πάντως είναι ένα, και είναι πέρα για πέρα αληθινό: ο Νίκος Γκάτσος κατόρθωσε, σχεδόν μαγικά, χρησιμοποιώντας λίγες μονάχα λέξεις να εγείρει πλήθος συναισθημάτων, με τρόπο που ελάχιστοι ομότεχνοί του μπορούσαν και μπορούν να κάνουν.
Μπορείτε να ακούσετε το τραγούδι εδώ:
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τα τραγούδια έχουν Ιστορία: Ποιος ήταν ο «Γιάννης ο φονιάς», fosonline.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Μα ποιος ήταν ο Γιάννης ο φονιάς;, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ.
