Της Λαμπρινής Μπάντου,
Τα τελευταία δύο χρόνια έχει μονοπωλήσει το ενδιαφέρον μας η πανδημία του Covid-19, η οποία αποτελεί μια τεράστια πρόκληση για τη δημόσια υγεία, αλλά και για το περιβάλλον, καθώς έφερε στο προσκήνιο το ζήτημα της πλαστικής ρύπανσης. Η ταχεία εξάπλωσή της κατέστησε αναγκαία τη χρήση μασκών, γαντιών μιας χρήσης, αντισηπτικών και άλλων προστατευτικών ειδών. Οι κυβερνήσεις, παγκοσμίως, ανακοίνωναν μέτρα και οδηγίες για την ορθή χρήση τους, παραμερίζοντας, όμως, τα περιβαλλοντικά προβλήματα που θα προκύψουν. Τι γίνεται, λοιπόν, όταν αυτά τα είδη γίνονται τοξικά για το περιβάλλον;
Έρευνες έδειξαν ότι χρησιμοποιούνται περίπου 129 δισεκατομμύρια μάσκες προσώπου, κυρίως μιας χρήσης, και 65 δις. πλαστικά γάντια κάθε μήνα παγκοσμίως. Τα απορρίμματα αυτά, αποκαλούμενα ως “Covid-19 waste”, πετιούνται στους δρόμους και στη συνέχεια, υπό την επιρροή των καιρικών φαινομένων (βροχή, άνεμοι), καταλήγουν στους υπονόμους και τελικά στη θάλασσα, δημιουργώντας ένα τεράστιο οικολογικό πρόβλημα. Οι εθελοντές της δράσης “save your hood”, που κάνουν καθαρισμούς σε όλη την Ελλάδα, ανέφεραν ότι βρίσκουν πεταμένες μάσκες μιας χρήσης στα πεζοδρόμια, στους δρόμους, στις παραλίες, μέσα στη θάλασσα, στα πάρκα και σε άλλα σημεία, ενώ σπάνια βρίσκονται μέσα στους κάδους απορριμμάτων.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, Elvis Genbo Xu, από το Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου της Νότιας Δανίας, και Zhiyong Jason Ren, από το Τμήμα Πολιτικής και Περιβαλλοντικής Μηχανικής του Πανεπιστημίου Prinston των Η.Π.Α., οι μάσκες μιας χρήσης είναι προϊόντα φτιαγμένα από πολυπροπυλένιο (στο εξωτερικό στρώμα της μάσκας) και πολυαιθυλένιο (στο εσωτερικό στρώμα της μάσκας), η αποικοδόμηση των οποίων προκαλεί μικροπλαστική ρύπανση, καθώς τα υλικά αυτά δεν βιοδιασπώνται γρήγορα, αλλά μετατρέπονται σιγά σιγά, υπό την επίδραση των καιρικών συνθηκών και της υπεριώδους ακτινοβολίας, σε μικρότερα πλαστικά σωματίδια (μικροπλαστικά ή νανοπλαστικά), απελευθερώνοντας, στη συνέχεια, επιβλαβείς χημικούς και βιολογικούς μικροοργανισμούς στο περιβάλλον, στο έδαφος, στα θαλάσσια οικοσυστήματα κ.λπ., προκαλώντας μικροπλαστική ρύπανση.
Επιπτώσεις στην πανίδα
Η πλαστική ρύπανση προκαλεί σοβαρές επιπτώσεις στη θαλάσσια ζωή και γενικότερα στην πανίδα. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι υπάρχει ο κίνδυνος τα ψάρια και τα πουλιά να καταπιούν μαλακά και εύκαμπτα πλαστικά ή κάποια ζώα να παγιδευτούν. Ειδικότερα, λόγω του μεγέθους και του σχήματος των γαντιών, οι θαλάσσιες χελώνες τα μπερδεύουν με τροφή και συγκεκριμένα με μέδουσες. Ως αποτέλεσμα, πεθαίνουν από υποσιτισμό ή και από πνιγμό. Επιπλέον, εγείρεται ο κίνδυνος για τα πουλιά να χρησιμοποιούν τα πλαστικά γάντια για τις φωλιές τους, ή να μπλεχτούν στα ράμφη και στα νύχια τους τα λάστιχα από τις μάσκες.
Ανακυκλώνονται οι μάσκες;
Τα γάντια και οι μάσκες αποτελούν επιβλαβείς ουσίες για το περιβάλλον, καθώς δεν είναι ανακυκλώσιμα υλικά. Όπως τόνισε ο πρόεδρος του ΔΣ του Εθνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) Χιωτάκης: «Δεν ανακυκλώνονται. Άρα, πρέπει να τις αποβάλλουμε στους κοινούς κάδους». Ο Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης, τον Μάρτιο του 2020, ανακοίνωσε ότι οι μάσκες και τα πλαστικά γάντια πρέπει να καταλήγουν στους πράσινους κάδους σύμμεικτων απορριμμάτων και όχι στους μπλε, λόγω των μη ανακυκλώσιμων υλικών τους, αλλά και λόγω του ότι η επιφάνειά τους μπορεί να είναι φορέας υιικού φορτίου, και ως εκ τούτου είναι προτιμότερη η ταφή τους. Οι μάσκες είναι κατασκευασμένες από μικροΐνες και λάστιχα από καουτσούκ, δηλαδή μη βιοδιασπώμενες και κατ’ επέκταση μη φιλικές προς το περιβάλλον, πράγμα που συνεπάγεται ότι θα υπάρχουν για πολλά χρόνια στους Χώρους Υγειονομικής Ταφής (ΧΥΤΑ), ενώ, αν καταλήξουν στα ύδατα, η διάσπασή τους μπορεί να διαρκέσει ακόμη και 450 χρόνια. Η απειλή, λοιπόν, να «πνιγούν» οι ωκεανοί και οι ΧΥΤΑ από δισεκατομμύρια μάσκες και γάντια είναι πολύ σοβαρή.
Περιβαλλοντικές και κλιματικές επιπτώσεις
Η ολοένα αυξανόμενη παραγωγή και χρήση μασκών, γαντιών και κάποιων τύπων πλαστικών συσκευασιών, οδηγεί σε πρόσθετες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Έχει αποδειχθεί ότι η παραγωγή μιας μάσκας μίας χρήσης, μπορεί να συμβάλει στην εκπομπή CO2, η οποία δυνητικά θα συμβάλλει στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, που σχετίζονται με την κατασκευή, τη μεταφορά και την επεξεργασία απορριμμάτων μασκών μιας χρήσης, κυμαίνονται από 14 έως 33,5 τόνους ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα (CO2e) ανά τόνο μασκών, ανάλογα τη σύνθεσή τους. Ως αποτέλεσμα της αυξημένης κατανάλωσης μασκών μιας χρήσης στην Ευρώπη, έχουν εκλυθεί 2,4-5,7 εκατομμύρια τόνοι CO2e, από τον Απρίλιο έως τον Σεπτέμβριο του 2020, ενώ αναμένεται να υπάρξει περεταίρω αύξηση.
Υψίστης σημασίας είναι και το ζήτημα της υγειονομικής ταφής των AGJ αποβλήτων αυτών, που μπορεί να προκαλέσει δυσμενείς περιβαλλοντικές επιπτώσεις, καθώς τα περισσότερα πλαστικά είναι ανθεκτικά στη διάβρωση και δύσκολα αποικοδομούνται. Έτσι, μένουν για αρκετό καιρό στο έδαφος, αποτελώντας περιβαλλοντική απειλή. Μερικές φορές, προτείνεται, ως λύση, η αποτέφρωση των πλαστικών, ωστόσο, και αυτό ενέχει τον κίνδυνο εκπομπών διοξίνης και άλλων βλαβερών ουσιών. Επιπροσθέτως, η ραγδαία αύξηση των πλαστικών αποβλήτων θέτει σε περιορισμό τις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη μετάβαση σε ένα πιο βιώσιμο και κυκλικό σύστημα πλαστικών. Αξίζει να σημειωθεί, ότι τα απόβλητα του Covid-19 καταλήγουν στο έδαφος και στα αστικά περιβάλλοντα, οδηγώντας σε τοξικούς ρύπους και συμβάλλοντας στην κλιματική αλλαγή.
Υπάρχουν τρόποι αντιμετώπισης;
Το πρόβλημα έχει οικουμενικές διαστάσεις και απαιτεί κινητοποίηση τόσο σε πολιτικό όσο και σε ατομικό επίπεδο. Μεμονωμένες προσπάθειες για τη διαχείριση αυτών των «καινούριων» απορριμμάτων κρίνονται αναγκαίες, όπως είναι αυτές που γίνονται μέσα από το πρόγραμμα ανακύκλωσης και περισυλλογής “Plaxtil”. Βέβαια, χρειάζεται συντονισμός, αλλά και αντίστοιχα προγράμματα σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο, μέσα από απλές ενέργειες, όπως την αντικατάσταση των μασκών μιας χρήσης με τις υφασμάτινες πολλών χρήσεων, την μη ρίψη των μασκών μιας χρήσης και τα γάντια στους μπλε κάδους και την χρήση τσάντας πολλαπλών χρήσεων αντί πλαστικής, μπορούμε να πετύχουμε σημαντικά αποτελέσματα μείωσης της πλαστικής ρύπανσης. Για να είναι αποτελεσματικές οι ατομικές προσπάθειες διαχείρισης των «αποβλήτων Covid-19», πρέπει να δοθούν σαφείς οδηγίες από τις Κυβερνήσεις για την απόρριψή τους. Οι ερευνητές, Elvis Genbo Xu και Zhiyong Jason Ren, τονίζουν ότι οι περιβαλλοντολόγοι, οι οργανώσεις διαχείρισης αποβλήτων, αλλά και το κοινό, πρέπει να συνεργαστούν, ώστε να βρεθούν εναλλακτικές, πριν το περιβαλλοντικό αυτό πρόβλημα γίνει ανεπανόρθωτο. Ανάμεσα στις λύσεις, προτείνουν τη δημιουργία ειδικών κάδων, ανακυκλώσιμων μασκών, ενώ υποστηρίζουν και τη χρήση των επαναχρησιμοποιούμενων μασκών (υφασμάτινες). Επιπλέον, κατά τη γνώμη τους, χρειάζεται ειδικός χειρισμός περισυλλογής και καταστροφής γαντιών και πλαστικών μιας χρήσης και όχι η ρίψη τους σε μεικτά αστικά στερεά απόβλητα, όπως συμβουλεύουν οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.
Η κατάσταση με την πλαστική ρύπανση αποτελούσε παγκόσμιο πρόβλημα, ακόμη και πριν την πανδημία. Ειδικότερα στην Ελλάδα, αρκετοί τόνοι πλαστικών καταλήγουν στις θάλασσες και τις ακτές, κάθε χρόνο. Η πανδημία ήρθε να επιδεινώσει το, ήδη υπάρχον, πρόβλημα της πλαστικής ρύπανσης και ανέδειξε την προβληματική διαχείριση αποβλήτων στην Ελλάδα. Για να αντιμετωπίσουμε τα “covid-19 waste” πρέπει, πρώτα απ’ όλα, να αλλάξουμε την κουλτούρα μας και να μην πετάμε τις χρησιμοποιημένες μάσκες και γάντια οπουδήποτε στο δρόμο ή στις θάλασσες. Επιπλέον, είναι άμεση ανάγκη να βρεθούν βιώσιμες λύσεις αντιμετώπισης των αποβλήτων covid-19, ώστε να προλάβουμε τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Επομένως, μπορεί η χρήση της μάσκας να είναι απαραίτητη για τον κόσμο, εν μέσω πανδημίας, ωστόσο, αρκετές περιβαλλοντικές οργανώσεις, και όχι μόνο, προειδοποιούν πως ελλοχεύουν μεγάλοι κίνδυνοι για το περιβάλλον και τα ζώα. Η δημοσία υγεία, λοιπόν, δεν θα πρέπει να έρχεται αντιμέτωπη με την προστασία του περιβάλλοντος.
EΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Impacts of COVID-19 on single-use plastic in Europe’s environment, European Environment Agency, διαθέσιμο εδώ
- Όταν εμείς προστατευόμαστε από τον κορονοϊό, το περιβάλλον νοσεί…, ecotivity, διαθέσιμο εδώ
- Μάσκες, τα «τοξικά σκουπίδια» της COVID-19, το Βήμα, διαθέσιμο εδώ
