Αιματολογικές εξετάσεις: 8 + 1 τρόποι να ελέγχετε την υγεία σας (Α΄ μέρος)

Του Ιωάννη Α. Γκαντούνα,

Η παρακολούθηση της υγείας μας είναι εξαιρετικά σημαντική, ειδικά στις μέρες μας, λόγω του καθιστικού τρόπου ζωής και των διατροφικών συνηθειών που διέπουν την κοινωνία μας. Ο συνηθέστερος τρόπος παρακολούθησής της εξακολουθεί να είναι οι αιματολογικές εξετάσεις. Λέγοντας αιματολογικές εξετάσεις, συχνά αναφερόμαστε σε εξετάσεις αίματος, βιοχημικές και ορμονολογικές εξετάσεις. Είναι ένας απλός, εύκολος, γρήγορος, μη επεμβατικός και καθόλου επώδυνος τρόπος για την επιβεβαίωση της καλής μας υγείας, χωρίς συνάμα να απαιτεί κάποια ιδιαίτερη προετοιμασία. Παρά το γεγονός πως στις μέρες μας οι εξετάσεις αίματος αποτελούν ρουτίνα, συνεχίζουν να είναι απόλυτα σημαντικές, καθώς μας προσφέρουν πλειάδα υγειονομικών πληροφοριών και συνεισφέρουν στη διάγνωση, την πρόγνωση, την παρακολούθηση μίας χρόνιας πάθησης και της ανταπόκρισης στη θεραπεία.

Η συλλογή και η μεταφορά του δείγματος αίματος που πρόκειται να αναλυθεί στο εργαστήριο αποτελούν διαδικασίες που απαιτούν ειδικά βήματα, ώστε τα αποτελέσματα να έχουν κλινική αξία. Διαφορετικά είδη δειγμάτων απαιτούνται για διαφορετικές εξετάσεις. Το ολικό αίμα, το αρτηριακό, το φλεβικό και το τριχοειδικό αίμα, το πλάσμα ή ο ορός του αίματος μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως δείγματα για κάποια εξέταση. Ακόμα, χρησιμοποιούνται διαφορετικά δοχεία για τη συλλογή του δείγματος, τα οποία ονομάζονται σωλήνες δειγματοληψίας και καθένας από αυτούς φέρει καπάκι διαφορετικού χρώματος και χρησιμοποιείται για διαφορετικό σκοπό!

Οι εξετάσεις πρέπει να συνοδεύονται από ειδικότητα και ευαισθησία, δύο έννοιες που σίγουρα ακούτε συχνά το τελευταίο χρονικό διάστημα, λόγω των self-tests για τον κορωνοϊό. Η ειδικότητα είναι το μέτρο των αρνητικών αποτελεσμάτων σε ασθενείς που είναι γνωστό ότι δεν πάσχουν, δηλαδή είναι «αληθώς αρνητικά». Η ευαισθησία είναι το μέτρο των θετικών αποτελεσμάτων σε άτομα που είναι γνωστό ότι έχουν μία πάθηση, δηλαδή είναι «αληθώς θετικά». Φυσικά, οι εξετάσεις που κάνετε στο μικροβιολογικό εργαστήριο ή στο διαγνωστικό κέντρο που επιλέξατε δεν πραγματοποιούνται «με το χέρι». Αντιθέτως, το προσωπικό του εργαστηρίου χρησιμοποιεί ειδικά μηχανήματα για την αξιολόγηση των τιμών που ονομάζονται αναλυτές, οι οποίοι σε μέγεθος κυμαίνονται από πολύ μικροί έως και υπερμεγέθεις. Επιπλέον, το εύρος των φυσιολογικών τιμών μπορεί να ποικίλλει ελαφρώς από εργαστήριο σε εργαστήριο, λόγω της χρήσης διαφορετικών αντιδραστηρίων.

Κατά την επίσκεψή μας σε ένα μικροβιολογικό, είναι πολύ σημαντικό να έχουμε κατά νου πως ό,τι τρώμε ή πίνουμε περιέχει βιταμίνες, πρωτεΐνες, λιπαρά και άλλα συστατικά που μπορεί να προκαλέσουν προσωρινή αύξηση ή πτώση των σχετικών επιπέδων στο αίμα. Για ορισμένες αιματολογικές εξετάσεις (π.χ. γλυκόζης ή χοληστερόλης), απαραίτητη είναι μία μικρή νηστεία για 8 έως 12 ώρες πριν από την εξέταση αίματος. Αυτό συμβαίνει για να διασφαλιστεί ότι τα αποτελέσματα των εξετάσεων αίματος δεν μεταβάλλονται προσωρινά, καθιστώντας τα όσο το δυνατόν ακριβέστερα. Για τον λόγο αυτό, οι συγκεκριμένες εξετάσεις προγραμματίζονται συνήθως νωρίς το πρωί.

Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι εξετάσεων αίματος. Προφανώς και δεν είναι καθόλου εύκολο να αναλύσουμε όλο το φάσμα των εξετάσεων που υπάρχουν. Ωστόσο, θα προσπαθήσουμε να καλύψουμε ένα μεγάλο μέρος τους. Για τον λόγο αυτό, θα υπάρξει και συνέχεια του παρόντος άρθρου τις επόμενες μέρες. Παρακάτω, λοιπόν, θα δούμε τις κυριότερες κατηγορίες εξετάσεων που μπορεί να πραγματοποιήσει κανείς σε ένα διαγνωστικό κέντρο.

1. Γενική εξέταση αίματος (Complete Blood Count — CBC). Αποτελεί συχνά μέρος ενός τακτικού ελέγχου και χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση της συνολικής υγείας και την ανίχνευση ενός ευρέος φάσματος διαταραχών, συμπεριλαμβανομένων της αναιμίας, των λοιμώξεων και της λευχαιμίας. Μια πλήρης εξέταση αίματος μετρά διάφορα συστατικά και χαρακτηριστικά του αίματός, όπως:

-τα ερυθρά αιμοσφαίρια, τα οποία μεταφέρουν οξυγόνο,

-τα λευκά αιμοσφαίρια, που καταπολεμούν τις λοιμώξεις (αποτελούν μέρος του ανοσοποιητικού συστήματος),

-την αιμοσφαιρίνη, η οποία είναι η πρωτεΐνη που μεταφέρει οξυγόνο από τους πνεύμονες στο υπόλοιπο σώμα,

-τον αιματοκρίτη (η εκατοστιαία αναλογία του όγκου του αίματος που καταλαμβάνεται από τα ερυθροκύτταρα),

-τα αιμοπετάλια, τα οποία βοηθούν στην πήξη του αίματος,

-το μέσο σωματιδιακό όγκο (MCV), που είναι το μέτρο του μέσου μεγέθους των ερυθρών αιμοσφαιρίων και

-την Ταχύτητα Καθίζησης Ερυθρών (ΤΚΕ), η οποία χρησιμοποιείται για τη διάγνωση καταστάσεων που σχετίζονται με την οξεία και χρόνια φλεγμονή, τον καρκίνο και τα αυτοάνοσα νοσήματα. Αυξημένη τιμή της συνεπάγεται φλεγμονώδη κατάσταση σε κάποιο σημείο του σώματός μας.

2. Δοκιμές Χημείας Αίματος/Βασικό μεταβολικό πάνελ (Basic Metabolic Panel — BMP). Αυτή είναι μια ομάδα βιοχημικών εξετάσεων που συνήθως γίνονται στο υγρό μέρος του αίματος (πλάσμα) και μετρούν χημικές ουσίες στο αίμα, όπως:

-τη γλυκόζη του αίματος, την οποία χρησιμοποιεί ο εγκέφαλος για ενέργεια,

-το ασβέστιο, ένα πολύ σημαντικό μέταλλο για την υγεία των οστών,

-την κρεατινίνη, ένα αζωτούχο προϊόν του μεταβολισμού που παράγεται σε καθημερινή βάση και αποβάλλεται από τον οργανισμό μας μέσω των νεφρών (αυξημένη τιμή της είναι ενδεικτική νεφρικής βλάβης) και

-τους ηλεκτρολύτες, μέταλλα που βοηθούν στην ομοιόσταση του ύδατος και της οξεοβασικής ισορροπίας (η ρύθμιση του pH του οργανισμού μας) στο σώμα. Περιλαμβάνουν το νάτριο (Na⁺), το κάλιο (K⁺), το διττανθρακικό (HCO₃), το μαγνήσιο (Mg⁺²) και το χλωριούχο (Cl^–).

Τα μη φυσιολογικά επίπεδα ηλεκτρολυτών μπορεί να είναι σημάδι αφυδάτωσης, νεφρικής νόσου, ηπατικής νόσου, καρδιακής ανεπάρκειας, υψηλής αρτηριακής πίεσης ή άλλων διαταραχών.

3. Εξετάσεις αίματος για τον έλεγχο καρδιακής/μυϊκής νόσου. Ανήκουν στις εξετάσεις ενζύμων του αίματος. Ας μην ξεχνάμε πως η καρδιά είναι ένας μυς και μάλιστα ακούραστος. Οι κυριότεροι καρδιακοί βιοδείκτες που εξετάζονται είναι:

-η μυοσφαιρίνη, η πρωτεΐνη δέσμευσης οξυγόνου στα μυϊκά κύτταρα,

-η αφυδρογονάση του γαλακτικού (LDH), η οποία εκφράζεται σε πολλούς ιστούς, όπως η καρδιά και οι πνεύμονες. Η LDH είναι το ένζυμο που συμβάλλει στη μετατροπή του γαλακτικού οξέος σε πυροσταφυλικό οξύ στα κύτταρα προς παραγωγή ενέργειας. Η καταστροφή κυττάρων στην καρδιά, τους νεφρούς, τους πνεύμονες, το συκώτι και τους μυς, πολλές φορές συνοδεύεται από αύξηση της LDH,

-η τροπονίνη, μια μυϊκή πρωτεΐνη που βοηθά τους μύες να συστέλλονται. Τα επίπεδα της τροπονίνης στο αίμα αυξάνονται μετά από βλάβη των μυϊκών ή καρδιακών κυττάρων και

-η κινάση της κρεατίνης (Creatine Kinase — CK). Αυτό είναι ένα ένζυμο που βρίσκεται κυρίως στον εγκέφαλο, την καρδιά και τους σκελετικούς μυς. Συχνά αυξάνεται στο αίμα μετά από καρδιακή προσβολή ή άλλη καρδιακή ή μυϊκή βλάβη.

Τα μη φυσιολογικά επίπεδα των παραπάνω ενζύμων μπορεί να υποδηλώνουν παθολογικές καταστάσεις, όπως η ραβδομυόλυση, η γλυκογονίαση, η μυϊκή δυστροφία Duchenne, η αθηροσκλήρωση και το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου. Τέλος, για τον έλεγχο της σωστής καρδιακής λειτουργίας, συχνά απαιτούνται εξετάσεις για χοληστερόλη και τριγλυκερίδια.

4. Λιπιδικό πάνελ. Ίσως ο γνωστότερος τύπος εξέτασης στις μέρες μας. Αυτή η εξέταση παρέχει πληροφορίες για πιθανές διαταραχές του μεταβολισμού των λιπιδίων, προφέροντας μία πρώτη αξιολόγηση του κινδύνου καρδιακών παθήσεων, ειδικά σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Συνήθως περιλαμβάνει τον έλεγχο των επιπέδων:

-της ολικής χοληστερόλης, μίας ακόρεστης στερόλης που βρίσκεται στη μεμβράνη όλων των κυττάρων και κυκλοφορεί στο αίμα, ενώ παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη νευρικών συνδέσμων του εγκεφάλου και συμμετέχει σε πολλές βιοχημικές διαδικασίες ως πρώτη ύλη, όπως στην παρασκευή της προβιταμίνης D3 και στο σχηματισμό ορμονών,

-των τριγλυκεριδίων, τα οποία εκτελούν τη μεταφορά των λιπιδίων μεταξύ του ήπατος και των περιφερικών ιστών του σώματος,

-της «καλής» χοληστερόλης (High Density Lipoprotein – HDL) και

-της «κακής» χοληστερόλης (Low Density Lipoprotein – LDL).

Όπως μαρτυρά και το όνομά τους, οι δύο τελευταίες είναι λιποπρωτεΐνες. Ωστόσο, η HDL είναι η «καλή», επειδή απομακρύνει τις επιβλαβείς ουσίες από το αίμα και βοηθά το ήπαρ να τις διασπάσει, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου. Από την άλλη, η LDL είναι η «κακή» χοληστερόλη, επειδή μπορεί να προκαλέσει την ανάπτυξη αθηρωματικής πλάκας στις αρτηρίες (αθηροσκλήρωση), η οποία είναι η κύρια αιτία καρδιαγγειακών επεισοδίων. Υψηλές τιμές της LDL απαιτούν φαρμακευτική αγωγή, το γνωστό «χάπι για τη χοληστερίνη».

Συμπερασματικά, η τακτική παρακολούθηση της υγείας μας είναι κάτι παραπάνω από επιβεβλημένη στις μέρες μας. Η τακτική εξέταση μπορεί να βοηθήσει στην οπτικοποίηση των αλλαγών που υφίσταται το σώμα μας καθώς μεγαλώνουμε και η φθορά του χρόνου αρχίζει να αφήνει τα πρώτα της σημάδια. Για τον λόγο αυτόν, ένα γενικό check-up, όπως συνηθίζουμε να το λέμε, μία φορά τον χρόνο, είναι μια καλή αρχή για να έχουμε το κεφάλι μας ήσυχο σχετικά με την κατάσταση της υγείας μας.

Υ.Γ.  Σε λίγες μέρες, έρχεται και το Β΄ μέρος. Υπομονή…

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Hall JE, Ιατρική Φυσιολογία, 12^η Έκδοση, (2013), Αθήνα, Επιστημονικές Εκδόσεις Παρισιανού
• Complete blood count (CBC), mayoclinic.org. Διαθέσιμο εδώ
• What You Need to Know About Blood Testing, medlineplus.gov. Διαθέσιμο εδώ
• Χ. Κ. ΖΑΒΟΣ, Αιματολογικές εξετάσεις, peptiko.gr. Διαθέσιμο εδώ
• All About Blood Tests (2021), healthline.com. Διαθέσιμο εδώ
• Lu G, Wang J, (2020), Dynamic changes in routine blood parameters of a severe COVID-19 case. Clinica Chimica Acta, 508: 98-102. Διαθέσιμο εδώ
• Ferrari D, Motta A, Strollo M, Banfi G, Locatelli M, (2020), Routine blood tests as a potential diagnostic tool for COVID-19. Clin Chem Lab Med, 58(7): 1095-99. Διαθέσιμο εδώ
• Marshall WJ, Bangert SK, Clinical Chemistry, 6^th Edition, (2011), New York, Elsevier Ltd.
• Blood Tests, nhlbi.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ