Της Μαρίας Σαρρή,
Μετά τις τελευταίες εξελίξεις στα σύνορα της Ουκρανίας, είναι εύλογο το ερώτημα αν μια δυτική συμμαχία μπορεί να συγκροτηθεί, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η ρωσική παρεμβατικότητα. Το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Η.Π.Α. φαίνεται να διατηρούν μια κοινή γραμμή απέναντι στις ενέργειες του Vladimir Putin, όμως Γαλλία και Γερμανία κινούνται σε έναν διαφορετικό άξονα. Διαφοροποιούνται τόσο οι εκτιμήσεις τους για την εξέλιξη της επικείμενης απειλής όσο και οι πιθανές απαντήσεις τους σε αυτήν.
Γίνεται εξαιρετική προσπάθεια από τη συμμαχία του ΝΑΤΟ, έτσι ώστε να τηρηθεί μια κοινή προσέγγιση, ως προς τον τρόπο και την έκταση της αντίδρασης. Για αυτόν τον λόγο, οι επαφές μεταξύ Joe Biden, Emmanuel Macron και Olaf Scholz, έχουν αυξηθεί, χωρίς, όμως, να προκύπτει κάποια καταληκτική συμφωνία. Η διαφοροποίηση οφείλεται, κυρίως, στην πληροφόρηση που λαμβάνει η κάθε πλευρά, η οποία αποτελεί και βασικό κριτήριο λήψης αποφάσεων. Η Γαλλία εκτιμά πως μια εξέλιξη σε στρατιωτικό επίπεδο δεν πρόκειται να τεθεί σε εφαρμογή για ένα μικρό, ακόμη, διάστημα. Την άποψη αυτή συμμερίζονται οι Ουκρανοί αναλυτές. Θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν πως δεν είναι η πρώτη φορά που Γαλλία και Γερμανία διαφωνούν στο πώς θα πρέπει η διεθνής κοινότητα να διαχειριστεί τη ρωσική επέκταση, σε εδαφικό και ιδεολογικό επίπεδο. Παλαιότερα, είχαν έρθει ξανά, από κοινού, σε ρήξη με την αγγλοσαξονική σφαίρα Η.Π.Α. και Ηνωμένου Βασιλείου, οι οποίοι επιθυμούσαν μια άμεση ανάσχεση του κινδύνου.
Στη Βρετανία, η Υπουργός Εξωτερικών, Liz Truss, άσκησε κριτική στη Γερμανία, στην οποία υπέδειξε την εξαρτησιακή λογική της από τη Ρωσία, όσον αφορά τα θέματα ενέργειας. Ακόμη, αναφέρθηκε και στην πρόσφατη άρνηση του Βερολίνου να επιτρέψει στην Εσθονία να αφήσει όπλα γερμανικής κατασκευής να μεταφερθούν στην Ουκρανία, υπενθυμίζοντας πως, για ακόμα μια φορά μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Γερμανία αρνείται να παρέχει όπλα κατά της Ρωσίας. Είναι δύσκολο να αποφευχθεί ο ιστορικός παραλληλισμός, εφόσον η Γερμανία, κατ’ επανάληψη, προτάσσει τα ενεργειακά της συμφέροντα και ακολουθεί μετριοπαθή στάση απέναντι στους Ρώσους. Μιλώντας στο Βερολίνο, ο Γερμανός Καγκελάριος υπερασπίστηκε την απόφαση, λέγοντας ότι «έχει τις ρίζες της σε όλη την εξέλιξη των τελευταίων δεκαετιών». Στις Η.Π.Α., το γερμανικό ζήτημα απασχολεί ολοένα και περισσότερο τους Ρεπουμπλικάνους, οδηγώντας σε σχολιασμούς στη Wall Street Journal με τίτλο «Είναι η Γερμανία αξιόπιστος σύμμαχος των Η.Π.Α.; Nein». Οι εντάσεις αντικατοπτρίζουν δύο διαφορετικές ερμηνείες για το πώς, ακόμη και τώρα, η Ρωσία μπορεί να αποτραπεί από το να γίνει εχθρική δύναμη προς τη Δύση, ερμηνείες που κυριάρχησαν στην πολιτική μετά τον Ψυχρό Πόλεμο.
Οι εκτιμήσεις στο Βερολίνο, την Ουάσινγκτον, το Παρίσι και το Λονδίνο για το πώς μπορεί να χτιστεί κάτι σταθερό από τα ερείπια της μετασοβιετικής Ρωσίας ήταν πάντα σε σύγχυση, με διαφορετικές πρωτεύουσες να έχουν διαφορετικές απόψεις, σε διαφορετικά σημεία. Οι Η.Π.Α., υπό τον Bill Clinton, ήταν ιδιαίτερα απρόθυμες να αφήσουν τις τέσσερις χώρες του Βίσεγκραντ να εισέλθουν στο ΝΑΤΟ, ενώ ο Clinton έκανε την πεποίθησή του για τους κινδύνους απολύτως σαφή, στη σύνοδο κορυφής του οργανισμού, τον Ιανουάριο του 1994, λέγοντας ότι η Ατλαντική Συμμαχία δεν είχε την πολυτέλεια να χαράξει μια νέα γραμμή μεταξύ Ανατολής και Δύσης, που θα δημιουργούσε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία μελλοντικής αντιπαράθεσης. Ο Tony Blair, από την άλλη πλευρά, υποστήριξε την ένταξη της Ρωσίας στις G8. Ο Boris Johnson είχε επισκεφθεί τη Μόσχα, ως Υπουργός Εξωτερικών το 2017, και ήταν εξαιρετικά χαλαρός σχετικά με τις ρωσικές επενδύσεις στο Λονδίνο.
Η Γαλλία έχει παρουσιάσει αμφισημία στην στάση της, ύστερα από τη ρωσική κατοχή της Κριμαίας, τον Μάρτιο του 2014. Μόνο μετά από, συνεχιζόμενη, αμερικανική πίεση, ο François Hollande ακύρωσε συμβόλαιο που είχε υπογράψει ο προκάτοχός του, για να εξάγει στη Ρωσία πλοία, κλάσης mistral, με προορισμό τα προσαρτημένα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας στην Κριμαία. Ο Emmanuel Macron κάλεσε τον Putin στις Βερσαλλίες, στα πλαίσια μιας έκθεσης ιστορικού περιεχομένου, τον Μάιο του 2017. Αντιμέτωπος με τον απομονωτισμό του Trump, ο Macron, σε μια σημαντική ομιλία το 2019, ζήτησε να τερματιστούν οι παγερές επαφές με τη Ρωσία. Τον περασμένο Ιούνιο, σε συνεργασία με την Angela Merkel, εξέπληξε τους άλλους ηγέτες της Ε.Ε., καλώντας τον Putin σε Σύνοδο Κορυφής. Στο Βερολίνο, πριν κάποιες μέρες, ο Γάλλος Πρόεδρος ανακοίνωσε ότι σχεδιάζει ακόμη και να συνομιλήσει με τον Ρώσο ηγέτη, αλλά με ατζέντα αποκλιμάκωσης.
Ωστόσο, ο βασικός παίκτης στις σχέσεις της Ευρώπης-Ρωσίας είναι η Γερμανία, όπως υπήρξε και μετά την ενοποίηση. Όπως γράφει στο πρόσφατο βιβλίο του χαρακτηριστικά ο John Lough, associate fellow του Προγράμματος Russia and Eurasia, «ο Putin παίζει με τις γερμανικές ενοχές του πολέμου και αρνείται να απαντήσει στη γερμανική συγχώρεση της ρωσικής επιρροής». Στο βιβλίο του, Germany’s Russia Problem: the Struggle for Balance in Europe, αναφέρεται στα δίκτυα εμπορικών, πολιτικών και πολιτιστικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, τα οποία συνεχίζουν, ακόμα και σήμερα, να επηρεάζουν τις διπλωματικές επαφές τους. Μετά την επέμβαση της Ρωσίας στη Γεωργία, το καλοκαίρι του 2008, ο τότε Υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, Σοσιαλδημοκράτης Frank-Walter Steinmeier, προειδοποίησε την Ευρώπη ενάντια στις κυρώσεις, οι οποίες «θα έκλειναν τις πόρτες των δωματίων που επιθυμούσαν να εισέλθουν». Αν και η απάντηση της Merkel στην εισβολή στην Ουκρανία το 2014 ήταν ξεκάθαρη, ο Steinmeier, βέβαιος ότι το SPD κατανοούσε τη Ρωσία καλύτερα από το κόμμα της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης, επισκέφθηκε τη Μόσχα και πρότεινε μια οικονομική, εταιρική, σχέση με τη Ρωσία. Την ίδια στιγμή, τρεις πρώην Καγκελάριοι της Γερμανίας, Schmidt, Kohl και Schröder, προειδοποιούσαν τη Merkel να μην απομονώσει τη Μόσχα.
Αυτή η γερμανο-ρωσική σχέση, όπως υποστηρίζει μια πρόσφατη εφημερίδα του Chatham House, έχει διαμορφωθεί από δύο παράγοντες. Πρώτον, η “Ospolitik”, η οποία αναφέρεται στη στρατηγική εξωτερικής πολιτικής «αλλαγή μέσω επαναπροσέγγισης» έναντι της Σοβιετικής Ένωσης και των δορυφορικών της κρατών. Ακολουθήθηκε τη δεκαετία του 1970 από τον σοσιαλδημοκράτη καγκελάριο Willy Brandt, εστιάζοντας στα κοινά συμφέροντα. Η πολιτική εξακολουθεί να θεωρείται από πολλούς ως ο δρόμος προς τα εμπρός. Δεύτερον, η συμφωνία αμοιβαίας εξάρτησης μεταξύ των δύο χωρών, που χρονολογείται από τη δεκαετία του 1970, όταν η Σοβιετική Ένωση και η Γερμανία συμφώνησαν να ανταλλάξουν φυσικό αέριο με γερμανικούς σωλήνες και χάλυβα. Η συμφωνία βασίζεται στην πεποίθηση που εξέφρασε ο Schmidt ότι «αυτοί που συναλλάσσονται μεταξύ τους δεν πυροβολούν ο ένας τον άλλον».
Αυτή παραμένει, ακόμα, η κυρίαρχη σκέψη σε τμήματα του SPD. Ο σημερινός Υπουργός Οικονομικών, Robert Habeck, είναι αντίθετος στη διακοπή της ρωσικής πρόσβασης στο σύστημα πληρωμών Swift. Είπε στο Der Spiegel: «Θα πρέπει να σκεφτούμε νέους επιχειρηματικούς τομείς, που μπορούν να βοηθήσουν να οδηγηθούν και οι δύο πλευρές έξω από τον συγκρουσιακό ρόλο». Πρόσφατα, η Ρωσία επιβεβαίωσε ότι ο Scholz και ο Macron θα ταξίδευαν μαζί στη Μόσχα, ως σύμβολο της ευρωπαϊκής ενότητας και ως, από κοινού, υπογράφοντες του Πρωτοκόλλου του Μινσκ, το 2015, που δεσμεύεται να φέρει ειρήνη στην ανατολική Ουκρανία, που υποστηρίζει τη Ρωσία.
Επιπρόσθετα, με την προεδρία της Γαλλίας στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο Macron γίνεται ο, de facto, κύριος συνομιλητής του Ρώσου Προέδρου στην Ευρώπη, συντονισμένος στενά με την Ουάσινγκτον και τη Βαρσοβία, και υπεύθυνος να λάβει υπόψιν τη γερμανική διχογνωμία και πολιτική. Με αυτόν τον τρόπο, δίνεται μια τεράστια ευκαιρία στον Γάλλο Πρόεδρο να καταφέρει να εντάξει την Ευρώπη στις συνομιλίες Ρωσίας και Γερμανίας, αλλά και να διαπραγματευτεί την ενεργειακή κρίση. Όλα αυτά σε ένα τεταμένο πλαίσιο, με την Ουκρανία να παραμένει στον «πάγο» από την Ε.Ε., η οποία προσπαθεί να κατευνάσει τα πνεύματα με μετριοπαθείς πολιτικές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Why are Germany and France at odds with the Anglosphere over how to handle Russia?, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- France, Germany and Turkey reach out to Putin as troops remain on Ukraine border, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
