Της Μυρτώς Κατσούλη,
Ζήσαμε τον φετινό Ιανουάριο σαν μια μεγάλη και κουραστική Δευτέρα. Πλέον η πανδημία και τα εμβόλια έχουν γίνει δεύτερη είδηση – ή μάλλον, καλύτερα, μια συνηθισμένη και αρκετά τετριμμένη. Βγαίνει προς τα έξω ένας γενικότερος αναστεναγμός από τα απανωτά σκαμπανεβάσματα της απλής πραγματικότητας. Μια ανεξέλεγκτη φρενίτιδα με πολύ υποκειμενικά όρια. Ένας βαρύς δισταγμός για την επόμενη ημέρα, μια απογοήτευση του πολίτη για το κράτος του δικαίου του.
Σε καμία περίπτωση δεν τίθεται θέμα επί του πολιτικού ιδεολογικού προσανατολισμού της παρούσας κρατικής εξουσίας, πιο πολύ δημιουργείται προβληματισμός για τη λειτουργική δύναμη της όποιας ιθύνουσας κυβέρνησης. Θα ήταν άτοπο και ανούσιο να αποδίδουμε ονομαστικές κατηγορίες στα πρόσωπα του κυβερνητικού επιτελείου, αφού οι προς τα έξω φερόμενοι ως Υπουργοί, κυβερνητικοί και κρατικοί εκπρόσωποι είναι η κεφαλή μιας συνολικής αποφατικής διαδικασίας και όχι οι αμιγώς υπεύθυνοι για κάθε πράξη που λαμβάνει χώρα μέσα στο ελληνικό πολιτικό σύστημα.
Αποδεδειγμένα οι διαδοχικές ελληνικές κυβερνήσεις διαπράττουν όμοια και αλλεπάλληλα σφάλματα. Αποδεδειγμένα οι πολιτικοί αθετούν υποσχέσεις, παρεκτρέπονται και διχάζουν ενίοτε τα λαϊκά στρώματα. Όμως, η ορθή και ομαλή λειτουργία μιας κοινωνίας δεν προϋποθέτει μόνο μια ισχυρή πολιτική δυναμική, ετοιμοπόλεμη και γρήγορη στις αποφάσεις της, καθώς το έργο αυτό δε θα ήταν μόνο βαρύ για τους κυβερνητικούς εκπροσώπους της χώρας, αλλά και δύσκολο, καθώς οι ποικίλες περιπτώσεις και κατηγορίες των πολιτών δημιουργούν ανάγκη για μια εξονυχιστική υποκατηγοριοποίηση των κρατικών αποφάσεων και κατευθύνσεων, κάτι σχεδόν ακατόρθωτο, διότι έτσι ο μηχανισμός της πολιτείας θα γινόταν βραδυκίνητος και ακόμα πιο δυσχερής.
Με αφορμή την πανδημία αναδύθηκε στις πλέον σημαντικότερες κρατικές επιταγές η έννοια της ατομικής ευθύνης. Ατομική ευθύνη για την προσωπική προστασία του καθενός, ατομική ευθύνη για την προστασία του περίγυρου, ευθύνη για τη δημόσια υγεία, την παγκόσμια, με τη λίστα να συνεχίζει στο πλαίσιο και στο όνομα της υπευθυνότητας και του σεβασμού προς τη δημοκρατία. Και αναγάγαμε την ατομική ευθύνη στη συνδρομή του πολίτη απέναντι στο κράτος, το οποίο έχει αναλάβει τον βαρύ ρόλο διοίκησης και διαχείρισης των ατομικώς ευθυνόμενων. Τη θεωρήσαμε ως ένα όπλο έναντι οποιουδήποτε «εχθρού», είτε αυτό σημαίνει μια πανδημία είτε ένα κράτος που υπολειτουργεί είτε ως ένα μέσο αντίστασης στην κακή συμπεριφορά των συμπολιτών μας που παρεκτρέπονται από τα λογικά όρια του νόμου και της πραγματικότητας.
Σε τι ακριβώς, όμως, συνίσταται η ατομική ευθύνη και πώς μπορεί να αξιολογηθεί αντικειμενικά μέσα στο ερμηνευτικά αόριστο δημόσιο συμφέρον; Μπορεί το κράτος να αποδίδει ευθύνες και ατομικές αρμοδιότητες στους πολίτες γενικά και αόριστα, αποποιούμενο τη δική του εν γένει κρατική ευθύνη;
Σίγουρα, προκειμένου να επιτευχθεί το γενικό συλλογικό καλό χρειάζεται η κάθε ατομική ευθύνη να εναρμονίζεται με τις υπόλοιπες και να πατάει στην ίδια ιδεολογική βάση, η οποία τίθεται από την εκάστοτε κυβέρνηση μέσω των γνωστών συνταγματικών εργαλείων, δηλαδή των νόμων, των διαγγελμάτων, των συστάσεων και των προτροπών. Είναι, όμως, παράλογο ο ίδιος ο πολίτης να ακολουθεί τις οδηγίες αυτές για τη συλλογικότητα, τη στιγμή που το κράτος αδρανοποιεί να ασκήσει τα καθήκοντά του, διστάζει μπροστά στα απρόοπτα και αποδεικνύεται ελλιπές ως προς τις παροχές του για τα θέματα που προκύπτουν από την εύλογη μεταβολή των καταστάσεων.
Είναι πια πεπαλαιωμένο να μιλάμε για ατομική ευθύνη ενώπιον της πανδημίας, τη στιγμή που η πολιτεία εξακολουθεί και υποστηρίζει την οριζοντίωση και την απαράλλαχτη πολιτική προς την αντιμετώπιση των συνθηκών αυτών. Είναι παράλογο το ίδιο το κράτος να εκθέτει τους πολίτες ενώπιον των κρίσεων και μάλιστα να τους προτρέπει να στρέφονται μεταξύ τους για να τις διαχειριστούν ιδιωτικά. Είναι παράλογο να μη διακόπτει τη λειτουργία του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα παρά τους κινδύνους που προκύπτουν από τα δύσκολα καιρικά φαινόμενα, τα οποία λόγω έλλειψης βασικών υποδομών δε μπορούν να αντιμετωπιστούν αναίμακτα. Είναι αδιανόητο το δημοκρατικό ελληνικό κράτος να άρει θεμελιώδεις θεσμούς και δικαιώματα για τόσο πολύ καιρό και να μην προσαρμόζεται στα συλλογικά αιτήματα, στο συμφέρον του ιδιωτικού τομέα, αφού εκεί στηρίζει την οικονομία, τον οποίο, μάλιστα, συνεχώς επιβαρύνει και δεν αφήνει την ιδιωτική πρωτοβουλία περισσότερο ελεύθερη να αναπτυχθεί και να ανθίσει, με το να μην της επιβάλει φορολογικές επιβαρύνσεις για καθαρά εισπρακτικούς λόγους.
Εν είδει επιλόγου, οι γενικότεροι αυτοί προβληματισμοί μπορούν να μας οδηγήσουν στο συμπέρασμα ότι η ατομική ευθύνη δεν είναι παρά ένα τέχνασμα του κράτους και της γενικότερης ιδέας της εξουσίας, προκειμένου η ίδια να αποδώσει οποιαδήποτε δυσλειτουργία του συστήματος στην πλημμελή συμπεριφορά των πολιτών. Ωστόσο, θα ήταν ορθότερο να πούμε ότι κάθε ατομική πράξη, πρωτοβουλία και ενέργεια επιδρά στο σύνολο της κοινωνίας. Δεν είναι απλώς μια αιωρούμενη και απροσδιόριστη έννοια, αφού εκδηλώνεται στο πλαίσιο της κοινωνικής διάδρασης με πολλές εκφάνσεις. Ατομικά υπεύθυνος είναι εκείνος που προσβλέπει και επιδιώκει το συνολικό καλό, πράττοντας συνειδητά, χωρίς να θέτει σε δυσμενή θέση τον περίγυρό του. Φυσικά, μια τέτοια στάση ζωής δεν αποδίδεται μόνο σε κάθε πολίτη αυτοτελώς, αλλά ιδιαίτερα και στους πολιτικούς του εκπροσώπους, οι οποίοι φέρουν τρόπον τινά τη συλλογική γνώμη και οι οποίοι καλούνται να ανταποκρίνονται επιμελώς στα συλλογικά αιτήματα και να φροντίζουν ανεπιφύλακτα για το παρόν και το μέλλον.
