Της Φωτεινής Κακαβιά-Μπεληγιάννη,
Με πρόσχημα την αδυναμία της κυβέρνησης να αντιμετωπίσει την εξάπλωση των τζιχαντιστών στην Μπουρκίνα Φάσο και με μότο την «επαναφορά της χώρας στον σωστό δρόμο και την ανάκαμψη της εδαφικής της κυριαρχίας», ο συνταγματάρχης Sidsoré Kader Ouedraogo και άλλοι στρατιωτικοί προχώρησαν σε ανατροπή του προέδρου Roch Marc Kaboré και κατάληψη της εξουσίας του.
Ακόμη και πριν την ανατροπή του δημοκρατικά εκλεγμένου πρόεδρου από τον στρατό, στρατιωτικοί σε ολόκληρη τη χώρα είχαν επιχειρήσει να αρπάξουν την εξουσία τέσσερις φορές τους τελευταίους 18 μήνες. Ενώ ο Kaboré είχε υποσχεθεί προεκλογικά ότι προτεραιότητά του θα ήταν ο αγώνας κατά των τζιχαντιστών, εκείνοι συνέχισαν τις σφαγές και τις επιθέσεις σε ολόκληρη τη χώρα σε ευρεία κλίμακα, συντελώντας στη δημιουργία ενός κλίματος αγανάκτησης και ανασφάλειας στους πολίτες. Για τον λόγο αυτό, οι πραξικοπηματίες μπόρεσαν να εδραιώσουν την εξουσία τους ως προστάτες της πατρίδας τους.
Το πραξικόπημα αυτό προστέθηκε στη λίστα των πετυχημένων πραξικοπημάτων που έλαβαν χώρα στην Κεντρική και Δυτική Αφρική το τελευταίο έτος, συντελώντας στην κλιμάκωση της αγωνίας της διεθνούς κοινότητας για τις εξελίξεις στην περιοχή.
Ποιες ήταν, όμως, οι λοιπές αφρικανικές χώρες στις οποίες ο στρατός κατέλαβε την εξουσία κατά το 2021;
Στις 5 Σεπτεμβρίου 2021, ο συνταγματάρχης Mamady Doumbouya, περικυκλωμένος από στρατιώτες και τυλιγμένος με τη σημαία της Γουινέα, εμφανίστηκε στην κρατική τηλεόραση μετά από την κατάληψη του προεδρικού μεγάρου και την ανατροπή του πρώτου δημοκρατικά εκλεγμένου προέδρου της χώρας, Alpha Conde. Ο Conde εξελέγη το 2010 και έδωσε ελπίδα για ένα νέο ξεκίνημα στη Γουινέα με άξονα τη δημοκρατία και τη σταθερότητα. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της δεύτερης θητείας του κατάφερε να θεσμοθετήσει την παράταση του ορίου των δύο συνεχόμενων προεδρικών θητειών και έτσι, να διεκδικήσει την επανεκλογή του για τρίτη φορά. Η απόφαση αυτή επέφερε μαζική δυσαρέσκεια και διαδηλώσεις των πολιτών, δίνοντας την αφορμή στον στρατό να καταλάβει την εξουσία με στόχο την «προστασία της δημοκρατίας».
Ομοίως, τον Μάιο του 2021 στο Μάλι, το στρατιωτικό πραξικόπημα έλαβε χώρα στο πλαίσιο των λαϊκών διαδηλώσεων κατά του προέδρου, Ibrahim Boubacar Keita, η κυβέρνηση του οποίου κατηγορήθηκε για διαφθορά, νεποτισμό και αποτυχία να αντιμετωπίσει την επιδεινούμενη κρίση ασφαλείας της χώρας.
Επιπλέον, στο Σουδάν, τον Οκτώβριο, ο στρατός έθεσε υπό κράτηση τους πολιτικούς ηγέτες της χώρας και άρπαξε την εξουσία, ενώ η χώρα βρισκόταν ήδη σε μια επισφαλή πορεία προς τη δημοκρατική μετάβαση και η δυσαρέσκεια του λαού με τις επιδόσεις της κυβέρνησης αυξανόταν συνεχώς. Αυτό έγινε μερικές εβδομάδες αφότου ο στρατηγός Mahamat Idriss Deby κατέλαβε την εξουσία στο Τσαντ, αναστέλλοντας τη λειτουργία του Συντάγματος, αλλά και του κοινοβουλίου, μετά τον αιφνίδιο θάνατο του πατέρα του και προέδρου της χώρας, Deby. Το πραξικόπημα αυτό χειροτέρευσε την ήδη τεταμένη κατάσταση της χώρας, οδηγώντας σε αιματηρές διαδηλώσεις στην πρωτεύουσα.
Παρόλο που οι παραπάνω χώρες έχουν βεβαρημένο ιστορικό πραξικοπημάτων, το 2021 παρατηρείται ραγδαία αύξησή τους σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια. Ειδικότερα, στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα τα στρατιωτικά πραξικοπήματα αποτελούσαν σύνηθες φαινόμενο στην Αφρική ως μέσο αλλαγής των πολιτικών καθεστώτων στον απόηχο της αποικιοκρατίας. Μεταξύ 1960 και 2000 υπήρχαν κατά μέσο όρο τέσσερα πραξικοπήματα τον χρόνο. Ωστόσο, καθώς η ανάγκη για δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις εδραιώθηκε με τον νέο αιώνα, τα στρατιωτικά πραξικοπήματα μειώθηκαν σε δύο κατά μέσο όρο τον χρόνο μέχρι το 2019. Το 2021, όμως, επανήλθαν δυναμικά. Οι λόγοι είναι ποικίλοι και περιλαμβάνουν τον μεγάλο αριθμό δρώντων της διεθνούς σκηνής με στρατηγικά ενδιαφέροντα στην αφρικανική ήπειρο, καθώς και εσωτερικούς παράγοντες, όπως την ευρεία αγανάκτηση του κόσμου για τη διαφθορά, την ανασφάλεια, και την ανεπαρκή διακυβέρνηση.
Η έλλειψη συγκεκριμένης και ενιαίας διεθνούς καταδίκης, ο αυξανόμενος αριθμός χωρών που έχουν δείξει προθυμία να συνεργαστούν με τις στρατιωτικές κυβερνήσεις, αλλά και η περιορισμένη τιμωρία των πραξικοπηματιών από την Αφρικανική Ένωση, ενθαρρύνουν περισσότερες αντισυνταγματικές αρπαγές εξουσίας από στρατιωτικούς αξιωματούχους που γνωρίζουν ότι δεν θα αντιμετωπίσουν σοβαρές συνέπειες ή περιφερειακή και παγκόσμια απομόνωση. Επομένως, για ακόμα μια φορά τίθεται το ερώτημα για το εάν και κατά πόσο θα έπρεπε να επέμβει ο δυτικός κόσμος στις εγχώριες υποθέσεις των αφρικανικών κρατών, ένα ερώτημα που απασχολεί τη διεθνή κοινότητα εδώ και πολλά χρόνια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- 2021, the year military coups returned to the stage in Africa, Aljazeera, διαθέσιμο εδώ
- Sudan coup: Are military takeovers on the rise in Africa? BBC News, διαθέσιμο εδώ
- With Burkina Faso’s president ousted, West Africa faces ‘coup bloc’, The Washington Post, διαθέσιμο εδώ
