Tης Κωνσταντίνας Παναγιωτοπούλου,
Σύμφωνα με στοιχεία για το έτος 2021, το 57,6% του πληθυσμού παγκοσμίως χρησιμοποιεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για δύο ώρες και είκοσι επτά λεπτά ημερησίως, κατά μέσο όρο. Από το Instagram μέχρι το LinkedIn, ένα αχανές πλέγμα ανθρωπίνων σχέσεων διαγράφει σύνορα και ζώνες ώρας και δημιουργεί μία ηλεκτρονική πραγματικότητα που ανατρέπει όλα όσα γνωρίζαμε για την πληροφόρηση και την ροή των ειδήσεων. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ένα νέο, εθιστικό κι εύκολα διαχειρίσιμο είδος μαγείας, διότι έχουν καταφέρει να δώσουν φωνή σε όλους όσοι την χρειάζονται.
Φυσικά, ό,τι λάμπει δεν είναι απαραίτητα χρυσός. Τα δίκτυα ενημέρωσης και διασυνδεσιμότητας μπορούν πανεύκολα να μετουσιωθούν σε δίκτυα παραπληροφόρησης και προπαγάνδας. Φαντασμαγορικοί τίτλοι, λεξιλόγιο εντυπωσιασμού και κενολογίες απειλούν την ακεραιότητα της πληροφορίας και χρωματίζουν την είδηση. Οι πρακτικές αυτές είναι αντιδεοντολογικές μόνο στο μέτρο που χρησιμοποιούνται από κάποιον αληθινό δημοσιογράφο, που επαγγέλλεται (υπόσχεται) αλήθεια. Όταν χρησιμοποιούνται από οποιονδήποτε άλλο, εκ των πραγμάτων δεν αφήνονται περιθώρια ηθικολογίας. Η ελευθερία λόγου, εξάλλου είναι εφαρμόσιμη σε κάθε πεδίο πολιτικοκοινωνικής δραστηριότητας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι στερείται επικινδυνότητας. Εν καιρώ πανδημίας, το διαδίκτυο μαστίζεται από ψευδείς ειδήσεις και ημιμάθεια που μεταφράζεται σε εύπεπτα αφηγήματα και μερικές φορές αποδεικνύεται μοιραία. Αλλά σε κάθε νόμισμα υπάρχουν δύο όψεις· αυτή η ελευθερία λόγου είναι που ρίχνει φως σε καλά κρυμμένα προβλήματα και πυροδοτεί συζητήσεις που έμειναν πολύ καιρό πνιγμένες.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι μεγάφωνο. Όταν η ηθοποιός Alyssa Milano ανέστησε την φράση της ακτιβίστριας Tarana Burke “Me Too” το 2017, κανείς δεν φανταζόταν ότι δύο λέξεις θα γίνονταν ο συνδετικός κρίκος που θα ένωνε θύματα σεξουαλικής κακοποίησης παγκοσμίως. Ο διαδικτυακός ακτιβισμός, κοινωνικής, πολιτικής και περιβαλλοντικής χροιάς, ήρθε να επιμορφώσει δισεκατομμύρια χρήστες σε πληθώρα προκλήσεων που αντανακλούν τις ανάγκες της κοινωνίας. Πλέον, με μία απλή αναζήτηση, κάποιος μπορεί να βρει ατελείωτο υλικό σχετικό με τον ρατσισμό, τον σεξισμό και τους ρόλους των φύλων, την σεξουαλικότητα, την κλιματική αλλαγή, την θρησκεία και τις διαφορετικές πολιτισμικές ταυτότητες.
Εκτός από την στάση μας απέναντι στον ακτιβισμό, τα social media αλλάζουν εμάς τους ίδιους και την αντίληψη που έχουμε για τον κόσμο. Το TikTok και η επίδρασή του στην μόδα και την κουλτούρα, το YouTube και ο μεγεθυντικός φακός που προσφέρει για κάθε τομέα, το Instagram και η καλλιέργεια αισθητικής κατακερματίζουν την παγκόσμια συζήτηση σε πολλές επιμέρους, σπρώχνοντας ανθρώπους από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα σε μια πολιτισμική κρούση. Είναι η ρηξικέλευθη ουσία της παγκοσμιοποίησης. Και σε περίπτωση που κάποιος αναρωτιέται, μάλλον είναι και ο λόγος που οι νέες γενιές αποδεικνύονται πολύ πιο ανοιχτόμυαλες, διαλλακτικές και φιλοπερίεργες από τις προηγούμενες. Τα παιδιά του σήμερα ανοίγουν τα παράθυρα του δωματίου τους και σκαλίζουν την ταπετσαρία του κόσμου. Ψάχνουν περισσότερα, γιατί ξέρουν ότι υπάρχουν περισσότερα. Ας αναρωτηθούμε, είναι κακό αυτό; Τα παιδιά του αύριο θα ανοίγουν τα παράθυρα του δωματίου τους και αντί για την γειτονιά τους θα αντικρίζουν κατάματα όλον τον κόσμο.
Παρόλα αυτά, η πραγματική δύναμη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης δεν έγκειται απλώς στην αφύπνιση και ενημέρωση της κοινωνίας. Πηγάζει από την επαναστατική στιγμή που αυτή η ενημέρωση αξιώνει πολιτικές αλλαγές. Στην Τυνησία, κατά την διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης, το Facebook αποτέλεσε την πλατφόρμα που κατατόπιζε τους πολίτες σχετικά με τις τοποθεσίες των διαμαρτυριών. Ένας Τυνήσιος αποκάλεσε το Facebook «GPS της επανάστασης» για αυτόν ακριβώς τον λόγο. Ακόμα και σε καθημερινή βάση, η μαζική κινητοποίηση προωθείται πλέον ιδίως μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Ο έλεγχος, η κριτική και η συσπείρωση που διενεργούνται διαδικτυακά αναδεικνύουν τα social media σε νεοαποκτηθέντες πυλώνες της δημοκρατίας· πυλώνες ελαττωματικούς, σαν την ίδια την δημοκρατία, αλλά κρίσιμους για την λειτουργία της στην εποχή μας. Πώς θα ήταν η καθημερινότητα αν ξαφνικά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έπαυαν να υφίστανται; Η κατάργηση ή ακόμα και ο μερικός έλεγχός τους θα σήμαιναν φίμωση αυτού που είχε συνηθίσει να λέει ό,τι θέλει, όπως και όποτε θέλει να το πει. Παρόλο που η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην πολυφωνία και την οχλαγωγία είναι ιδιαιτέρως θολή, ας κρατήσουμε προς το παρόν τις δύο έννοιες διακριτές. Έτσι κι αλλιώς, η καταστροφικότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει ήδη συζητηθεί πολύ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Social Media’s Impact on Societal Issues, cs.odu.edu, διαθέσιμο εδώ
- Social Media Activism and the #MeToo Movement, medium.com, διαθέσιμο εδώ
- Global social media statistics research summary 2022, smartinsights.com, διαθέσιμο εδώ
