Της Μαρίας Χαραλαμπίδου,
Σε αντίθεση με την αυτοδίκαιη ίδρυση συγγένειας του τέκνου με τη μητέρα από τη γέννηση (με την επιφύλαξη του καθεστώτος της τεχνητής γονιμοποίησης), η συγγένεια του τέκνου με τον πατέρα, δεν συνάγεται από τη γέννηση. Υπάρχουν δύο τρόποι με τους οποίους η τελευταία δύναται να τεκμηριωθεί: η ύπαρξη γάμου και η αναγνώριση, η οποία διακρίνεται σε ακούσια και δικαστική (ΑΚ 1463, εδ.β’).
Η περίπτωση που θα μας απασχολήσει είναι αυτή της γέννησης τέκνου εντός γάμου, όπου ο νόμος κάνει λόγο για «τέκνο γεννημένο σε γάμο». Η έννοια αυτή βρίσκει έρεισμα στην ΑΚ 1465 παρ.1: «Το τέκνο που γεννήθηκε κατά τη διάρκεια του γάμου της μητέρας του ή μέσα σε τριακόσιες (300) ημέρες από τη λύση ή την ακύρωσή του τεκμαίρεται ότι έχει πατέρα τον σύζυγο της μητέρας». Η συγκεκριμένη διάταξη δημιουργεί το τεκμήριο καταγωγής από το γάμο, το οποίο αποτελεί μαχητό τεκμήριο πατρότητας ως προς τον σύζυγο της μητέρας, σύμφωνα με το οποίο το παιδί θεωρείται πως είναι τέκνο του πατέρα, ακόμα κι αν στην πραγματικότητα δεν είναι. Προς τούτη τη κατεύθυνση συνηγορεί και η ληξιαρχική πράξη γέννησης του παιδιού, στο όνομα του πατρός του οποίου αναγράφεται αυτό του συζύγου της μητέρας, χωρίς να μας ενδιαφέρει αν είναι φυσικός ή όχι, πατέρας του.
Κρίσιμος χρόνος για την εφαρμογή του ως άνω τεκμηρίου είναι ο χρόνος γέννησης του τέκνου, ενώ ο χρόνος σύλληψής του, είναι αδιάφορος. Σε περίπτωση διακοπής της συμβίωσης των συζύγων, ο χρόνος αυτής είναι νομικά αδιάφορος, καθώς για τον υπολογισμό των 300 ημερών της ΑΚ 1465 παρ.1 πρέπει ο ως άνω γάμος να λυθεί ή ακυρωθεί με αμετάκλητη δικαστική απόφαση. Επιπλέον, η εφαρμογή του τεκμηρίου προϋποθέτει γάμο υποστατό. Στις περιπτώσεις άκυρου και ακυρώσιμου γάμου, το τέκνο εξακολουθεί να φέρει την ιδιότητά του ως τέκνο του πατέρα ακόμα και μετά την ακύρωση του γάμου.
Το τεκμήριο αυτό, που διαμορφώνεται από το νόμο ως μαχητό, μπορεί να ανατραπεί με αμετάκλητη δικαστική απόφαση έπειτα από αποδοχή της αγωγής προσβολής της πατρότητας (ΑΚ 1467, 1472 παρ.1, ΚΠολΔ 593), διαλύοντας το νομικό δεσμό του τέκνου με το πρόσωπο που δεν είναι ο πραγματικός του πατέρας. Αίτημα της αγωγής είναι η αναγνώριση πως πατέρας του τέκνου, δεν είναι ο σύζυγος της μητέρας. Αν το τεκμήριο καταγωγής από το γάμο χαρακτηριζόταν ως αμάχητο, τότε σε περίπτωση ύπαρξης διαφορετικού βιολογικού πατέρα, ο τελευταίος δεν θα δύνατο να το αποδείξει και να αποκαταστήσει νομικά την βιολογική του σχέση με το τέκνο.
Τα πρόσωπα στα οποία ο νόμος δίνει το δικαίωμα να εγείρουν την αγωγή απαριθμούνται περιοριστικά στο εδ.α’ της ΑΚ 1469 και είναι: 1. σύζυγος της μητέρας, 2. ο πατέρας ή η μητέρα του συζύγου αν αυτός πέθανε (ή κηρύχθηκε σε αφάνεια) χωρίς να έχει χάσει το δικαίωμα της προσβολής, 3. το τέκνο, 4. η μητέρα του τέκνου και 5. ο άνδρας με τον οποίο η μητέρα, βρισκόμενη σε διάσταση με το σύζυγο της, είχε μόνιμη σχέση με σαρκική συνάφεια κατά το κρίσιμο διάστημα της σύλληψης.
Το δικαίωμα προσβολής της πατρότητας είναι προσωποπαγές, πράγμα που σημαίνει πως μόνο τα παραπάνω άτομα –και υπό τις εκάστοτε προϋποθέσεις– διαθέτουν ενεργητική νομιμοποίηση να εγείρουν την αγωγή. Πλην αυτών, κανένας άλλος δεν μπορεί να το πράξει.
Εφόσον ευδοκιμήσει η σχετική αγωγή και καταστεί αμετάκλητη η δικαστική απόφαση αποδοχής της, τότε ανατρέπεται το τεκμήριο καταγωγής από το γάμο. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι να επέλθει, και μάλιστα αναδρομικά, η απώλεια της ιδιότητας του τέκνου ως γεννημένο σε γάμο, δηλαδή ισχύει από το χρόνο γέννησης του τέκνου (διαπλαστικός χαρακτήρας της απόφασης), ενώ οι συγγενικοί δεσμοί με τον τεκμαιρόμενο πατέρα και τους συγγενείς αυτού, παύουν να υφίστανται. Η απόφαση αυτή δεσμεύει τους πάντες, πλην όμως των τρίτων που δε μετείχαν στη δίκη και επικαλούνται γονική μέριμνα ή γονική σχέση με το τέκνο (ΚΠολΔ 602 παρ.2). Σε περίπτωση που η αγωγή εγείρεται από τον άνδρα με τον οποίο η μητέρα διατηρούσε μόνιμη σχέση με σαρκική συνάφεια κατά το διάστημα της σύλληψης, η δικαστική απόφαση που τη κάνει δεκτή, συνεπάγεται αυτοδίκαια δικαστική αναγνώριση του τέκνου από τον άνδρα με όλες τις έννομες συνέπειες που η τελευταία επιφέρει (ΑΚ 1472 παρ.2).
Η προσβολή της πατρότητας αποκλείεται, όταν συντρέχει κάποια εκ των περιπτώσεων περιοριστικής απαρίθμησης των ΑΚ 1470, 1471: 1. για τον σύζυγο της μητέρας, όταν περάσει ένα (1) έτος αφότου πληροφορήθηκε τον τοκετό και τα περιστατικά από τα οποία προκύπτει ότι η σύλληψη του τέκνου δεν έγινε από αυτόν, και, σε κάθε περίπτωση, όταν περάσουν πέντε (5) έτη από τον τοκετό, 2. για τον πατέρα ή τη μητέρα του συζύγου, όταν περάσει ένα (1) έτος αφότου έμαθαν το θάνατο του τελευταίου και τη γέννηση του τέκνου, 3. για το τέκνο, όταν περάσει ένα (1) έτος από την ενηλικίωσή του, 4. για τη μητέρα, όταν περάσει ένα (1) έτος από τον τοκετό ή, εφόσον υπάρχει σοβαρός λόγος για τη μη προσβολή κατά τη διάρκεια του γάμου, έξι (6) μήνες αφότου λύθηκε ή ακυρώθηκε ο γάμος με το σύζυγο της, και 5. για τον άνδρα που είχε σαρκική συνάφεια με τη μητέρα, δύο (2) χρόνια από τον τοκετό. Η προσβολή της πατρότητας αποκλείεται, επίσης, μετά το θάνατο του τέκνου, εκτός αν είχε ήδη ασκηθεί η σχετική αγωγή. Την πατρότητα αποκλείεται να προσβάλουν: 1. ο σύζυγος της μητέρας, αν αυτός αναγνώρισε ότι το τέκνο είναι δικό του πριν γίνει αμετάκλητη η απόφαση για την προσβολή και 2. οποιοσδήποτε από τους δικαιούχους που αναφέρονται στο άρθρο 1469, αν ο σύζυγος συγκατατέθηκε στην υποβολή της συζύγου του σε τεχνητή γονιμοποίηση.
Αναφορικά με το τεκμήριο της πατρότητας που απορρέει από σύμφωνο συμβίωσης τα άρθρα 8 παρ.1 εδ.α’ του ν.3719/2008 και 9 εδ.α’ του ν.4356/2015 εξηγούν πως «το τέκνο που γεννήθηκε κατά τη διάρκεια του συμφώνου συμβίωσης ή εντός τριακοσίων (300) ημερών από τη λύση ή την αμετάκλητη ακύρωσή του, τεκμαίρεται ότι έχει πατέρα τον άνδρα με τον οποίο η μητέρα κατάρτισε το σύμφωνο». Βλέπουμε πως αντίστοιχη με αυτή του τεκμηρίου καταγωγής από το γάμο, ρύθμιση, απολαμβάνει νομικής δεσμευτικότητας και στο σύμφωνο συμβίωσης.
Τέλος, εφαρμογή του τεκμηρίου της πατρότητας έχουμε και σε περίπτωση γέννησης του τέκνου μετά το θάνατο του πατέρα, με μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση. Προαπαιτούμενο είναι να υπάρχει η δικαστική άδεια που επιτάσσει η ΑΚ 1465 παρ.2. Έτσι, παρόλο που το παιδί συνελήφθη μετά το χρόνο θανάτου του πατέρα του, και κατ’ επέκταση γεννήθηκε μετά από τριακόσιες (300) μέρες από τη λύση του γάμου λόγω θανάτου, αποκτά την ιδιότητα ως τέκνο γεννημένο σε γάμο και μπορεί να κληρονομήσει. Το τελευταίο συνάγεται και από την ΑΚ 1711 εδ’ β κατά την οποία κληρονόμος μπορεί να γίνει και το τέκνο που γεννήθηκε ύστερα από μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Απόστολος Γεωργιάδης, Εγχειρίδιο Οικογενειακού Δικαίου, 2η έκδ., Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα, 2017
- “Η αγωγή προσβολής πατρότητας”, διαθέσιμο εδώ
