Του Δημήτρη Άγα,
Όταν ο σοσιαλιστής πολιτικός, Salvador Allende (εμείς το διαβάζουμε ως «Αλιέντε») ανέλαβε την εξουσία στη Χιλή στις 24 Οκτωβρίου του 1970, ένας νέος αέρας ήρθε στη χώρα, με την ελπίδα των μεταρρυθμίσεων να κατακλύζει τους πολίτες. Οι προσπάθειές του όμως έπεσαν στο κενό και το 1973, ο αριστερός πολιτικός ανατράπηκε από τη στρατιωτική χούντα υπό τον στρατηγό Augusto Pinochet, τον οποίο ο ίδιος ο Allende είχε ορίσει αρχηγό του στρατού στις 24 Αυγούστου του 1973.
Μετά από τρεις αποτυχημένες απόπειρες τα έτη 1952, 1958 και 1964, τελικά το 1970 ο Allende κατάφερε να εκλεγεί πρόεδρος της Χιλής, όντας υποψήφιος της Λαϊκής Ενότητας, συγκεντρώνοντας το 36,3% των ψήφων. Εκπροσωπούσε τον αριστερό χώρο, έχοντας την υποστήριξη σοσιαλιστών και κομμουνιστών. Το γεγονός αυτό δυσαρέστησε τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Richard Nixon, ο οποίος, μετά την Κούβα, έβλεπε άλλη μία χώρα πλησίον των ΗΠΑ να χάνεται από την επιρροή του. Η εκλογή του μαρξιστή Allende σήμανε για τον Nixon την ψυχρότητα στις σχέσεις των δύο χωρών, εξαιτίας της ιδεολογικής τους διαφοροποίησης. Αλλά και στην πράξη, ο Χιλιανός πρόεδρος δεν άργησε να στραφεί προς την Κίνα και την Κούβα, χτίζοντας καλές σχέσεις με τις δύο χώρες, το οποίο επισφράγισε τους φόβους των Αμερικανών για τη «στροφή» της Χιλής.
Με την ανάληψη της εξουσίας, ο Allende έβαλε μπρος στην υλοποίηση του μεταρρυθμιστικού προγράμματός του. Αυτό περιλάμβανε αρχικά την εθνικοποίηση του ορυκτού πλούτου της Χιλής, που ανήκε κυρίως στις ΗΠΑ. Το μέτρο αυτό εφαρμόστηκε με την αναθεώρηση του Συντάγματος, στις 11 Ιουλίου του 1971. Ακόμα, απαλλοτριώθηκαν οι μεγάλες γαιοκτησίες, κρατικοποιήθηκαν εταιρείες και έγιναν αυξήσεις στους μισθούς των βιομηχανικών εργατών. Επίσης, η χώρα πήρε τον έλεγχο της Χιλιανής τηλεφωνικής εταιρείας, την οποία ήλεγχε ως έναν βαθμό η Διεθνής Τηλεφωνική και Τηλεγραφική Εταιρεία IT&T, που ήταν αμερικανική. Ο Allende επιθυμούσε, επιπλέον, να κάνει δημόσια την εκπαίδευση, να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις στην υγεία και στη γεωργία και να αναδιοργανώσει την εθνική οικονομία.
Η αύξηση στους μισθούς των πολιτών δεν άργησε να έρθει. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εκτόξευση του καταναλωτισμού και η χώρα αναγκάστηκε να αυξήσει τις εισαγωγές. Σύντομα, όμως, αυξήθηκε και ο πληθωρισμός και τα προβλήματα άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους στη Νοτιοαμερικανική χώρα. Από το 1971 μέχρι το 1973 έλαβαν χώρα πλήθος διαδηλώσεων και στις 29 Ιουνίου του 1973 έγινε απόπειρα πραξικοπήματος, υπό την ηγεσία του αντισυνταγματάρχη Roberto Souper. Ο τότε στρατηγός Carlos Prats συνέβαλε στην καταστολή της, αλλά λίγο καιρό αργότερα ο ίδιος αντικαταστάθηκε από τον Augusto Pinochet.
Η 11η Σεπτεμβρίου, εκτός από σημαδιακή ημέρα για την πασίγνωστη επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, είναι και μία ημερομηνία-σταθμός που καθόρισε το μέλλον της Χιλής, αφού τη μέρα εκείνη, το έτος 1973 ο νέος στρατηγός Pinochet προχώρησε στο στρατιωτικό πραξικόπημα, με το οποίο ανέτρεψε τον δημοκρατικά εκλεγμένο Πρόεδρο Allende και την κυβέρνησή του. Κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος, ο Allende βρέθηκε νεκρός. Κατά πολλούς αυτοκτόνησε για να μην προλάβει να τον σκοτώσει ο στρατός, ενώ, σύμφωνα με άλλες γνώμες, οι πραξικοπηματίες ήταν αυτοί που τον σκότωσαν, μετά τον βομβαρδισμό του Μεγάρου του Σαντιάγο. Έτσι, τη θέση της δημοκρατικής διακυβέρνησης πήρε ο στρατός της Χιλής και με τις ΗΠΑ να παρέχουν καθοριστική βοήθεια.
Οι Αμερικανοί εφάρμοσαν στη Χιλή «το δόγμα του σοκ», σύμφωνα με το οποίο αρχικά οργάνωσαν το πραξικόπημα για την ανατροπή της αριστερής κυβέρνησης και εν συνεχεία, βοήθησαν την κυβέρνηση Pinochet να εξαντλήσει το λαό με αυστηρά μέτρα, μέχρι που οι πολίτες να έφταναν στο σημείο να μην αντιδρούν πλέον με τη σθεναρότητα που επιδείκνυαν έως τότε. H οικονομική βοήθεια των ΗΠΑ προς τον στρατό της Χιλής ήταν τεράστια, ώστε να εξασφαλιστεί η ανατροπή της δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης, η εξαθλίωση του λαού και η διατήρηση αυτής της κατάστασης για πολλά χρόνια. Το σχέδιο των ΗΠΑ ήταν ιδιαίτερα προσεγμένο και δύσκολα θα μπορούσε να αποτύχει.
Η διακυβέρνηση Pinochet βασίστηκε στο σύστημα του νεοφιλελευθερισμού. Η Χιλή μετατράπηκε σε ένα πειραματόζωο, πάνω στο οποίο εφαρμόστηκε αυτό το μοντέλο ανάπτυξης, ώστε αυτό να επικρατήσει στη συνέχεια και σε άλλες χώρες. Πρόκειται για σχέδιο των Chicago Boys, μιας ομάδας Χιλιανών οικονομολόγων, που είχαν αποφοιτήσει από το τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Σικάγο. Ηγέτες τους ήταν οι οικονομολόγοι Friedman και Harberger, που στόχο είχαν την εξάπλωση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου ανάπτυξης, με το οποίο θα ήταν εφικτό για τις ΗΠΑ να «πνίξουν» οικονομικά τα ασθενέστερα κράτη. Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό, θα μειώνονταν οι κυβερνητικές δαπάνες, αλλά θα ιδιωτικοποιούνταν η παιδεία, η υγεία, τα μεταφορικά μέσα και οι επικοινωνίες.
Ταυτόχρονα, ο Pinochet θα έκανε τα πάντα για εξαφανίσει οποιαδήποτε αντίθετη φωνή από τη δική του. Τα επίλεκτα στρατιωτικά τάγματα, γνωστά και ως «καραβάνια του θανάτου», και η κρατική υπηρεσία πληροφοριών, DINA, προχώρησαν σε μαζικές φυλακίσεις, βασανιστήρια, εξαφανίσεις και εκτελέσεις, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις σφαγές αντιφρονούντων στο Εθνικό Στάδιο του Σαντιάγο. Υπολογίζεται ότι τουλάχιστον, πεντακόσιοι αντικαθεστωτικοί βασανίστηκαν από την DINA και κατέληξαν στη θάλασσα. Συνολικά, κατά τη δικτατορία Pinochet περίπου 3.000 άτομα δολοφονήθηκαν ή εξαφανίστηκαν και βασανίστηκαν πάνω από 40.000 Χιλιανοί.
Με το σχέδιο τους, οι ΗΠΑ καθόρισαν το μέλλον ενός ολόκληρου λαού, ο οποίος είχε εκλέξει πρόεδρό του, τον μαρξιστή Allende και βρέθηκε να κυβερνάται από τη χούντα του Pinochet. Ο δικτάτορας παρέμεινε στην εξουσία και για 17 ολόκληρα χρόνια στραγγάλισε οικονομικά τη χώρα. Η εξαθλίωση των Χιλιανών δεν σταμάτησε ούτε μετά την πτώση του Pinochet, ενώ η χώρα ακόμα και σήμερα μετράει τις πληγές της από την εποχή εκείνη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Dorfman, A. (2021), “I lived through the darkness of Pinochet era. Is Chile heading back there?”. Άρθρο από την ιστοσελίδα The Guardian, . Διαθέσιμο εδώ.
- Klein, N. (2007), Το Δόγμα του Σοκ, Αθήνα: Εκδ. Λιβάνη.
- Osborn, C. (2021), “The other 9/11”. Άρθρο από την ιστοσελίδα Foreign Policy. Διαθέσιμο εδώ.
- “DINA. Η μυστική αστυνομία του Πινοσέτ. Απήγαγε, βασάνιζε, σκότωνε και πέταγε από ελικόπτερα τα πτώματα των αγωνιστών στον ωκεανό”. Από τη Μηχανή του Χρόνου. Διαθέσιμο εδώ.
- “Η «άλλη» 11η Σεπτεμβρίου της Χιλής που άλλαξε τον ρου της ιστορίας”. Άρθρο από την ιστοσελίδα News 247, 11/9/2019. Διαθέσιμο εδώ.
- “The Allende Years and the Pinochet Coup, 1969-1973”. Από την ιστοσελίδα history.state.gov. Διαθέσιμο εδώ.
