Της Δήμητρας Στρόμπολα,
Αρχικά, στη θεωρία, οι κανόνες αυτοί πρωτοεμφανίζονται στο έργο του Savigny, στον τόμο VIII ως πολιτειακοί κανόνες (lois de police) ή κανόνες αναγκαστικού δικαίου, οι οποίοι θέτουν όριο στην κοινότητα δικαίου αναφορικά με το επιτρεπτό της εφαρμογής αλλοδαπού δικαίου. Σύμφωνα με τον Savigny, κάποιες κατηγορίες νόμων λόγω του ιδιαίτερο σκοπού τους εκφεύγουν του θεμελίου της κοινότητας δικαίου. Είναι κανόνες απόλυτοι που δεν συμπεριλαμβάνονται στο ιδιωτικό αφηρημένο δίκαιο, του οποίου ο σκοπός είναι να ρυθμίσει αφηρημένα τις ιδιωτικές σχέσεις και τα δικαιώματα των πολιτών. Σκοπός τους είναι η προάσπιση εννόμων αγαθών της Πολιτείας και βρίσκονται συνεπώς εκτός του πεδίου εμβέλειας της προβληματικής του εφαρμοστέου δικαίου και περιορίζεται αυστηρά στη ρύθμιση ιδιωτικών εννόμων σχέσεων.
Στη σύγχρονη διεθνή επιστήμη, ο όρος των κανόνων αμέσου εφαρμογής αποδίδεται κυρίως στον Έλληνα διεθνολόγο Φ. Φραντζεσκάκη στη διατριβή του, όπου κατά τη μελέτη της νομολογίας παρατήρησε ότι υπήρχαν περιπτώσεις κατά τις οποίες η νομολογία εφάρμοζε απευθείας τον ουσιαστικό κανόνα του forum και, για να τονίσει αυτή τη μεθοδολογική ιδιαιτερότητα, τους ονόμασε κανόνες αμέσου εφαρμογής. Οι κανόνες αμέσου εφαρμογής εκφράζουν τον παρεμβατικό ρόλο του κράτους στο ιδιωτικό διεθνές δίκαιο και είναι κατά τον ορισμό του εκείνοι οι κανόνες, των οποίων η τήρηση είναι αναγκαία για τη διατήρηση της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης της Πολιτείας.
Ο σημερινός ευρωπαϊκός ορισμός που απαντάται στο άρθρο 9 του Κανονισμού 593/2008, Ρώμη 1, διευρύνει το εννοιολογικό περιεχόμενο των κανόνων αμέσου εφαρμογής και τους συνδέει με τη διαφύλαξη ζωτικών δημόσιων συμφερόντων Κράτους, όπως η πολιτική, κοινωνική και οικονομική του οργάνωση. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το παραπάνω άρθρο: «Οι υπερισχύουσες διατάξεις αναγκαστικού δικαίου είναι κανόνες, η τήρηση των οποίων κρίνεται πρωταρχικής σημασίας από μια χώρα για τη διασφάλιση των δημοσίων συμφερόντων της, όπως π.χ. της πολιτικής, κοινωνικής ή οικονομικής οργάνωσής της, σε τέτοιο βαθμό ώστε να επιβάλλεται η εφαρμογή τους σε κάθε περίπτωση που εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής τους, ανεξάρτητα από το δίκαιο που κατά τα άλλα είναι εφαρμοστέο στη σύμβαση σύμφωνα με τον παρόντα κανονισμό». Οι κανόνες αυτοί δηλαδή εκφράζουν τη σημαντική ανάγκη για κάθε Πολιτεία να επιβάλλει εξαιρετικά σε σημαντικά ζητήματα τη ρύθμιση που κρίνει. Ουσιώνουν την αρχή της κυριαρχίας και περιστέλλουν την αρχή της ελευθερίας και της αυτονομίας της βουλήσεως.
Οι κανόνες αμέσου εφαρμογής διακρίνονται σε κανόνες πολιτειακούς κανόνες, οι οποίοι υποστηρίζουν άμεσα έναν σκοπό και μια λειτουργία δημοσίας φύσεως που αφορά στην ίδια την οργάνωση μιας Πολιτείας και σε κανόνες ιδιωτικής φύσεως που προστατεύουν συλλογικό συμφέρον. Στην πρώτη κατηγορία των πολιτειακών κανόνων ανήκουν για παράδειγμα οι κανόνες προστασίας του ανταγωνισμού ή οι κανόνες προστασίας του συναλλάγματος ή οι κανόνες για έλεγχο εξαγωγής κεφαλαίων. Ένα ακόμη παράδειγμα κανόνων αμέσου εφαρμογής είναι οι κανόνες που προστατεύουν συλλογικά κοινωνικά αγαθά όπως είναι κανόνες που έχουν ως αντικείμενο την παρασκευή τροφίμων και την προστασία της δημόσιας υγείας. Στη δεύτερη υποκατηγορία ανήκουν κανόνες συλλογικά ασθενέστερων συμβατικών μερών, όπως είναι για παράδειγμα κανόνες προστασίας του καταναλωτή, του εργαζομένου, και πιθανότατα και του ασφαλισμένου.
Κρίσιμο στοιχείο των κανόνων αμέσου εφαρμογής είναι η διασύνδεση του σκοπού του κανόνα και της επακόλουθης αυξημένης επιτακτικότητας εφαρμογής. Δηλαδή ο σκοπός του κανόνα πρέπει να επιτάσσει έναντι του κοινού κανόνα σύγκρουσης την άμεση εφαρμογή του ανεξάρτητα ποιο είναι το εφαρμοστέο δίκαιο στην έννομη σχέση. Εφόσον κάποια σχέση καταλαμβάνεται από τον κανόνα, αυτός θα εφαρμοστεί προκειμένου να διαφυλαχθεί ο υπέρτερος νομικά πολιτειακός σκοπός του. Βέβαια, είναι απαραίτητο να επισημανθεί ότι οι κανόνες αμέσου εφαρμογής εφαρμόζονται εξαιρετικά και συνεπώς εν αμφιβολία θα επικρατήσει η μέθοδος του κανόνα σύγκρουσης. Διαφορετικά, ο πληθωρισμός κανόνων αμέσου εφαρμογής θα αναιρούσε το θεμέλιο της ύπαρξης του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Χ. Παμπούκης, Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2020
