Της Αγγελικής Λιάμα,
Είναι τρομακτικό να σκεφτεί κανείς σε πόσο μεγάλη βία εκτιθέμεθα καθημερινά και ως θεατές και ως θύματα. Τα ποσοστά βίας σωματικής, λεκτικής, σεξουαλικής, συναισθηματικής, αυξάνονται ραγδαία μέρα με τη μέρα ή ήταν πάντα υψηλά απλά τώρα τα θύματα καταφέρνουν με τεράστιο εσωτερικό αγώνα και ψυχική δύναμη να μιλήσουν, να φωνάξουν δυνατά για τη βία που υφίσταντο, να απαιτήσουν δικαιοσύνη. Και είμαστε μαζί τους. Πρέπει να είμαστε μαζί τους! Η βία, άλλωστε, είναι «δεινή ηθοποιός» και δύναται να λάβει πολλές μορφές. Σε κάποιες περιπτώσεις είναι εξαιρετικά δύσκολο να αναγνωρίσουμε τα σημάδια, να αφουγκραστούμε την κατάσταση και να συνειδητοποιήσουμε ότι πρόκειται για βία. Μία από τις περιπτώσεις της κρυμμένης βίας, είναι και η βία της σιωπής. Μα πώς μπορεί η σιωπή να βλάψει;
Το silent treatment ή η θεραπεία της σιωπής, όπως έχει κατοχυρωθεί να ονομάζουμε αυτό το φαινόμενο, πρόκειται, όπως έχει διαπιστωθεί, για συναισθηματική κακοποίηση, μη λεκτική βία και χειραγώγηση. Στην Ελλάδα εναλλακτικά θα το ονομάζαμε «κρατάει μούτρα», «είναι απλά θυμωμένος/η», «εε κάπου θα έφταιξα κι εγώ» ή δεν θα δίναμε καν τόσο μεγάλη σημασία και θα το θεωρούσαμε ακόμη και χαριτωμένο. Το silent treatment, όμως, είναι βία και πρέπει να το αντιληφθούμε βαθιά πως στα πλαίσια οποιαδήποτε διαπροσωπικής σχέσης (οικογενειακής, φιλικής, συντροφικής) κι αν εμφανιστεί πρέπει να αναγνωρίσουμε τα μοτίβα, να αντιδράσουμε και να δράσουμε πριν γίνει τοξικό και δηλητηριάσει τα πάντα.
Πρόκειται, πιο αναλυτικά, για την αιφνίδια και άμεση διακοπή από πλευράς «θύτη» κάθε πιθανής επικοινωνίας, χωρίς εμφανή αιτία ή και πολλές φορές χωρίς καν να έχει προηγηθεί οτιδήποτε. Το θύμα, ο δέκτης της συμπεριφοράς αυτής, καθίσταται ανίκανος να καταλάβει τι συμβαίνει, μένει με άλυτες απορίες, κατηγορεί τον εαυτό του, γίνεται αποδέκτης ενός τεράστιου συναισθηματικού φορτίου, ενός ανεξέλεγκτου άγχους. Ο κακοποιητής συνεχίζει να αδιαφορεί, να μην απαντά στο θύμα και στοχευμένα να το αφήνει να υποφέρει, δημιουργώντας υποθετικά σενάρια, αναζητώντας απεγνωσμένα μία αιτία για όλη αυτή τη στάση και συχνά κατηγορώντας τον εαυτό του κι ας είναι τόσο άδικο. Το silent treatment δεν είναι απλή αδιαφορία, αλλά συναισθηματική κακοποίηση και βία που βλάπτει ανεπανόρθωτα τα θύματα του που κουβαλάνε μακροπρόθεσμα τις επιπτώσεις αυτού του βιώματος. Είναι βίαιη στρατηγική που τρέπεται σε όπλο στα χέρια του θύτη, όπλο που «τιμωρεί», όπλο που πονάει και χειραγωγεί.
Όταν το silent treatment εμφανίζεται στα πλαίσια μακροχρόνιων σχέσεων, είτε οικογενειακών είτε συντροφικών, τότε διαμορφώνονται σχέσεις εξουσίας και η χειραγώγηση εντείνεται. Ο θύτης απολαμβάνει την εξουσία στα χέρια του, καθώς είναι αυτός που θα λύσει τη σιωπή όποτε το επιθυμεί και το αποφασίσει, όταν νιώσει πως έχει τιμωρήσει αρκετά το θύμα. Από την άλλη πλευρά, ο αποδέκτης αυτής της συμπεριφοράς έχει φιμωθεί, ανίκανος για οποιοδήποτε έλεγχο πάνω στην κατάσταση απλά περιμένει σε απόγνωση και απελπισία και πέφτει σε σφάλματα προκειμένου να κάνει τον θύτη να γυρίσει νωρίτερα και να λήξει αυτή η δυσβάσταχτη συνθήκη. Σαφώς το silent treatment δεν πρέπει να συγχέεται με την ανάγκη των ανθρώπων να αποσύρονται για λίγο και να παίρνουν χρόνο για τον εαυτό τους μετά από μία δύσκολη περίοδο. Η σιωπηλή βία είναι κακοποίηση, επειδή βλάπτει βαθιά κι ανεπανόρθωτα, επειδή χρησιμοποιείται ως μέσο τιμωρίας, επειδή διαμορφώνει άνισες τοξικές σχέσεις, επειδή χρησιμοποιείται για μεγάλα χρονικά διαστήματα, επειδή το θύμα είναι σε άγνοια, επειδή ο θύτης χειραγωγεί το θύμα που δεν έχει απολύτως κανένα έλεγχο και τέλος επειδή οδηγεί το θύμα σε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές ή το πείθει ότι φταίει εκείνο.
Οι αιτίες μπορούν να αναζητηθούν τόσο στο ίδιο το άτομο όσο και στο περιβάλλον. Συνήθως σε οικογενειακές και συντροφικές σχέσεις χρησιμοποιείται από άτομα που πάσχουν από ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας. Χρησιμοποιείται, επίσης, από άτομα που έχουν υποστεί τα ίδια στο παρελθόν, τη σιωπηλή τιμωρία, και καθώς δεν το επεξεργάστηκαν ποτέ για να επιλυθεί με υγιή τρόπο, λαμβάνουν τώρα τα ηνία της εξουσίας ως θύτες. Επιπλέον, το φαινόμενο παρουσιάζεται και σε άτομα με μειωμένη συναισθηματική νοημοσύνη και αυξημένη συναισθηματική ανωριμότητα, καθώς μη δυνάμενοι να απαντήσουν στις καταστάσεις και να τις διαχειριστούν εκφράζοντας τις ανάγκες και τα συναισθήματα τους, καταλήγουν σε αυτή την τοξική συμπεριφορά και δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος. Φοβούνται ίσως να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα παγιδευμένοι στο ότι μέσα τους βιώνουν μία ανικανότητα κι ένα σύμπλεγμα κατωτερότητας, οπότε θεωρούν πως αν αγνοήσουν το πρόβλημα, εκείνο θα εξαφανιστεί. Όποια κι αν είναι η αιτία, ωστόσο, το αποτέλεσμα της κακοποίησης δεν αλλάζει για αυτό και είναι ζωτικής σημασίας να έχουν όλοι υπόψιν τους πως πρόκειται για βία, άσκηση τιμωρίας, ελέγχου και εξουσίας και να δράσουν ανάλογα.
Όσον αφορά το κομμάτι της διαχείρισης, υπάρχουν κάποια σημαντικά σημεία που πρέπει πάση θυσία να αποφύγει το θύμα, καθώς θα εντείνουν τη κακοποιητική συμπεριφορά του θύτη. Πολύ σημαντικό, λοιπόν, είναι το θύμα να μην παρακαλέσει, ικετεύσει, δείξει την απόγνωση του αλλά και να μη απολογηθεί ζητώντας συγγνώμη, καθώς εκεί αποσκοπεί ο θύτης. Επίσης, δεν πρέπει να αντιδράσει παρορμητικά, με οργή ή να κατηγορεί τον εαυτό του και να προσπαθεί να ερμηνεύσει τη συμπεριφορά του θύτη. Το θύμα δεν φέρει καμία ευθύνη για την κακοποίηση και τη βία που υφίσταται! Πρέπει να αντιδράσει με ηρεμία και να δώσει χώρο και χρόνο και στις δύο πλευρές. Είναι σημαντικό να λαμβάνει υπόψη πως δεν είναι κανενός ο συναισθηματικός σάκος του μποξ, αλλά αξίζει αγάπη, επικοινωνία και σεβασμό. Επομένως, αφού αναγνωρίσει πως πρόκειται για κακοποίηση, ίσως η διακοπή της σχέσης είναι το πιο προστατευτικό βήμα για το ίδιο. Η αναζήτηση βοήθειας από κάποιο ειδικό είναι, επίσης, ένα απαραίτητο βήμα αυτοφροντίδας, διαχείρισης του τραύματος και προσωπικής εξέλιξης.
Συμπερασματικά, η σιωπηλή τιμωρία είναι μία ύπουλη μορφή βίας και όταν γίνεται κατ’ εξακολούθηση, ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζεται. Οι επιπτώσεις και το κόστος είναι τόσο συναισθηματικό (συναισθηματική εξάντληση, απόρριψη), όσο και ψυχολογικό (τραύμα, απόσυρση, άγχος, κατάθλιψη, αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές) και σωματικό (μυϊκοί πόνοι, αϋπνίες, ημικρανίες ). Σε αυτή την σκληρή πραγματικότητα, πρέπει να έχουμε τις κεραίες μας ανοιχτές για να αντιληφθούμε όλα τα μοτίβα, όταν πρόκειται για βία και να σώσουμε τους εαυτούς μας αλλά κι οποιοδήποτε άλλο πλάσμα χρειάζεται τη βοήθεια μας. Κανένα πρόβλημα δεν είναι αμετάβλητο όσο η επικοινωνία και η άνευ όρων αποδοχή είναι το κλειδί. Και να μην ξεχνάμε πως καθίσταται αναγκαίο να αναζητάμε βοήθεια από τους ειδικούς για να προχωρήσουμε μπροστά. (Και όταν έχουμε άμεση ανάγκη – τηλέφωνο στο 15900, γραμμή για τη βία κατά των γυναικών).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- 5 Ways to Reduce Stress at Home, healthline.com, διαθέσιμο εδώ
- Is the silent treatment a form of abuse?, medicalnewstoday.com, διαθέσιμο εδώ
