Της Αννίτας Ελισσαίου,
Τα τελευταία δύο έτη έχουν χαρακτηριστεί από την «επιστροφή» των πραξικοπημάτων σε πολλές αφρικανικές χώρες, αποσταθεροποιώντας εύθραυστες δημοκρατίες στη Μαύρη Ήπειρο. Από το 2020 έως σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί στρατιωτικά πραξικοπήματα στο Μάλι (δύο φορές μάλιστα), στη Γουινέα, στο Τσαντ, στην Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία και πιο πρόσφατα στο Σουδάν, απασχολώντας τη διεθνή κοινότητα. Στη λίστα των γεγονότων αυτών έρχεται τώρα να προστεθεί και η Μπουρκίνα Φάσο, η κυβέρνηση της οποίας «έπεσε» από τις ένοπλες δυνάμεις της χώρας.
Τα χρονικά του πραξικοπήματος, όπως παρουσιάστηκαν από τοπικά μέσα ενημέρωσης, έχουν ως αφετηρία την περασμένη Κυριακή, όταν έγιναν αναφορές για ανταρσία στρατιωτών σε στρατόπεδα στην πρωτεύουσα, Ουαγκαντούγκου, και σε δύο άλλες βόρειες πόλεις της χώρας. Την προηγούμενη ημέρα είχαν πραγματοποιηθεί διαδηλώσεις κατά της κυβέρνησης, χωρίς, όμως, οι εντάσεις να βγουν εκτός ελέγχου. Το κυβερνών κόμμα προσπαθεί να καθησυχάσει το κοινό ότι οι πυροβολισμοί και αναταραχές που προέρχονται από τα στρατόπεδα δεν πρόκειται για απόπειρα πραξικοπήματος και ότι οι κρατικοί θεσμοί δεν απειλούνται. Μια ημέρα αργότερα, όμως, μια ομάδα αντιπροσώπων των ενόπλων δυνάμεων εμφανίζονται στους δέκτες του κρατικού τηλεοπτικού δικτύου και ανακοινώνουν ότι έχουν καταλάβει την εξουσία.
Με αρχηγό τον αντισυνταγματάρχη Paul-Henri Sandaogo Damiba, οι υπεύθυνοι στρατιώτες παρουσιάζονται ως μέλη της νεοσύστατης ομάδας Patriotic Movement for Safeguard and Restoration (MPSR) και ενημερώνουν το κοινό ότι έχουν καθαιρέσει τον Πρόεδρο Roch Kabore, έχουν καταλύσει την κυβέρνηση και αναστείλει την ισχύ του Συντάγματος. Αιτία η επιδείνωση του ζητήματος της ασφάλειας στη χώρα και η αποτυχία της κυβέρνησης να ανταποκριθεί στις προκλήσεις. Με τη διαβεβαίωση ότι άτομα που συνελήφθησαν κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος είναι ασφαλή, τα μέλη του MPSR υποσχέθηκαν ότι θα επαναφέρουν σύντομα τη συνταγματική τάξη. Η τύχη του Προέδρου Kabore παραμένει ακόμα άγνωστη, όμως μια ανάρτηση από τον προσωπικό του λογαριασμό στο Twitter υποδεικνύει ότι είναι ασφαλής.
Ο Πρόεδρος ζήτησε από τον στρατό να αφήσει κάτω τα όπλα του «για το καλό της χώρας» και να προτιμήσει τον διάλογο για την επίλυση των προβλημάτων. Η τηλεοπτική ανακοίνωση της κατάληψης της εξουσίας από τον στρατό τράβηξε αμέσως την προσοχή της διεθνούς κοινότητας. Ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, Antonio Guterres, καταδίκασε το πραξικόπημα, ζητώντας από τους πλέον αρμόδιους να διασφαλίσουν την ασφάλεια του λαού. Σε παρόμοια μήκη κύματος κινήθηκαν και οι δηλώσεις από την Αφρικανική Ένωση και την περιφερειακή ομάδα της Δυτικής Αφρικής, ECOWAS. Ο Ύπατος Εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Josep Borrell, εξέφρασε την ανησυχία του για την κατάσταση, επισημαίνοντας τον σεβασμό στο Σύνταγμα. Ο Ned Price, εκπρόσωπος του αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών, καταδίκασε με τη σειρά του την κράτηση του Προέδρου Kabore, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για γρήγορη επιστροφή της πολιτικής διακυβέρνησης. Ο Γάλλος Πρόεδρος, Emmanuel Macron πήρε επίσης θέση, δηλώνοντας ότι βρίσκεται σε επικοινωνία με τοπικούς ηγέτες.
Παρότι φαίνεται ότι το πραξικόπημα συνέβη από τη μία μέρα στην άλλη, η πραγματικότητα είναι ότι, τους τελευταίους μήνες, η Μπουρκίνα Φάσο ήταν «καζάνι που έβραζε». Ο θυμός και η δυσαρέσκεια απέναντι στο πρόσωπο του Προέδρου και της κυβέρνησής του εκφράζονταν με ολοένα και εντονότερες διαμαρτυρίες του λαού σε όλη τη χώρα. Πίσω από όλα αυτά κρύβονται οι πολλαπλές επιθέσεις από ένοπλες ομάδες συνδεδεμένες με την al-Qaeda και το Ισλαμικό Κράτος, που ξεκίνησαν το 2015 και εξακολουθούν να ταλαιπωρούν τους πολίτες της χώρας. Μέχρι τώρα, υπολογίζεται ότι οι επιθέσεις των τζιχαντιστών έχουν κοστίσει τη ζωή σε 2.000 άτομα και έχουν διώξει 1,5 εκατομμύρια ανθρώπους από τις κατοικίες τους, χωρίς καμία δυνατότητα επιστροφής. Κατά την ανάδειξή του στην εξουσία, ο Πρόεδρος Kabore είχε υποσχεθεί την αντιμετώπιση της απειλής και την επιστροφή της ειρήνης και σταθερότητας στη χώρα, όμως ένας αυξανόμενος αριθμός πολιτών, αλλά και στρατιωτών θεωρούν ότι έχει αποτύχει.
Οι τζιχαντιστές εκμεταλλεύονται την αδύναμη στρατιωτική παρουσία κοντά στα σύνορα και τις απομακρυσμένες περιοχές, καθώς επίσης και την έλλειψη ανθρωπιστικής βοήθειας από το κράτος. Στρατιωτικές ομάδες καταγγέλλουν ότι ο κρατικός μηχανισμός δεν τους παρέχει την απαραίτητη οικονομική στήριξη για τον εξοπλισμό που χρειάζονται για την αποτελεσματική άμυνα έναντι των επιθέσεων. Αιχμάλωτοι πολίτες υποφέρουν στα χέρια των μαχητών της al-Qaeda και του ISIS, ενώ όσοι καταφέρουν να διαφύγουν εγκαίρως, καταφεύγουν στις μεγαλύτερες πόλεις, όπου έρχονται αντιμέτωποι με αντίξοες συνθήκες διαβίωσης. Οι τζιχαντιστές ελέγχουν πλέον κομμάτια της χώρας, με την κεντρική κυβέρνηση να αδυνατεί να επανακτήσει τον έλεγχο. Το κλίμα ήταν ιδιαίτερα τεταμένο τους τελευταίους μήνες, με τη χώρα να θρηνεί απώλειες πολιτών και στρατιωτών.
Υπό αυτές τις συνθήκες, η οργή και αγανάκτηση των ενόπλων δυνάμεων και του λαού πήρε τη μορφή του πραξικοπήματος. Η απογοήτευση προς την κυβέρνηση εκφράζεται μέσα από τους πανηγυρισμούς πολιτών για την κατάληψη της εξουσίας από τον στρατό, τον οποίο θεωρούν πιο ικανό να επιλύσει το ζήτημα της ασφάλειας. Ο αντισυνταγματάρχης Damiba που φέρεται ως ο «εγκέφαλος» του πραξικοπήματος έχει οπαδούς τόσο στις βαθμίδες του στρατού όσο και μεταξύ των πολιτών, όμως τα πράγματα δεν θα είναι τόσο απλά. Είναι ζήτημα χρόνου να ξεσπάσουν αντιδράσεις από τη μερίδα του λαού που αντιτίθεται στο πραξικόπημα και η αστάθεια που μέλλεται να επικρατήσει μπορεί να αποτελέσει την τέλεια ευκαιρία για τους εξτρεμιστές που «παραμονεύουν» για την επόμενη επίθεση.
Το πραξικόπημα έλαβε χώρα λίγες μόνο εβδομάδες μετά την επιβολή κυρώσεων στη στρατιωτική κυβέρνηση του γειτονικού Μάλι από την ECOWAS, γεγονός που δεν φαίνεται να αποθάρρυνε τις ένοπλες δυνάμεις της Μπουρκίνα Φάσο. Η κίνηση των στρατιωτικών δυνάμεων, όμως, είναι επικίνδυνη τόσο για τη χώρα όσο και για τους συμμάχους της στην περιφέρεια. Η Ακτή Ελεφαντοστού και ο Νίγηρας αντιμετωπίζουν παρόμοιες καταστάσεις με επιθέσεις παραστρατιωτικών ομάδων στα εσωτερικά της επικράτειάς τους. Οι κυβερνήσεις τους έχουν μέχρι τώρα καταφέρει να αποτρέψουν εντάσεις και αναταραχές στο στρατό, αλλά οι εξελίξεις στη Μπουρκίνα Φάσο απειλούν να δώσουν ιδέες στις Ένοπλες Δυνάμεις των χωρών αυτών. Παράλληλα, το πραξικόπημα υπονομεύει τις προσπάθειες της αμυντικής συνεργασίας G-5 Sahel Force, που αποτελείται από τη Μπουρκίνα Φάσο, το Τσαντ, το Μάλι, τη Μαυριτανία και τον Νίγηρα, για την καταπολέμηση των τζιχαντιστών.
Είναι ακόμα αβέβαιο πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση στη Μπουρκίνα Φάσο. Μπορεί η δυσαρέσκεια του λαού με την ανεπαρκή απάντηση του Προέδρου Kobare στις τρομοκρατικές επιθέσεις να δίνει ώθηση στον στρατό, αλλά τίποτα δεν του εξασφαλίζει ακόμα την πλήρη υποστήριξη της κοινωνίας των πολιτών. Η κίνηση αυτή ενδεχομένως να έχει επιπτώσεις και στη διπλωματία της χώρας με γειτονικά κράτη και διεθνείς δρώντες, όπως συνέβη και στην περίπτωση του Μάλι και της Γουινέα. Το μόνο σίγουρο είναι ότι το πραξικόπημα θα αποσταθεροποιήσει τη χώρα, με την απειλή των εξτρεμιστών να ελλοχεύει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Burkina Faso army says it has deposed President Kabore, Aljazeera, διαθέσιμο εδώ
- Burkina Faso military coup: how the world reacted, Aljazeera, διαθέσιμο εδώ
- Burkina Faso coup: why soldiers have overthrown President Kabore, BBC News, διαθέσιμο εδώ
- Burkina Faso’s military seizes power in a coup, detains president and dissolves parliament, CNN, διαθέσιμο εδώ
- Burkina Faso coup: how President Kabore’s ouster unfolded, Africanews, διαθέσιμο εδώ
