Της Ιωάννας Μπινιάρη,
Ο βιασμός, εκτός από ένα ευαίσθητο κοινωνικό ζήτημα, αποτελεί και μια ακραία πράξη παραβίασης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της ελεύθερης βούλησης του ατόμου. Συγκαταλέγεται στα πιο ειδεχθή εγκλήματα και στην ελληνική έννομη τάξη προβλέπεται στο άρθρο 336 του Ποινικού Κώδικα. Πέρα, όμως, από τη νομική του κατοχύρωση και τις ποινικές του όψεις, ποιοι είναι οι μύθοι που συνοδεύουν το εν λόγω έγκλημα και ποιο είναι το προφίλ του βιαστή; Σε αυτά τα ερωτήματα, έρχεται να δώσει απαντήσεις ο κλάδος της εγκληματολογίας και της ψυχιατρικής.
Ιδιαίτερη μνεία χρειάζεται να γίνει στο γεγονός ότι η κοινωνία, ρωτώντας γιατί μιλάει τώρα ένα θύμα σεξουαλικής βίας για τον βιασμό του ή γιατί δεν κατήγγειλε το αποτρόπαιο περιστατικό όταν συνέβη, βλάπτει με αυτόν τον τρόπο τα θύματα, διότι «κλειδώνονται» και ντρέπονται να μιλήσουν ανοιχτά γι’ αυτό που τους συνέβη με τον φόβο ότι θα κατηγορηθούν ή δε θα γίνουν πιστευτά. Αυτή η κοινωνική πραγματικότητα, ερειδόμενη στα πατριαρχικά στερεότυπα που προωθούν την έμφυλη ανισότητα, οδηγεί σε μια δευτερογενή θυματοποίηση του θύματος τόσο από τις διωκτικές αρχές όσο και από τον κοινωνικό περίγυρο, με αποτέλεσμα να διστάζει ένα θύμα να καταγγείλει τη σεξουαλική βία που υπέστη. Η κατάσταση αυτή καθιστά αναγκαία, ειδικά σήμερα που όλο και περισσότερα άτομα, άνδρες, γυναίκες και παιδιά, βρίσκουν το θάρρος να καταγγείλουν τα σεξουαλικά εγκλήματα των οποίων έπεσαν θύτες, ειδικά χάρη και στο κίνημα Me Too, την αλλαγή στάσης της κοινωνίας απέναντι στα θύματα και τους δράστες της σεξουαλικής βίας.
Προκειμένου, λοιπόν, να αποφεύγονται δηλώσεις, όπως «γιατί νέοι και ωραίοι έχουν ανάγκη να βιάσουν;» ή «γιατί κάποιος που έχει λεφτά και μπορεί να έχει όποια θέλει να πάει να βιάσει;», πάμε να δούμε ποιο είναι το προφίλ του βιαστή σύμφωνα με την εγκληματολογία. Σαφώς, τα εγκλήματα κατά της γενετήσιας αξιοπρέπειας και αυτοδιάθεσης συνδέονται με παράγοντες, που δεν έχουν να κάνουν με την εμφάνιση, την εξουσία, τον πλούτο και τον αριθμό συντρόφων που μπορεί να έχει ο επίδοξος θύτης, αλλά με χαρακτηριστικά, ερεθίσματα και βιώματα που μπορεί να έχει ακόμα και από μικρή ηλικία. Είναι απαραίτητο, λοιπόν, να μελετώνται οι βιαστές ως ξεχωριστή κατηγορία σεξουαλικών παραβατών.
Αρχικά, καθοριστικό ρόλο φαίνεται να παίζουν οι οικογενειακές σχέσεις, αφού η παραμέληση από τους γονείς, η σωματική ή η σεξουαλική κακοποίηση, η απώλεια, ένα διαζύγιο και οι διαταραγμένες σχέσεις με τους γονείς εν γένει οδηγούν τους θύτες στην επιθυμία να διαμορφώνουν σχέσεις με όσο το δυνατόν μικρότερη συναισθηματική εμπλοκή. Επίσης, είναι απαραίτητη η έρευνα του εκπαιδευτικού ιστορικού του βιαστή, καθώς μέσα από αυτό μπορεί να διαλευκανθεί αν το άτομο θέτει και πραγματοποιεί στόχους, αν έχει αυτοπεποίθηση, δυσκολία στην παρακολούθηση κ.α. Παρατηρείται ακόμη, αν και δεν μπορεί να γενικευθεί, ότι οι βιαστές εργάζονται κυρίως σε ασταθή εργασιακά περιβάλλοντα και ανειδίκευτες εργασίες, αλλά μπορεί να είναι και υψηλά ιστάμενα πρόσωπα, που σε κάθε περίπτωση υστερούν στην υπευθυνότητα, την ανοχή και την επιδεξιότητα σε διάφορους τομείς.
Επιπλέον, πάρα πολύ σημαντικό είναι το σεξουαλικό ιστορικό των δραστών, καθώς μελέτες δείχνουν ότι πολλά θύματα ή και μάρτυρες σεξουαλικής κακοποίησης κατά την παιδική ηλικία ή άτομα με πρώιμες σεξουαλικές εμπειρίες μπορεί να επιδείξουν στο μέλλον σεξουαλική επιθετικότητα. Φυσικά, δεν είναι ο κανόνας ότι γίνονται βιαστές όλοι όσοι έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά ως παιδιά, ωστόσο είναι ένας παράγοντας που πρέπει να διερευνηθεί όταν πραγματοποιείται το ψυχογράφημα του δράστη. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, πάντως, οι βιαστές διακρίνονται από έλλειψη ενσυναίσθησης απέναντι στα θύματά τους, καθώς αδιαφορούν για τα συναισθήματά τους και τον πόνο που τους προκαλούν, ενώ αποποιούνται των ευθυνών τους, αποδίδοντας τη συμπεριφορά τους σε παράγοντες, όπως χρήση ναρκωτικών ουσιών, κατανάλωση αλκοόλ και ψυχολογικά προβλήματα. Δεν είναι, μάλιστα, λίγες οι περιπτώσεις που η δυσφορία του θύματος όχι μόνο δε λειτουργεί ως ανασταλτικός παράγοντας αλλά διεγείρει ερωτικά τον θύτη.
Πολύ πιθανή καθίσταται, επίσης, η παρουσία ψυχιατρικών διαταραχών στους βιαστές, όπως η κατάθλιψη ή η σχιζοφρένεια ή οι διαταραχές άγχους, χωρίς φυσικά να εννοείται ότι γίνονται βιαστές μόνοι όσοι έχουν ψυχολογικά και ψυχιατρικά προβλήματα. Άλλωστε, πρέπει να καταστεί σαφές ότι οι σεξουαλικοί παραβάτες είναι ένας ετερογενής πληθυσμός για τον οποίο δεν χωρούν γενικεύσεις, απλώς τυχαίνει οι συγκεκριμένοι δράστες να παρουσιάζουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά που μπορούν να συμβάλλουν στην αποτελεσματικότερη έρευνα του φαινομένου και στην αντιμετώπισή του.
Κλείνοντας, λοιπόν, αντιλαμβανόμαστε ότι πρέπει να ληφθούν επαρκή μέτρα τόσο από την Πολιτεία όσο και από το κοινωνικό περιβάλλον, ούτως ώστε να απαλειφθούν τα περιστατικά σεξουαλικής βίας, να καταρριφθούν οι μύθοι για το βιασμό και να σταματήσει επιτέλους να δικαιολογείται ο θύτης, σε αντίθεση με το θύμα που ενοχοποιείται. Για τον λόγο αυτό, είναι απαραίτητη η ποινική αυστηροποίηση του συγκεκριμένου εγκλήματος, ενώ άτομα με θέσεις ευθύνης που έρχονται σε επαφή με το δράστη και το θύμα, όπως οι αστυνομικοί, οι ιατροδικαστές, οι ανακριτές, οι δικαστές, πρέπει να αντιμετωπίζουν κατάλληλα αυτά τα περιστατικά, χωρίς να συνεισφέρουν στην αναπαραγωγή σεξιστικών στερεοτύπων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “Εγκληματολογική και ψυχιατρική προσέγγιση του βιασμού”, διαθέσιμο εδώ
- “ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΑΣΜΟΥ: ΜΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΜΥΘΩΝ ΤΟΥ ΒΙΑΣΜΟΥ”, διαθέσιμο εδώ
