Tα αίτια για την ευρωπαϊκή ενεργειακή κρίση

Του Απόστολου Στάμενα,

Στην Ευρώπη τους τελευταίους μήνες, η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος έχει πολλαπλασιαστεί, ασκώντας σοβαρές πιέσεις σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις και απειλώντας την πολυπόθητη οικονομική ανάκαμψη. Δεδομένης της σημαντικότητας του εν λόγω εμπορεύματος στην λειτουργία της σύγχρονης οικονομίας, το ενδεχόμενο μιας εκτεταμένης ενεργειακής κρίσης στην Γηραιά Ήπειρο φαντάζει ως εφιαλτικό. Ποιοι είναι όμως οι λόγοι που κρύβονται πίσω από το ξέφρενο ράλι των τιμών;

Η ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας έχει, εδώ και λίγα χρόνια, εισέλθει σε μια περίοδο ριζικής αναδιάρθρωσης και ουσιωδών αλλαγών. Πιο συγκεκριμένα, και ελέω της κλιματικής αλλαγής και της συνεπακόλουθης ανάγκης περιορισμού των εκπομπών άνθρακα, περνάει από την φάση παραγωγής ενέργειας από ορυκτά καύσιμα, στην παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ. Ωστόσο, δεδομένου του γεγονότος ότι η τεχνολογία των ΑΠΕ δεν έχει φτάσει ακόμα στο επιθυμητό επίπεδο (αδυναμία αποθήκευσης ενέργειας δημιουργεί αβεβαιότητα λόγω έκθεσης των ΑΠΕ στην μεταβλητότητα των καιρικών συνθηκών), δεν είναι άμεσα δυνατή η καθολική και απόλυτη στροφή προς τις ίδιες. Υπό αυτό το πλαίσιο, οι αρμόδιοι φορείς της ΕΕ, έχουν εντάξει στον προγραμματισμό το φυσικό αέριο, έναν υδρογονάνθρακα που εκπέμπει πολύ λιγότερους ρύπους από τα άλλα ορυκτά καύσιμα. Το εν λόγω, σχεδιάζεται να χρησιμοποιηθεί ως μεταβατικό καύσιμο στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, προσωρινά, και έως ότου μπορέσουν οι ΑΠΕ να καλύπτουν το σύνολο των ενεργειακών απαιτήσεων της γηραιάς ηπείρου. Επομένως, επι της παρούσης η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ επιτυγχάνεται κυρίως από το φυσικό αέριο, και δευτερευόντως από τις ΑΠΕ, την πυρηνική ενέργεια, το πετρέλαιο, κλπ. Γίνεται, λοιπόν, κατανοητό ότι η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος εξαρτάται άμεσα από την τιμή της βασικής εισροής κατά την παραγωγή του, δηλαδή το φυσικό αέριο.

Παγκοσμίως, η τιμή του φυσικού αερίου, όπως και σχεδόν όλων των υπόλοιπων εμπορευμάτων, έχει αυξηθεί, ελέω της αύξησης της ζήτησης για αγαθά, που παρατηρείται από την ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας. Παρ’ όλα αυτά, στην Ευρώπη η εν λόγω αύξηση είναι υπέρμετρα μεγαλύτερη. Η τιμή του φυσικού αερίου έχει κυριολεκτικά εκτιναχθεί, σε πρωτοφανή και μη βιώσιμα επίπεδα.

Το παραπάνω, συμβαίνει εξαιτίας μιας σειράς παραγόντων, οι σημαντικότεροι των οποίων είναι:

• Τα ευρωπαϊκά αποθέματα φυσικού αερίου, που αποτελούν βασικό εργαλείο για την εξάλειψη της μεταβλητότητας των τιμών του, βρίσκονται σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα, λόγω λανθασμένης πρόβλεψης ενός από τους θεμελιώδεις παράγοντες ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας, των καιρικών συνθηκών. Πιο συγκεκριμένα, οι εντονότεροι χειμώνας και καλοκαίρι του 2021, αύξησαν απότομα και αναπάντεχα την χρήση συσκευών θέρμανσης και ψύξης, οδηγώντας σε μεγέθυνση της ζήτησης για ηλεκτρική ενέργεια, άρα και φυσικό αέριο. Έτσι, χρησιμοποιήθηκαν γρηγορότερα τα αποθέματα φυσικού αερίου.

  

• Οι καιρικές συνθήκες δεν ευνόησαν την παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ. Αναλυτικότερα, η μερική έλλειψη φαινομένων ανέμου το 2021 στην Ευρώπη μείωσε την παραγωγή ενέργειας από Α/Γ, που αποτελούν την κύρια ΑΠΕ. Συνεπώς, στο μείγμα παραγωγής ενέργειας μειώθηκε η στάθμιση των ΑΠΕ, αυξάνοντας συνεπακόλουθα την ζήτηση για την άλλη θεμελιώδη πηγή ηλεκτρικής ενέργειας, το φυσικό αέριο.
• Ελέω της επιθετικής ευρωπαϊκής πολιτικής ενεργειακής μετάβασης, η τιμή των δικαιωμάτων εκπομπής ρύπων αυξήθηκε αισθητά, οδηγώντας έτσι σε ουσιώδη μείωση της παραγωγικής δυναμικότητας των συμβατικών εργοστασίων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα. Έτσι, μειώθηκε απότομα η συμβολή καθιερωμένων καυσίμων όπως ο λιγνίτης, στην παραγωγή ενέργειας και αυξήθηκε υπέρμετρα η ζήτηση για άλλες πηγές παραγωγής ενέργειας. Σε συνδυασμό με την σχετικά μειωμένη ενέργεια που παρήχθη από τις ΑΠΕ, αυξήθηκε υπέρμετρα η ζήτηση για φυσικό αέριο.

  

• Περιορίστηκε σημαντικά η προσφορά φυσικού αερίου, από τον πλέον καθιερωμένο προμηθευτή της ευρωπαϊκής αγοράς, την Ρωσία. Η εν λόγω χώρα, που προμηθεύει την Γηραιά Ήπειρο με σχεδόν το 40% των ζητούμενων ποσοτήτων φυσικού αερίου, έχει μειώσει τις παραδόσεις της κατά περίπου 25%. Το παραπάνω, οφείλεται τόσο σε αυξημένη κατανάλωση φυσικού αερίου στην Ρωσία, άρα μείωση της διαθέσιμης προς εξαγωγή ποσότητας, όσο και σε έμμεσα αντίποινα της χώρας προς την Ευρώπη, στα πλαίσια της γεωπολιτικής έντασης στην περιοχή. Ειδικά για το δεύτερο, ενδέχεται απότομη κλιμάκωση, ελέω της αψιμαχίας μεταξύ της Ρωσίας, και της υποστηριζόμενης από την Δύση, Ουκρανίας.

Αποτέλεσμα της εκτίναξης της τιμής του φυσικού αερίου, είναι η σημαντική άνοδος του κόστους παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Το παραπάνω, έχει ήδη αποτυπωθεί στις χονδρικές τιμές πώλησης, όπως αυτές διαμορφώνονται καθημερινά στα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια ενέργειας. Σε αυτό το περιβάλλον, πιέζεται τόσο ο επιχειρηματικός κόσμος και βιομηχανία, που επιβαρύνονται με μη βιώσιμα κόστη λειτουργίας και παραγωγής, όσο και τα νοικοκυριά των οποίων ο οικογενειακός προϋπολογισμός εκτροχιάζεται.

Τέλος, δεδομένης της πιθανότητας εκ νέου ύπαρξης ενός έντονου χειμώνα το 2022, που θα οδηγήσει σε περεταίρω στρέβλωση, αναγκαία κρίνεται η άμεση ανάληψη πρωτοβουλιών για την αναχαίτηση της κατάστασης και της εξομάλυνσης της ενεργειακής αγοράς.