Της Κατερίνας Σακκούλα,
Η Αφρική είναι η δεύτερη μεγαλύτερη ήπειρος παγκοσμίως και σπίτι του πρώτου homo sapiens sapiens, καθώς και όλων των προγόνων του. Το ηπειρωτικό κομμάτι της παρουσιάζει μεγάλη ποικιλομορφία. Από την έρημο Σαχάρα στον ποταμό Νείλο, από την οροσειρά του Άτλαντα στην Σαβάνα, από το όρος Κιλιμάντζαρο στη λίμνη Βικτώρια και τους καταρράκτες της. Ταυτόχρονα, παρουσιάζει και μια ιδιαίτερη ποικιλία και στο νησιωτικό της κομμάτι, καθώς αποτελείται από πολυάριθμα συμπλέγματα από νησιά. Παρά την ήδη τεράστια ποικιλομορφία της, η Αφρική αποτελεί, επίσης, σπίτι για ένα σημαντικό είδος χλωρίδας, το δέντρο Αδανσονία. Ευρέως γνωστό με το όνομα Μπαομπάμπ.
Η Αδανσονία ή Μπαομπάμπ είναι ενδημικό είδος σε ολόκληρη την Αφρικανική ήπειρο, καθώς αποτελείται από εννιά διαφορετικά δέντρα, έξι από τα οποία βρίσκονται αποκλειστικά στο νησί της Μαδαγασκάρης. Τα υπόλοιπα τρία είδη βρίσκονται διάσπαρτα στο ηπειρωτικό της τμήμα, με Μπαομπάμπ να υψώνονται στη Νότια Αφρική, στη Ζιμπάμπουε, στη Μποτσουάνα, το Πράσινο Ακρωτήριο και πολλές άλλες χώρες. Παρόλα αυτά, τα συγκεκριμένα δέντρα μπορούν να βρεθούν τόσο σε χώρες της Ασίας –Ομάν, Υεμένη και γενικότερα στην Αραβική χερσόνησο–, όσο και στην Καραϊβική και την Αυστραλία μετά από την εισαγωγή τους στο εκάστοτε οικοσύστημα.
Τα δέντρα Μπαομπάμπ δύνανται να ξεπεράσουν τα 30 μέτρα σε ύψος, ενώ η διάμετρος του κορμού τους κυμαίνεται μεταξύ των 7 και των 15 μέτρων. Ένα από τα αρχαιότερα δέντρα είναι το Μπαομπάμπ που φέρει το όνομα Πάνκε στη Ζιμπάμπουε, το οποίο είναι 2.350 ετών. Σύμφωνα, όμως, μετά από ραδιοχρονολογήσεις με 14C (άνθρακας-14) που πραγματοποιήσαν ειδικοί επιστήμονες, υπολογίζεται πως τα συγκεκριμένα δέντρα μπορούν να φτάσουν και τα 3.000 έτη ηλικιακά. Το γεγονός αυτό τα συγκαταλέγει στα αρχαιότερα δέντρα του φύλλου των αγγειόσπερμων, δηλαδή μιας υποκατηγορίας του βασιλείου των φυτών.
Η Αδανσονία είναι ένα ιδιαίτερα χρήσιμο δέντρο για τους λαούς της Αφρικής. Ο ιδιόμορφος κορμός τους δεν είναι συμπαγής, όπως θα πίστευε κανείς. Στην πραγματικότητα, ο κορμός της είναι κούφιος και αποτελεί αποθηκευτικό χώρο που μπορεί να χωρέσει έως και 12.000 λίτρα νερού, γεγονός που βοηθά το δέντρο να επιβιώνει σε ακραίες συνθήκες ξηρασίας. Ο φλοιός του δέντρου μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή σχοινιών. Τόσο το φρούτο που παραγάγει το δέντρο όσο και τα φύλλα του είναι βρώσιμα και εμπεριέχουν μια ποικιλία βιταμινών και ιχνοστοιχείων. Συγχρόνως, ο φλοιός, τα φύλλα και το φρούτο της Αδανσονίας έχουν διάφορες ιατρικές εφαρμογές. Γι’ αυτό, άλλωστε, εντοπίζονται πολλοί πολιτισμοί γύρω από την Αδανσονία σε ολόκληρη την ήπειρο.
Παρά τα πλεονεκτήματα που παρουσιάζουν αυτά τα εμβληματικά δέντρα, τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να πεθαίνουν ολοένα και περισσότερα. Έπειτα από δημοσίευση στο επιστημονικό περιοδικό Nature, ο Adrian Patrut και η ομάδα του κατέληξε στο συμπέρασμα πως 9 από τα 13 αρχαιότερα και 5 από τα 6 μεγαλύτερα Μπαομπάμπ έχουν είτε πεθάνει ολοκληρωτικά είτε έχουν υποστεί μία κατάρρευση στα αρχαιότερα κομμάτια τους. Τα γεγονότα αυτά έχουν λάβει χώρα μέσα στα τελευταία 12 χρόνια, με το φαινόμενο να επιδεινώνεται ραγδαία. Ο λόγος για τον θάνατο –ολοκληρωτικό ή μερικό– των δέντρων ακόμα παραμένει ασαφής στους επιστήμονες, όμως υποψιάζονται πως κυρίαρχο ρόλο διαδραματίζει η κλιματική αλλαγή. Οι επιστήμονες τονίζουν πως ο αφανισμός των δέντρων δεν αποτελεί αποτέλεσμα κάποιας επιδημίας και υπογραμμίζουν τη σημασία της επιβίωσης του συγκεκριμένου είδους.
ENΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Baobab, Britannica, διαθέσιμο εδώ
- Πεθαίνουν τα πανύψηλα Μπαομπάμπ, τα αρχαιότερα δέντρα της Αφρικής, Μηχανή του Χρόνου, διαθέσιμο εδώ
- The demise of the largest and oldest African baobabs, Adrian Patrut, Stephan Woodborne, Roxana T. Patrut, Laszlo Rakosy, Daniel A. Lowy, Grant Hall & Karl F. von Reden, Nature Plants, διαθέσιμο εδώ
