Του Άγγελου Γονιδέλη,
Ο θεσμός της δουλείας δεν ήταν ξένος στον αρχαίο κόσμο της Μεσογείου. Κάθε μεγάλος πολιτισμός που γεννήθηκε στις ακτές της, από την Αίγυπτο έως και την Ελλάδα, εκμεταλλευόταν την εργασία σκλάβων. Κανένας όμως, πολιτισμός δεν έφτασε την δουλεία στην σκληρότητα και στο μέγεθος που απέκτησε επί της ρωμαϊκής παντοδυναμίας. Είτε στις γιγάντιες καλλιέργειες της Ιταλίας, είτε στα βρώμικα αλλά τεράστια ορυχεία των ισπανικών επαρχιών, οι σκλάβοι εργάζονταν σε άθλιες συνθήκες μέχρι θανάτου. Ωστόσο, αν ένας σκλάβος ήταν αρκετά δυνατός και «τυχερός», ίσως κατάφερνε να ενταχθεί στην πιο αξιέπαινη «εργασία» που θα μπορούσε να έχει. Ίσως, ο τυχερός σκλάβος κατάφερνε να γίνει μονομάχος κερδίζοντας δόξα, σκοτώνοντας άλλους λιγότερο τυχερούς σκλάβους, για την διασκέδαση των αφεντικών τους. Και έτσι τα χρόνια περνούσαν για τους Ρωμαίους. Όσο αυτοί επέκτειναν τα σύνορά τους και την ισχύ τους, τόσο ο πληθυσμός των σκλάβων αυξάνονταν. Ωστόσο, ένας άνδρας επρόκειτο να διαταράξει την ευημερία αυτήν. Θα σηκωθεί και θα χτυπήσει απρόσμενα και δυνατά τους Ρωμαίους. Τόσο δυνατά, που παρά την ήττα του, θα γράψει το όνομα του στην Ιστορία, γινόμενος είδωλο και μάρτυρας κάθε φιλελεύθερου επαναστάτη.
Το 73 π.Χ., στην Σχολή Μονομάχων της Καπούα (ή Καπύης), 78 σκλάβοι καταφέρνουν να αποδράσουν. Οι άντρες ηγούνται από δυο Γαλάτες, τον Κρίξο και Οινόμαο, και από ένα Θρακιώτη ονόματι Σπάρτακο. Υπό την ηγεσία τους, καταφέρνουν να νικήσουν την φρουρά της πόλης, κλέβοντας τον οπλισμό τους. Οι δραπέτες κινούνται προς το αδρανές ηφαίστειο του Βεζούβιου όπου και στρατοπεδεύουν. Ο Διοικητής της περιοχής, παίρνει 300 στρατιώτες και κλείνει το μόνο δρόμο από και προς την κορυφή του Βεζούβιου, πολιορκώντας έτσι τους δραπέτες σκλάβους. Παρ’ όλα αυτά, οι πρώην μονομάχοι κατεβαίνουν από τις απότομες πλαγιές του βουνού το βράδυ, μέσω των κισσών που φυτρώνουν σε αυτές. Έπειτα, επιτίθονται στους στρατοπεδευμένους Ρωμαίους, αιφνιδιάζοντάς τους. Οι Ρωμαίοι σφαγιάζονται, ενώ ο εξοπλισμός τους ντύνει τον στρατό των αντιπάλων τους.
Οι νίκες που πετυχαίνουν δίνουν στους σκλάβους την ευκαιρία να λεηλατήσουν τη γύρω περιοχή, απελευθερώνοντας περισσότερους, που στη συνέχεια θα ενταχθούν στον στρατό των εξεγερμένων. Σύντομα ο Σπάρτακος ηγείται μιας μεγάλης δύναμης. Οι δυο πραίτορες της περιοχής πλέον, αναγκάζονται να καταστείλουν την εξέγερση με τις δυνάμεις τους. Ωστόσο, σε απανωτές συμπλοκές θα βρεθούν να χάνουν από τον στρατό των «σκλάβων» που τόσο υποτιμούν. Σε αυτές τις μάχες ο Οινόμαος φαίνεται να χάνει τη ζωή του. Ο στρατός του Σπάρτακου γιγαντώνεται μέρα με τη μέρα, αγγίζοντας πλέον το τρομακτικό ποσό των εβδομήντα χιλιάδων. Με τον ερχομό του χειμώνα, ο Σπάρτακος στρατοπεδεύει στην Νότια Ιταλία, ενώ ταυτόχρονα εκπαιδεύει τους πολεμιστές του.
Η Σύγκλητος, πλέον, αναγνωρίζει τον κίνδυνο του Σπάρτακου και ετοιμάζει τις δυνάμεις της για την επανέναρξη των εχθροπραξιών την άνοιξη του 72 π.Χ. Η Σύγκλητος, αναθέτει στους δυο Υπάτους της χρονιάς Γέλλιο Ποπλικόλα (Lucius Gellius Publicola) και Λέντουλο Κλαυδιανό (Gnaeus Cornelius Lentulus Clodianus) να καταστείλουν την εξέγερση, χρησιμοποιώντας την ανώτερη ικανότητα του ρωμαϊκού στρατεύματος.
Ο Σπάρτακος γνώριζε πως οι νίκες του οφείλονταν, τόσο στην ικανότητά τους όσο και στην απάθεια των Ρωμαίων, να προβάλουν ικανοποιητική αντίσταση. Η ώρα όπου η συσσωρευμένη ισχύς του ρωμαϊκού κράτους θα στρέφονταν εναντίον τους, διαλύοντας κάθε ελπίδα νίκης, δεν ήταν μακριά. Έτσι, το σχέδιο του ήταν να κινηθεί βόρεια, περνώντας τις Άλπεις και αποδεσμεύοντας το στρατό του, προκειμένου ο κάθε στρατιώτης να πάει ελεύθερος πια στη χώρα του. Το ευγενές αυτό σχέδιο ωστόσο, για πολλούς δεν ήταν τόσο ελκυστικό, όσο η απροστάτευτη ρωμαϊκή επαρχία την οποία θα μπορούσαν να λεηλατήσουν προς όφελος τους. Εκπρόσωπος αυτής της άποψης ήταν ο Κρίξος. Με τον ερχομό της άνοιξης, ο στρατός των επαναστατών χωρίστηκε στα δυο. Ένα τμήμα περί τις 20.000 πήγε με τον Κρίξο, ενώ το υπόλοιπο με τον Σπάρτακο.
Ο Γέλλιος κινήθηκε κατά του Κρίξου, αποδεκατίζοντας τους άνδρες του, ενώ ο Λέντουλος περικύκλωσε τον Σπάρτακο, αλλά ηττήθηκε όταν αυτός αντεπιτέθηκε. Ο Σπάρτακος έπειτα κινήθηκε κατά του Γέλλιου, του οποίου ο στρατός καταστράφηκε ολοσχερώς. Συνεχίζοντας την πορεία του βόρεια, βρήκε τον Κυβερνήτη της επαρχίας Galia Togata (σημερινή Λομβαρδία), να του κόβει το δρόμο. Παρ’ όλα αυτά, οι δυνάμεις του Κυβερνήτη καταστράφηκαν, επιτρέποντας στον Σπάρτακο να δραπετεύσει. Δυστυχώς όμως, οι απανωτές νίκες των επαναστατών φούντωσαν την αυτοπεποίθησή τους. Απ’ ότι φαίνεται, η Ρώμη είχε χάσει την κάποτε τρομακτική ισχύ της. Ίσως έχει έρθει η ώρα να δώσουν ένα μάθημα σε αυτήν την τυρρανίδα. Ίσως η ίδια η πόλη της Ρώμης θα μπορούσε να ισοπεδωθεί, όπως αυτή είχε ισοπεδώσει τόσες άλλες πόλεις. Οι σκλάβοι, πάρα την επιθυμία του Σπάρτακου, αρνήθηκαν να φύγουν από την Ιταλία. Αρχίσαν πάλι να κινούνται νότια, καίγοντας και λεηλατώντας οτιδήποτε έβρισκαν στο διάβα τους. Για άλλον ένα χειμώνα θα στρατοπέδευαν στην Νότια Ιταλία.
Ωστόσο, οι σκλάβοι έκαναν λάθος. Παρά τις αποτυχίες της, η διαχρονική δύναμη της Ρώμης ήταν η επιμονή και η αντοχή της. Νέες δυνάμεις δημιουργούνταν, υπό τη διοίκηση του πάμπλουτου πολιτικού Κράσσου. Ταυτόχρονα, οι λεγεώνες του Μέγα Πομπήιου επέστρεφαν από την Ισπανία. Σκληροτράχηλες και πολυάριθμες, οι δυνάμεις του Πομπήιου ήταν πολλά υποσχόμενες. Βέβαια, ο Κράσσος δεν ήταν πρόθυμος να μοιραστεί τη δόξα με τον Πομπήιο (με τον οποίο είχε γνωστή έχθρα). Οι δυνάμεις του (περίπου 40.000) αρχίσαν να ακολουθούν τον στρατό του Σπάρτακου, χωρίς όμως να επιτίθονται. Ο Κράσσος περίμενε την κατάλληλη στιγμή.
Οι επαναστάτες κατευθύνονταν προς την Ρήγιο, απ’ όπου είχαν συμφωνήσει με πειρατές να τους μεταφέρουν στην Σικελία στις αρχές του 71 π.Χ. Το νησί είχε το μεγαλύτερο αριθμό σκλάβων στην Ιταλία, με δυο μεγάλες επαναστάσεις να γίνονται την τελευταία δεκαετία. Προφανώς, οι σκλάβοι θα αποκτούσαν αρκετή δύναμη ώστε να αντιμετωπίσουν ίσως και τον Πομπήιο. Ωστόσο, οι πειρατές, όντας πειρατές, εγκατέλειψαν τους επαναστάτες έχοντας εννοείται πάρει την πληρωμή τους. Ο Σπάρτακος ήταν εγκλωβισμένος στο «δάχτυλο» της ιταλικής «μπότας». Εκεί ο Κράσσος είδε την ευκαιρία που έψαχνε. Γρήγορα δημιούργησε ένα εκτενές χαράκωμα, από την μια άκρη της χερσονήσου στην άλλη (52 χλμ. σε μήκος), κόβοντας την διέξοδο στον Σπάρτακο. Ο τελευταίος θα έπρεπε να αντιμετωπίσει έναν καλά οχυρωμένο εχθρό, ή να πεινάσει μέχρι θανάτου.
Ο Σπάρτακος επέλεξε την τρίτη «μυστική» επιλογή. Επιτέθηκε αιφνιδιαστικά στο λιγότερο καλά προστατευμένο μέρος του χαρακώματος και δραπέτευσε, καταφέρνοντας να περισώσει ένα κομμάτι του στρατού του. Ο Κράσσος συνέχισε να τον καταδιώκει. Σε μικρές συμπλοκές που ακολούθησαν, ο Σπάρτακος βγήκε νικητής. Οι άντρες του, πάλι ενθαρρυμένοι τον πίεσαν να κατευθυνθεί στο Βρουνδίσιο, από όπου θα μπορούσαν να διαφύγουν στην Ήπειρο. Ωστόσο, την πόλη υπερασπίζονταν νέες δυνάμεις, υπό τον Κυβερνήτη της Μακεδονίας Λέντουλο. Με τον Κράσσο από πίσω και τον Λέντουλο από μπροστά, καθώς και τον Πομπήιο που ήταν όλο και πιο κοντά να έρχεται από πάνω, οι επαναστάτες παγιδεύτηκαν.
Στην μάχη που ακολούθησε στη Λευκανία ή Λουκανία της Κάτω Ιταλίας, κοντά στο Σιλάρο ποταμό, οι επαναστάτες σφαγιάστηκαν. Για τον Σπάρτακο ο ιστορικός Πλούταρχος λέει τα εξής: «Πολέμησε προσπαθώντας να φτάσει τον Κράσσο, μέσα σε αδέσποτα βέλη και τραυματισμένους άνδρες. Φυσικά δεν τον έφτασε, αλλά σκότωσε δυο λεγεωνάριους που του επιτέθηκαν μαζί. Τελικά, αφού οι σύντροφοι του τον εγκατέλειψαν, στεκόταν μόνος του, περικυκλωμένος από πολλούς εχθρούς, ακόμα υπερασπιζόμενος τον εαυτό του όταν εν τέλει σκοτώθηκε.» (Πλούταρχος, Κράσσος, 11.6-7)
Οι επιζώντες της μάχης, έπεσαν πάνω στον Πομπήιο που τους σκότωσε όλους. Όσοι αιχμαλωτίστηκαν ωστόσο, καταδικάστηκαν σε μια πολύ χειρότερη μοίρα. Κατά μήκος της Αππίας Οδού, 6.000 σταυροί πλαισίωσαν τον δρόμο. Πάνω τους, οι σκλάβοι που τολμήσαν να επαναστατήσουν, νομίζοντας πως είναι καλύτεροι της «Ανίκητης Ρώμης».
Η επανάσταση του Σπάρτακου ήταν η τελευταία μεγάλη επανάσταση σκλάβων στην Ρωμαϊκή Ιστορία. Με την σταθεροποίηση των συνόρων, η εισροή νέων σκλάβων θα ελαττώνονταν σημαντικά, ενώ η ίδια η αντιμετώπιση των Ρωμαίων προς του σκλάβους τους θα έπαιρνε όλο και πιο ανθρώπινο χαρακτήρα, σε σημείο όπου θα γινόταν παράνομο πλέον να σκοτώσεις τον σκλάβο σου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Fields, Nic (2009), Spartacus and the Slave War (73-71 B.C.): A Gladiator Rebels against Rome, Oxford: Osprey Publishing
- Shaw, Brent D. (2001), Spartacus and the Slave Wars: A Brief History with Documents, Boston: Bedford/St. Martin’s
