Της Αθηνάς Ζαγκώτη,
Ο Βαρόνος Munchausen δεν είναι ένας άνθρωπος. Το όνομα αυτό, στιγμάτισε όχι μια, αλλά δύο προσωπικότητες, που καθόρισαν ολόκληρο το ιστορικό φάσμα. Από τη μια πλευρά, έχουμε τον «αληθινό» Munchausen: Το όνομά του είναι «Κάρολος Φρειδερίκος Ιερώνυμος Munchausen» (Ανόβερο, 11 Μαΐου 1720 – 22 Φεβρουαρίου 1797). Ήταν υπαρκτό πρόσωπο και ταυτόχρονα πρωταγωνιστής του διάσημου έργου «Οι περιπέτειες του Βαρόνου Munchausen», του Rudolf Erich Raspe. Ο βαρόνος, είχε τη φήμη του «παραμυθά». Διασκέδαζε τους καλεσμένους του, με τα βιώματά του, από τα ταξίδια και τις εμπόλεμες ζώνες στις οποίες παρευρέθηκε. Εξαιτίας των «φουσκωμένων» αφηγήσεών του, απέκτησε τον τίτλο του «Βαρόνου του Ψέματος», στα γερμανικά, “Lügenbaron”. Ο τίτλος αυτός, έδωσε την ώθηση στον συγγραφέα αλλά και φυσικό επιστήμονα R. E. Raspe, ο οποίος την εποχή εκείνη διέμενε στην Αγγλία, να συγγράψει έργο με πρωταγωνιστή τον «κύριο» Munchausen. Φυσικά, ο ήρωας ήταν φανταστικός, δηλαδή δεν αφορούσε αυτόν καθ΄ αυτόν τον ήρωά μας, αλλά «έκλεψε» το όνομα και κάποιες από τις περιπέτειές του.
Στην πραγματικότητα, ο βαρόνος Munchausen ήταν γενναίος. Πολέμησε με τον ρωσικό στρατό ενάντια στους Τούρκους και το 1760 αποσύρθηκε στα κτήματά του, όντας άξιος του τίτλου του. Εξαιτίας των περιπετειών του, έγινε γνωστός στο Ανόβερο και όχι μόνο, ως γενναίος στρατιώτης, «κυνηγός» των αδίστακτων, αλλά και αθλητικός τύπος. Ωστόσο, δεν ήταν ευχαριστημένος με τον Raspe, καθώς οι ιστορίες του αμαύρωναν τα παραπάνω χαρακτηριστικά που του αποδόθηκαν, και τον μετέτρεπαν σε αστείο χαρακτήρα, του οποίου οι περιπέτειες ήταν ένα ψέμα. Παρόλα αυτά, το βιβλίο έγινε ιδιαίτερα γνωστό παγκοσμίως, αυξάνοντας τη φήμη του βαρόνου και μετά τον θάνατό του. Οι ιστορίες που με τόσο ζήλο παρουσίασε ο Raspe, ήταν πραγματικότητα; Από που άντλησε ο συγγραφέας και φυσικός την έμπνευσή του για τις ιστορίες που αφηγείται; Ποιο είναι το περιεχόμενο αυτών των ιστοριών;
Μια από τις γνωστότερες ιστορίες, που πρωταγωνιστεί ο ήρωάς μας, είναι αυτή με το φεγγάρι. Στην παρούσα ιστορία, βλέπουμε τον βαρόνο ως στρατιώτη στο ρωσικό στρατό. Ήταν η περίοδος κατά την οποία η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε «πάρει τα πάνω της», και αποτελούσε μια από τις δυναμικότερες αυτοκρατορίες. Ως όπλο του στις εξορμήσεις κατά των απειλών, ο βαρόνος χρησιμοποιεί ένα ασημένιο τσεκούρι, η δύναμη του οποίου είναι απροσπέλαστη. Ωστόσο, όντας αιχμάλωτος του σουλτάνου το χρησιμοποιεί, και μη μπορώντας να ελέγξει τη δύναμη του, ο Munchausen το στέλνει στο φεγγάρι, με αποτέλεσμα να πρέπει να ταξιδέψει ως εκεί για να το πάρει. Για να φτάσει στη Σελήνη, ο ήρωάς μας φτιάχνει μια «σκάλα» από φασόλια, κάτι που μας θυμίζει έναν άλλο λογοτεχνικό ήρωα, τον Jack και τη φασολιά. Για να επιστρέψει στον πλανήτη Γη, χρησιμοποιεί σχοινί από άχυρο. Πέφτοντας στην γη, βγαίνει από μια λακκούβα, και ξεγλιστρά με άμαξα που συναντά. Στον δρόμο βρίσκει την άμαξα των συντρόφων του, που τον παραλαμβάνει. Η παρούσα ιστορία αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας του Raspe και φυσικά, δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Μέσα από αυτή, αντιλαμβανόμαστε τον λόγο που ο βαρόνος Munchausen έλαβε τον τίτλο του παραμυθά.
Μια άλλη ιστορία, της δεύτερης φάσης του βιβλίου του Raspe, θέλει τον βαρόνο να πραγματοποιεί το πρώτο του ταξίδι στην Αγγλία και να εκτελεί «τις μαγικές του δυνάμεις». Τον βλέπουμε να διασχίζει τον Τάμεση, χωρίς τη βοήθεια γέφυρας ή πλωτού μέσου, και να πετά απλώς από πάνω του, χωρίς καν να χρησιμοποιεί κάποιο είδος φτερών, ακόμη και μπαλονιού, για να το καταφέρει. Το μέσο που χρησιμοποιεί είναι η θέλησή του και τίποτα περισσότερο. Στην Αγγλία, ο βαρόνος Munchausen είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει από κοντά μια επιχείρηση ανταλλαγής αγαθών στη συνοικία Wapping, και να στείλει ο ίδιος μερικά από αυτά, σε δικούς του ανθρώπους στο Αμβούργο. Μετά την ολοκλήρωση της εμπορικής αυτής επιχείρησης, ο ήρωάς μας, εγκαταλείπει τη συνοικία. Στο δρόμο της επιστροφής, και όντας κουρασμένος από τις εμπορικές συνδιαλέξεις, αναπαύεται σε ένα κανόνι.
Ήταν 4η Ιουλίου και ο ήλιος έκαιγε επάνω στον ουρανό. Όταν το ρολόι σήμανε μια το μεσημέρι, τα κανόνια πυροβόλησαν προς τιμή της ημέρας, πυροβολώντας και τον ανυποψίαστο βαρόνο Munchausen. Ο ίδιος υποστηρίζει ότι ο κανονιοβολισμός τον πέταξε επάνω από τα σπίτια, στην άλλη άκρη του ποταμού, και στην αυλή ενός αγρότη. Συγκεκριμένα, το σπίτι του αγρότη βρίσκονταν μεταξύ του Bermondsey και Deptford, νότια του Λονδίνου. Ο ταλαιπωρημένος πια Munchausen, είχε την τύχη να προσγειωθεί σε μια στοίβα σανό και φυσικά ανενόχλητος, να συνεχίσει τον ύπνο του. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, αυτός διήρκησε τρείς μήνες, κάτι που οδήγησε τον αγρότη στο συμπέρασμα ενός «μαγικού σανό», που θα έπιανε καλή τιμή στην αγορά. Το σανό, όντας σε μεγάλες ποσότητες, τραβούσε την προσοχή και κόσμος το πλησίαζε και έκοβε μέρη του. Έτσι, οι φωνές του πλήθους ξύπνησαν «την ωραία κοιμωμένη» μας. Ξάφνου, ξεκινά να τρέχει για να σωθεί, και πέφτει πάνω στον ιδιοκτήτη του σανό σπάζοντάς του τον λαιμό. Ο ίδιος, γλυτώνει της σύγκρουσης μη φέροντας τραυματισμούς. Οι τύψεις του βαρόνου για τον θάνατο του αγρότη τον εγκαταλείπουν, όταν μαθαίνει ότι επρόκειτο για ένα «τέρας», το οποίο κατά τη διάρκεια της ζωής του πωλούσε τα προϊόντα του σε εξωφρενικές τιμές.
Παρατηρούμε, ότι ο Raspe στο βιβλίο του, χρησιμοποιεί πρωτοπρόσωπη αφήγηση, προσφέροντας στους αναγνώστες την ευχαρίστηση των περιπετειών του βαρόνου Munchausen, όπως ο ίδιος θα τις περιέγραφε. Με τον τρόπο αυτό, δημιουργείται μια αμεσότητα στη σχέση ήρωα αναγνώστη, ενώ κάνει το διήγημα πιο παραστατικό. Ένα ακόμη κύριο χαρακτηριστικό του βιβλίου, είναι ότι ο συγγραφέας, χρησιμοποιεί την έκφραση «ο βαρόνος με ένα μπουκάλι στο χέρι και περιβαλλόμενος από τους φίλους του, διηγείται τις περιπέτειές του», κάτι που του προσφέρει εξίσου αμεσότητα και δίνει έμφαση στις ιστορίες του.
Καταληκτικά, ο βαρόνος Munchausen είναι μια πολυδιάστατη και «υπεράνθρωπη» θα λέγαμε προσωπικότητα, η οποία «σπαταλά» τον χρόνο της μπλέκοντας σε άβολες καταστάσεις, από τις οποίες προσπαθεί να διαφύγει, με τους πιο αδιανόητους τρόπους. Μέσα από τις γνωστότερες ιστορίες του, ο βαρόνος ταξιδεύει στο φεγγάρι για να «σώσει» το ατσάλινο τσεκούρι του, παγιδεύεται στην κοιλιά ενός ψαριού στη Μεσόγειο θάλασσα και σώζεται τραβώντας τα μαλλιά του και πολλά άλλα, δίνοντας μας την εντύπωση ενός πολυταξιδεμένου ανθρώπου, ο οποίος δικαίως κατέχει τον τίτλο του πιο ένδοξου παραμυθά!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Avni, Amatzia (2011), The amazing chess adventures of Baron Munchausen, Newton Highlands: Mongoose Press
- Rapse, Rudolf Erich (1785), The surprising adventures of Baron Munchausen, standardebooks.org. Διαθέσιμο εδώ
- Συλλογικό Έργο (2006), The Surprising adventures of Baron Munchausen, gutenberg.org. Διαθέσιμο εδώ
- Britannica.com, Baron Münchhausen: Hanoverian storyteller. Διαθέσιμο εδώ
