Της Έλενας Κοντραφούρη,
Τα τελευταία χρόνια, η ιατρική επιστήμη έχει επικεντρώσει το ενδιαφέρον της στα βλαστοκύτταρα και τις πιθανές εφαρμογές τους στη θεραπεία και την αναγέννηση των ιστών. Τα βλαστοκύτταρα αποτελούν πρόδρομες ανειδίκευτες κυτταρικές μορφές, που έχουν τη δυνατότητα να αυτό-ανανεώνονται μέσα από συνεχή πολλαπλασιασμό, διατηρώντας την πρωτογενή τους ιδιότητα, αλλά και να διαφοροποιούνται σε εξειδικευμένα κύτταρα με συγκεκριμένη λειτουργία.
Τα πρώτα βλαστικά κύτταρα, οδοντικής προέλευσης, απομονώθηκαν από τον οδοντικό πολφό έγκλειστων τρίτων γομφίων και στη συνέχεια ακολούθησαν τα βλαστοκύτταρα των αποπιπτόντων νεογιλών, της οδοντικής θηλής, του περιοδοντικού συνδέσμου, του οδοντοθυλακίου, του στοματικού βλεννογόνου και των ούλων. Τα πλεονεκτήματα που εμφανίζουν αυτά τα πολυδύναμα κύτταρα οδοντικής προέλευσης, σε σχέση με άλλα ομόλογά τους, είναι η ευκολία πρόσβασης στο σημείο συλλογής τους και η ταχύτητα παραγωγής άλλων ιστών.
Ποιες, όμως, είναι οι εφαρμογές τους στην επιστήμη της οδοντιατρικής και πώς μπορούν να συμβάλλουν στην εξέλιξή της;
Η αναγεννητική ενδοδοντία περιλαμβάνει τη χρήση πολφικών βλαστικών κυττάρων για τον σχηματισμό του συστήματος πολφού-οδοντίνης, ύστερα από κάποια εκτεταμένη βλάβη (λόγω τραυματισμού ή επίδρασης μικροβίων), κατά την οποία έχει καταστραφεί η οδοντινοβλαστική στιβάδα. Η εφαρμογή αυτή προϋποθέτει γνώση του μοριακού μηχανισμού, που ακολουθούν τα κύτταρα υπό φυσιολογικές συνθήκες, αλλά και τη χρήση ικριωμάτων και αυξητικών παραγόντων. Τα ικριώματα αποτελούν το περιβάλλον το οποίο φιλοξενεί τα βλαστοκύτταρα, τα καθοδηγεί και τους παρέχει τα κατάλληλα θρεπτικά συστατικά ώστε να αναπτυχθούν, ενώ στο τέλος, όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία, αποδομούνται χωρίς να αφήνουν τοξικά παραπροϊόντα. Οι αυξητικοί παράγοντες είναι πρωτεΐνες, οι οποίες δίνουν το σήμα για κυτταρικό πολλαπλασιασμό και διαφοροποίηση. Προκειμένου, λοιπόν, να αναγεννηθεί το σύμπλεγμα του πολφού-οδοντίνης, αρχικά τοποθετείται στο δόντι το ικρίωμα, το οποίο συνήθως αποτελείται από κολλαγόνο, μαζί με τα βλαστοκύτταρα και τους αυξητικούς παράγοντες. Οι αυξητικοί παράγοντες θα δώσουν το σήμα στα βλαστοκύτταρα να διαφοροποιηθούν σε οδοντινοβλάστες, προκειμένου να παράγουν την επανορθωτική οδοντίνη και να αποκατασταθεί η βλάβη.
Ο όρος περιοδοντική αναγέννηση αναφέρεται στην προσπάθεια αποκατάστασης των περιοδοντικών ιστών, δηλαδή των ούλων, του περιρριζίου, του φατνιακού οστού και της οστεΐνης. Επιδιώκεται η καθ’ ύψος αποκατάσταση του φατνιακού οστού το οποίο έχει υποστεί υφίζηση, η αναγέννηση του περιοδοντικού συνδέσμου και του συνδετικού ιστού των δοντιών, προκειμένου να συγκρατούνται στη θέση τους, και η παραγωγή νέας οστεΐνης στην περιοχή των ριζών που έχει εκτεθεί, σε περίπτωση περιοδοντικής νόσου. Πρόκειται, για μία διαδικασία κατευθυνόμενης ιστικής αναγέννησης, κατά την οποία χρησιμοποιούνται περιοδοντικά βλαστοκύτταρα, ικριώματα και αυξητικοί παράγοντες. Με παρόμοια μέθοδο, όπως στην αναγέννηση πολφού-οδοντίνης, τα βλαστοκύτταρα διαφοροποιούνται αυτή τη φορά σε ινοβλάστες, που θα αποκαταστήσουν τα ούλα και το περιρρίζιο, σε οστεϊνοβλάστες, που θα σχηματίσουν νέα οστεΐνη, και σε οστεοβλάστες, οι οποίοι θα παράγουν φατνιακό οστό. Εκτός από την εφαρμογή της συγκεκριμένης διαδικασίας στην απώλεια πρόσφυσης των δοντιών, λόγω ουλίτιδας ή περιοδοντίτιδας, η διαφοροποίηση των βλαστοκυττάρων σε οστεοβλάστες χρησιμοποιείται και στην εμφυτευματολογία, προκειμένου να επιτευχθεί σύνθεση οστού γύρω από το εμφύτευμα και, συνεπώς, καλύτερη συγκράτησή του στη γνάθο, αλλά και στην ανακατασκευή του κονδύλου της κροταφογναθικής διάρθρωσης.
Τέλος, η ολική αναγέννηση απολεσθέντων δοντιών αποτελεί έναν από τους στόχους της σύγχρονης επανορθωτικής οδοντιατρικής. Η διάπλαση δοντιών με τη χρήση βλαστικών κυττάρων βασίζεται στην αλληλεπίδραση κυτταρικών τύπων διαφορετικής εμβρυολογικής προέλευσης, με αποτέλεσμα να πρόκειται για μία πολύπλοκη και πολύ δύσκολη διαδικασία, η οποία βρίσκεται ακόμη σε ερευνητικό επίπεδο. Ωστόσο, σύγχρονα πειράματα έχουν δείξει ότι, αν τα βλαστοκύτταρα απομονωθούν και καλλιεργηθούν σε κατάλληλες συνθήκες, τότε έχουν την δυνατότητα να διαφοροποιηθούν σε όλους τους τύπους οδοντικών κυττάρων (πχ αδαμαντινοβλάστες, οδοντινοβλάστες) και με τον κατάλληλο ανασυνδυασμό να οδηγήσουν σε οδοντογένεση.
Όλες οι παραπάνω εφαρμογές αποκαλύπτουν ένα, πολλά υποσχόμενο, μέλλον για την οδοντιατρική, καθώς οδηγούν σε μια καινούρια θεώρηση για την αντιμετώπιση των απωλειών ή των βλαβών ανθρώπινων ιστών. Σε συνδυασμό με την τεχνολογία των υλικών, οι εφαρμοσμένες επιστήμες θα καταφέρουν να δημιουργήσουν κύτταρα που θα επιτελούν με πολύ ικανοποιητικό τρόπο τον βιολογικό και λειτουργικό ρόλο που επιδιώκεται κάθε φορά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Sunil, P., Manikandhan, R., Muthu, M., & Abraham, S. (2012). Stem cell therapy in oral and maxillofacial region: An overview. Journal of oral and maxillofacial pathology: JOMFP, 16(1), 58–63. Διαθέσιμο εδώ
- ΚΟΝΤΟΠΟΥΛΟΥ, Ε., ΜΠΑΚΟΠΟΥΛΟΥ, Α., & ΚΟΪΔΗΣ, Π. (2014). Αναγεννητική Οδοντιατρική: Σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα και προοπτικές κλινικής εφαρμογής. ΣTOMA, 42, 43–66. Διαθέσιμο εδώ
- Κωδωνάς, Κ., 2012. Ο ρόλος των βλαστικών κυττάρων του οδοντικού πολφού στην αναγεννητική ικανότητα του συστήματος οδοντίνης πολφού. Διδακτορική διατριβή. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). Διαθέσιμο εδώ
