Η εισήγηση για την κατοχύρωση της γυναικείας ψήφου το 1922: Μια πρώιμη προσπάθεια χειραφέτησης των γυναικών στην Ελλάδα

Της Ευαγγελίας Κατσιγιάννη,

Το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι των γυναικών στην Ελλάδα, για πολλές δεκαετίες, δεν υπήρξε αυτονόητο. Ενώ αναφορικά με τους άρρενες πολίτες, η εγγραφή στους εκλογικούς καταλόγους επιτρεπόταν ήδη από το 1844, μετά και από τη μεσολάβηση της επανάστασης της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, η προώθηση του αντίστοιχου δικαιώματος για τις γυναίκες συνέχιζε να παρουσιάζει σημαντική καθυστέρηση. Ακόμη και με το φιλελεύθερο Σύνταγμα του 1864, το οποίο προέβλεπε, εκτός από την ταυτόχρονη ψηφοφορία σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια, και την επίσημη αναγνώριση της ψήφου των ανδρών, η γυναικεία ψήφος παρέμενε σε δεύτερη μοίρα. Χρειάστηκε να έρθει ο 20^ος αιώνας, προκειμένου να γίνουν στην Ελλάδα οι πρώτες συζητήσεις για την κατοχύρωση των εκλογικών δικαιωμάτων των γυναικών. Πότε ακριβώς όμως έγιναν τα πρώτα βήματα για την χειραφέτηση των Ελληνίδων;

Η πρώτη σημαντική προσπάθεια προώθησης της ισοπολιτείας των γυναικών στο ελληνικό κράτος έλαβε χώρα τον Μάιο του 1922, με προτροπή του τότε Υπουργού Δικαιοσύνης της κυβέρνησης Πρωτοπαπαδάκη, Δημητρίου Γούναρη. Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 1919, είχε προηγηθεί πρόταση για τη συμπερίληψη των γυναικών στους εκλογικούς καταλόγους, από τον βενιζελικό βουλευτή Κεφαλληνίας Αθανάσιο Τυπάλδο Μπασιά, η οποία ωστόσο δεν έγινε δεκτή εξαιτίας των μεγάλων αντιδράσεων που προκάλεσε. Η πρόταση του Γούναρη παρουσιάστηκε στην ελληνική Βουλή στις 19 Μαΐου 1922, από τον τότε βουλευτή του Λαϊκού Κόμματος Δημήτριο Πετρακάκο, και προέβλεπε την κατάργηση κάθε φυλετικής διάκρισης όσον αφορά τα δικαιώματα, μεταξύ δε αυτών και του δικαιώματος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι. Ο Πετρακάκος, στην ουσία πρότεινε, την εξάλειψη της εν λόγω διάκρισης μέσω της επέκτασης του δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες με την επικείμενη συνταγματική αναθεώρηση.

Η πρόταση αυτή προκάλεσε την έκπληξη των παρευρισκόμενων και έφερε συνάμα, διχογνωμία στην αίθουσα. Ορισμένοι βουλευτές, όπως ο Κωνσταντίνος Λυκουρέζος και ο Δημήτριος Βοκοτόπουλος, αντέδρασαν σθεναρά μπροστά σ’ αυτή την προοπτική. Ποια ήταν τα επιχειρήματά τους; Ο Λυκουρέζος υποστήριξε πως, μολονότι κατανοούσε ότι η πρόοδος και η εξέλιξη επέβαλαν την κατοχύρωση του δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες και παρά το ότι αναγνώριζε πως αρκετές από αυτές διέπονταν από πολιτική ωριμότητα, ο ίδιος δεν ήταν πρόθυμος να δώσει τη συγκατάθεσή του. Προς επίρρωση των λόγων του μάλιστα, τόνισε πως για τέτοιου είδους ζητήματα προτιμότερο θα ήταν να αποφασίζει αποκλειστικά η νομοθετική εξουσία και όχι πολιτικοί, όπως ο Δημήτριος Γούναρης. Συμπληρώνοντας τα λόγια του Λυκουρέζου, ο βουλευτής του Λαϊκού Κόμματος Δημήτριος Βοκοτόπουλος επεσήμανε πως και ο ίδιος, αν και κατανοούσε ότι η παροχή του εκλογικού δικαιώματος στις γυναίκες ήταν μία φιλελεύθερη πρόταση, δεν υπήρχε περίπτωση να την δεχτεί, καθώς η πρόταση αυτή δεν θα μπορούσε ποτέ να εκφράζει την κοινή γνώμη. Παράλληλα, έκρινε ότι η προσέλευση των γυναικών στις κάλπες θα επηρέαζε αρνητικά το νομοθετικό σώμα, ως προς τη συγκρότησή του, θα διατάρασσε τις ισορροπίες μεταξύ των οικογενειών και θα έσπερνε τη διχόνοια μεταξύ των ανδρογύνων.

Στον αντίποδα, ο Δ. Γούναρης, έχοντας στο πλευρό του τους βουλευτές Νικόλαο Στράτο και Χρίστο Βασιλακάκη, αντέκρουσε τα επιχειρήματα των αντιπάλων του, υποστηρίζοντας πως η παραχώρηση του δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες, όχι μόνο δεν θα διατάρασσε τους οικογενειακούς δεσμούς, αλλά αντιθέτως θα τους ενίσχυε, όπως επίσης θα ενίσχυε και το ενδιαφέρον για τα ελληνικά πράγματα. Στη συνέχεια, ο βουλευτής Αντώνιος Μομφεράτος απαντώντας στους ισχυρισμούς του Βοκοτόπουλου και του Λυκουρέζου, επεσήμανε, την επόμενη μέρα στη Βουλή, πως και μόνο με μια σύντομη παρατήρηση της ελληνικής ιστορίας, θα μπορούσε κανείς να διαπιστώσει ότι αρκετές γυναίκες, ανά τους αιώνες, κατόρθωσαν να αναλάβουν υψηλά αξιώματα και να διακριθούν σε σημαντικές στιγμές, όπως έγινε λ.χ. στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, αποδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο πως ο ισχυρισμός «οι γυναίκες έχουν διαφορετικό προορισμό» δεν ευσταθεί. Ακόμη, ανέφερε πως το πολιτικό σύστημα, όχι μόνο δεν θα διαταρασσόταν με τη γυναικεία ψήφο, αλλά αντιθέτως, με την επιβολή αυτής, θα εκφραζόταν καλύτερα η λαϊκή αντιπροσωπεία, καθώς οι γυναίκες αποτελούσαν τον μισό ελληνικό πληθυσμό.

Η πρόταση του Πετρακάκου και του Γούναρη εν τέλει, μετά από συζητήσεις, συγκέντρωσε την οριακή πλειοψηφία των παρόντων. Δεν κατάφερε όμως να εξασφαλίσει την ευρεία υποστήριξη του 80% που απαιτούνταν για να κατοχυρωθεί συνταγματικά. Η αποτυχία αυτή, ωστόσο, δεν επέφερε την εγκατάλειψη των προσπαθειών για την πολιτική χειραφέτηση των γυναικών. Αντίθετα, ενδυνάμωσε το φεμινιστικό κίνημα για την ψήφο, το οποίο, ασκώντας πιέσεις, κατόρθωσε, εκμεταλλευόμενο και τις διεθνείς πολιτικές εξελίξεις, να επικυρώσει το 1952 την παροχή πλήρων πολιτικών δικαιωμάτων στις γυναίκες με τον νόμο 2159/1952.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Μπροσούρα “Το δικαίωμα ψήφου των γυναικών και η παρουσία τους στην πολιτική ζωή άλλοτε και σήμερα”. Διαθέσιμο εδώ.
• Τεπέρογλου, Ε., Ψαρά, Μ., “Μελέτη Επισκόπησης: Γυναίκες και Πολιτική”, Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (Κ.Ε.Θ.Ι.). Διαθέσιμο εδώ.
• Πρακτικά των Συνεδριάσεων της Γ’ εν Αθήναις Συντακτικής των Ελλήνων Συνελεύσεως (1920. 1921. 1922), τεύχος Δ, εν Αθήναις εκ του Εθνικού Τυπογραφείου 1922.