Yggdrasil, το «δέντρο του κόσμου» της Σκανδιναβικής Μυθολογίας

Της Φωτεινής Σίμιντη,

Σε όποια γωνιά του κόσμου και αν κοιτάξουμε, θα ανακαλύψουμε ότι ο κάθε λαός έχει τις δίκες του παραδόσεις και θρύλους. Από την Ευρώπη έως την Αμερική και από την Αφρική έως τους ιθαγενείς της Πολυνησίας, οι μύθοι συνθέτουν την ιδιαίτερη ταυτότητα κάθε λαού και, ερμηνεύοντάς τους, «ξεσκεπάζουμε» τις βαθύτερες αλήθειες και τα μυστικά που κρύβουν.

Παραμένοντας στην ευρωπαϊκή ήπειρο, θα «ταξιδέψουμε» στο βορειότερο τμήμα της και εκεί θα συναντήσουμε τη σκανδιναβική χερσόνησο. Αρκετοί έχουν την πεποίθηση ότι πρόκειται για μια γκρίζα και παγωμένη περιοχή με σκοτεινά δάση. Όμως, με λίγη έρευνα, μπορεί κανείς να συνειδητοποιήσει πως αυτό δεν ισχύει. Πρόκειται για μια περιοχή με παραμυθένια τοπία που σου κόβουν την ανάσα, συγκλονιστικές φυσικές ομορφιές, γεμάτη χρώματα, που προσφέρουν ηρεμία και γαληνή σ’ όποιον επιθυμεί να την ανακαλύψει.

Σ’ αυτή, λοιπόν, την ιδιαίτερη περιοχή, «γεννήθηκε» η Σκανδιναβική Μυθολογία. Η Σκανδιναβική Μυθολογία αποτελεί μέρος της γερμανικής. Είναι, δηλαδή, ένας όρος που χρησιμοποιείται για να την διαφοροποιήσει από αυτό το ευρύτερο σώμα μύθων, του οποίου συνιστά μέρος. Οι Σκανδιναβοί, συχνά, αποκαλούνταν και Βίκινγκς. Επρόκειτο για τους Σουηδούς, τους Δανούς και τους Νορβηγούς, οι οποίοι μεταξύ 8^ου και 11^ου αιώνα μ.Χ. έκαναν ευρείας κλίμακας επιδρομές, τρομοκρατώντας τους ευρωπαϊκούς λαούς, αλλά εν τέλει αποίκησαν την Ισλανδία. Σ’ αυτήν την κάπως απομονωμένη περιοχή αναπτύχθηκε και άκμασε η μυθολογία τους, αφότου το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης είχε ήδη εκχριστιανιστεί. Οι γνώσεις μας για αυτές παραδόσεις βασίζονται κυρίως σε μια ποιητική συλλογή που ονομάζεται “Edda”.

Η “Edda” αποτελείται από δύο χειρόγραφα, τα οποία αντιγράφτηκαν και συγκεντρώθηκαν περίπου τον 13^ο αιώνα μ.Χ. Μαζί, συνιστούν τις κύριες πηγές της Σκανδιναβικής Μυθολογίας και σχετίζονται με τη θρησκεία αυτών των λαών. Η «Νεότερη Edda» γράφτηκε από τον Snorri Sturluson το 1220 μ.Χ. Το έργο του βασίστηκε σε διάφορες πηγές και προοριζόταν να είναι εγχειρίδιο και οδηγός της παλιάς μυθολογίας και θρησκείας για ποιητές και μελετητές. Η «Νεότερη Edda» αποτελείται από τρία μέρη. Ξεκινά με το Gylfaginning, μια μυθολογική ιστορία με τη μορφή ποιημάτων που εξηγούν την προέλευση του Σκανδιναβικού Κόσμου και το χάος, που εν τέλει θα επέλθει. Το δεύτερο τμήμα είναι το Skáldskaparmál, που περιέχει μυθολογικές ιστορίες Σκανδιναβών Θεών, αλλά και κανόνες και εξηγήσεις για την παραδοσιακή ποίηση, και τέλος, το Háttatal. Η «Πρεσβύτερη Edda» καταγράφηκε το 1270 μ.Χ. και είναι γραμμένη από άγνωστο συγγραφέα. Αν και δεν έχει αποδειχτεί, παραδοσιακά αποδίδεται στον Saemund Siugfusson. Ανακαλύφθηκε πολύ αργότερα από τη «Νεότερη Edda» και περιλαμβάνεται μέσα στο “Codex Regius”, ένα αρχαίο χειρόγραφο που περιείχε μια συλλογή προχριστιανικών μύθων και ποιημάτων της περιόδου των Βίκινγκς. Η «Πρεσβύτερη Edda» έγινε γνωστή ως «Ποιητική Edda», για να διακρίνεται από την αντίστοιχη πεζογραφία του Snorri.

Σύμφωνα με τη Σκανδιναβική Μυθολογία, το σύμπαν αποτελείται από εννέα κόσμους, ή αλλιώς εννέα βασίλεια, ενώ το Ύγκντρασιλ (Yggdrasil), ένα πανύψηλο αειθαλές δέντρο από τέφρα, βρίσκεται στο κέντρο του και το στηρίζει. Το δέντρο αυτό συνδέει τα εννέα βασιλεία και περιγράφεται ως το μεγαλύτερο και το πιο εντυπωσιακό που έχει ποτέ υπάρξει. Τα κλαδιά του κρέμονται πάνω από τους εννέα κόσμους που σχηματίζουν το σύμπαν, ενώ το ίδιο στηρίζεται από τρεις μεγάλες ρίζες. Στο ποίημα της “Edda”, οι εννέα κόσμοι δεν κατονομάζονται, αλλά είναι γενικά αποδεκτό ότι πρόκειται για τα εξής βασίλεια: Asgard, Vanaheim, Álfheim, Jötunheim, Midgard, Svartálfheim, Niflheim, Muspelheim και Hel. Καθένα από αυτά τα βασίλεια φιλοξενούσε διαφορετικού τύπου όντα. Έτσι, το Asgard ήταν το βασίλειο των θεών του πολέμου Aesir, με επικεφαλής τον Odin, ενώ το Vanaheim ήταν το σπίτι των θεών της γονιμότητας Vanir. Το Álfheim ήταν το σπίτι των Ξωτικών του Φωτός, αντίθετα το Svartálfaheim κατοικήθηκε από Σκοτεινά Ξωτικά και Νάνους. Ο κόσμος των ανθρώπων ήταν το Midgard. Υπήρχε επίσης το Jötunheim, όπου κατοικούσαν Γίγαντες του Πάγου, και το Muspelheim, ο κόσμος των Γιγάντων της Φωτιάς. Τέλος, έχουμε το Niflheim, το βασίλειο του πάγου, της παγωμένης ομίχλης και των νεκρών ψυχών, και το Hel, το βασίλειο του Κάτω Κόσμου της ομώνυμης θεάς Hel.

Το πού βρισκόταν το κάθε βασίλειο σε σχέση με τα υπόλοιπα παραμένει ασαφές, καθώς οι πηγές αντικρούουν η μια την άλλη. Στις περιγραφές υπάρχουν ελάχιστες ενδείξεις για την πραγματική χωρική τους θέση, ενώ είναι εξίσου πιθανό και οι ίδιοι οι Σκανδιναβοί να μην το κατανοούσαν ξεκάθαρα. Το Asgard θεωρείται ένας ουράνιος κόσμος που συνδέεται με το Midgard μέσω της γέφυρας ουράνιου τόξου Bifröst. Όπως υποδηλώνει το όνομά του, το Midgard («Μέσος Κόσμος») βρισκόταν πιθανόν ανάμεσα στο Asgard και το Hel και περιβαλλόταν από έναν ωκεανό. Δεν είναι σαφές εάν το Jötunheim και το Svartálfaheim βρίσκονταν μέσα στον ωκεανό ή ήταν έξω από αυτόν. Ειδικότερα, ο Snorri, στη δική του περιγραφή, περιπλέκει ακόμα περισσότερο τα πράγματα. Έγραψε ότι το Yggdrasil στηρίζεται σε τρεις τεράστιες ρίζες, η καθεμία από τις οποίες καταλήγει σ’ ένα βασίλειο και μετά σε άλλα δύο. Συμφωνία υπάρχει μόνο στην ύπαρξη ενός πηγαδιού κάτω από κάθε ρίζα. Έτσι, έχουμε το Urdarbrunn («Πηγάδι της Μοίρας»), με νερό τόσο ιερό που κανείς δεν είχε πιει ποτέ από αυτό. Εκεί ζούσαν οι τρεις Norns (Μοίρες) που φρόντιζαν το δέντρο, ραντίζοντάς το με νερό της πηγής, γιατί βρισκόταν σε αποσύνθεση. Το δεύτερο, ήταν το πηγάδι του Mímir, τα νερά του οποίου περιείχαν απέραντη σοφία. Λέγεται ότι ο Odin έδωσε το ένα του μάτι για να πιει νερό από αυτό το πηγάδι. Τέλος, υπήρχε το Hvergelmir, το οποίο αποτελούσε την πηγή όλων των ποταμών των εννέα κόσμων.

Το Yggdrasil αποτελούσε σπίτι για μια σειρά από πλάσματα που τρέφονταν από αυτό, προκαλώντας του συνεχή ταλαιπωρία. Το φίδι, που ονομαζόταν Nidhogg, ζούσε στο Hvergelmir, ροκανίζοντας συνεχώς τις ρίζες του. Τέσσερα ελάφια έτρεχαν ανάμεσα στα κλαδιά του και τρέφονταν από τα πιο φρέσκα φύλλα του, ενώ στην κορυφή καθόταν ένας σοφός αετός, ο οποίος πρόσταζε τους ανέμους να φυσούν με το χτύπημα των φτερών του. Ο αετός και ο Nidhogg ήταν παλιοί εχθροί και η κόντρα τους κατέστη δυνατή λόγω του σκίουρου Ratatosk, ο οποίος έτρεχε πάνω-κάτω στο Yggdrasil, μεταφέροντας τις προσβολές τους. Λόγω αυτών των συμβάντων, το δέντρο βρισκόταν σε αποσύνθεση. Παρά τη σημασία του Yggdrasil, κανένας μύθος δεν αναφέρει τη δημιουργία ή τον θάνατό του. Στο προφητευμένο τέλος του κόσμου, το Yggdrasil θα έτρεμε αλλά δεν θα έπεφτε, γι’ αυτό και θεωρήθηκε αιώνιο, κρατώντας τον κόσμο σε ισορροπία μεταξύ των δυνάμεων της καταστροφής και της δημιουργίας.

Τέλος, το Yggdrasil αποτέλεσε πηγή γνώσης για τον Odin. Εννέα νύχτες έμεινε ο Odin κρεμασμένος πάνω στο δέντρο, πασσαλωμένος με δικό του δόρυ, για να αποκτήσει σοφία. Προσέφερε ως θυσία τον εαυτό του για να μπορέσει να αποκτήσει το μυστικό των ρούνων, συμβόλων για την ερμηνεία της ζωής. Από τη δοκιμασία του, ο Odin απέκτησε ικανότητες που του έδωσαν δυνάμεις πολύ πέρα ​​από των άλλων θεών. Γι’ αυτό και οι Βίκινγκς, για να τον τιμήσουν, τον λάτρευαν θυσιάζοντας ανθρώπους κατά αυτόν τον τρόπο. Ένα αρχαιολογικό εύρημα, που αποκαλύπτει την έκταση αυτού του φρικτού τελετουργικού, είναι ο άνθρωπος Tollund, που βρέθηκε σε τύρφη βάλτου της Γιουτλάνδης, το 1950. Το πτώμα ήταν τόσο καλά διατηρημένο, που ήταν δυνατό να συμπεράνει κανείς ότι επρόκειτο για αιχμάλωτο πολέμου που είχε θυσιαστεί, ως ευχαριστήρια προσφορά, μετά από μάχη.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Abigail, M. et. al. (ed.) (2018), The Mythology Book: Big Ideas Simply Explained, London: Dorling Kindersley (DK) Limited
• Cotterell, A. (2006), The Ultimate Encyclopedia of Mythology, London: Hermes House
• Leeming D. (2005), The Oxford Companion to World Mythology, Oxford University Press.