Της Εύης Τριάντη,
Τον Ιούνη του 2017, η Αγγλίδα Selwa Hussain σπεύδει στο νοσοκομείο με αβάσταχτο πόνο στο στήθος και την ανάσα της κομμένη. Μήνες μετά, παίρνει επιτέλους εξιτήριο και είναι ελεύθερη να επιστρέψει στην καθημερινότητά της, αν και με μια μικρή απώλεια πίσω από το στέρνο της… Δεν έχει πλέον καρδιά.
Κι όμως, όσο απίστευτο κι αν ακούγεται, από εκείνη την ημέρα μέχρι και σήμερα, η γυναίκα είναι άκαρδη — κι όχι με τη μεταφορική έννοια που έχουμε συνηθίσει να χρησιμοποιούμε τη λέξη.
Με την καρδιά της εξασθενισμένη από μία, όχι και τόσο σπάνια, προοδευτική ασθένεια, την καρδιομυοπάθεια, κατά την οποία ο καρδιακός μυς αδυνατεί να ωθήσει αίμα στο σώμα και να λειτουργήσει φυσιολογικά, οι γιατροί δεν είχαν άλλη επιλογή παρά να αφαιρέσουν το όργανο εξ ολοκλήρου από το στήθος της, ύστερα από καρδιακή προσβολή. Η Hussain, όμως, αψηφώντας κάθε πιθανότητα, έζησε και συνεχίσει να ζει, όπως κάθε άλλος άνθρωπος.
Το φαινόμενο της επιβίωσης δίχως καρδιά, που πιο πολύ μοιάζει με θαύμα, δεν περιορίζεται μονάχα στη συγκεκριμένη περίπτωση. Πολυάριθμα όμοια περιστατικά έχουν αφήσει ασθενείς «άκαρδους», μα ολοζώντανους, όπως εκείνο του εικοσιπεντάχρονου που έζησε χωρίς καρδιά για περισσότερες από πεντακόσιες ημέρες, περιμένοντας για συμβατό μόσχευμα, ή της έφηβης από το Μαϊάμι, που περίμενε επί τέσσερεις ολόκληρους μήνες.
«Ήταν σαν να ήμουν ένα ψεύτικο άτομο», δήλωσε η δεκατετράχρονη σε συνέντευξή της στο νοσοκομείο Holtz για παιδιά. «Σαν να μην υπήρχα πραγματικά. Ήμουν απλά εκεί».
Η έφηβη κατάφερε να ζήσει αρκετά, ώστε να υποδεχτεί μία νέα, υγιέστατη και σπαρταριστή καρδιά, τόσο μεγάλη όσο η αποφασιστικότητα και η αισιοδοξία της. Πώς, όμως, είναι δυνατό να ζει κανείς χωρίς καρδιά;
Η απάντηση βρίσκεται, όπως πάντα, στην αξιοθαύμαστη επιστήμη της ιατρικής και τη ραγδαία πρόοδο που έχει σημειώσει τους τελευταίους αιώνες, πετυχαίνοντας όσα παλιότερα έμοιαζαν ακατόρθωτα.
Δίχως αμφιβολία, οι περισσότεροι από εμάς συνδέουμε τον τελευταίο χτύπο της ανθρώπινης καρδιάς με τον αναπόφευκτο, τελειωτικό θάνατο και του υπόλοιπου σώματος. Στις ταινίες, ένα βέλος στο στήθος σημαίνει ότι ο ηθοποιός που υποδύεται τον πρωταγωνιστή μάλλον πρόκειται να χάσει τη δουλειά του, ενώ όταν η μάγισσα ξεριζώνει θεαματικά την καρδιά μέσα από το στήθος του ήρωα, χάνουμε κάθε ελπίδα που είχε εναντίον της. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, ο κλινικός θάνατος δεν εξαρτάται τόσο άμεσα από την κατάσταση της καρδιάς.
Επιστημονικά, θεωρείται πως ο κλινικός θάνατος επέρχεται όταν η ροή του αίματος και η αναπνοή του ατόμου σταματούν. Πριν από την εφεύρεση τεχνικών όπως η CPR, η απινίδωση, η χορήγηση επινεφρίνης και αρκετών άλλων, η παύση της λειτουργίας του καρδιακού μυ σήμαινε βέβαιο θάνατο, αφού δεν υπήρχε τρόπος ώστε, είτε να «ζωντανέψει» και πάλι το όργανο είτε να βρεθεί κάποιο άλλο μέσο ελέγχου της κυκλοφορίας του αίματος.
Όσο, όμως, περνούν τα χρόνια, νέες μέθοδοι εξελίσσονται και προβλήματα που απασχολούσαν την ανθρωπότητα ανά τους αιώνες αρχίζουν σταδιακά να λύνονται…
Στους ασθενείς που βιώνουν καρδιακή ανεπάρκεια ή ανακοπή, ακόμα και με την καρδιά τους ακίνητη και, πρακτικά, νεκρή, η ελπίδα δεν έχει χαθεί ακόμη. Πιο συγκεκριμένα, έχει βρεθεί πως η συνείδηση σβήνει μονάχα όταν ο εγκέφαλος ξεμένει από αίμα και, άρα οξυγόνο, δηλαδή, περίπου τρία έως και τέσσερα λεπτά μετά. Επομένως, εάν υπήρχε κάποιος τρόπος ώστε, ακόμη και στις περιπτώσεις που η φυσική καρδιά του ασθενή δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να σωθεί, το αίμα στο υπόλοιπο σώμα και, συνεπώς, στον εγκέφαλο να μεταφερόταν κανονικά, τότε το άτομο θα μπορούσε να συνεχίσει να ζει, ακόμα και χωρίς την καρδιά με την οποία γεννήθηκε.
Η παραπάνω φαντασίωση κινητοποιεί τους καρδιαγγειακούς επιστήμονες εδώ και δεκαετίες, κατά τις οποίες οι καρδιακές εγχειρίσεις έχουν εξελιχθεί σε αξιοσημείωτο βαθμό. Ξεκινώντας με την πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς το 1967 από τον Christian Bernard και την ομάδα του, για να αντικαταστήσουν μία δυσλειτουργική ανθρώπινη καρδιά με μία υγιή διαφορετικού ατόμου, συνεχίζοντας με την πρώτη επιτυχημένη μεταμόσχευση τεχνητής, κατασκευασμένης στο εργαστήρι, καρδιάς το 1982, από την ομάδα των Willem Johan Kolff, William DeVries και Robert Jarvik, έχουμε πλέον φτάσει στο σημείο όπου είναι δυνατόν αμέτρητες ζωές που θα χάνονταν από καρδιακή ανεπάρκεια να σωθούν πάνω στο χειρουργικό τραπέζι.
Παρόλα αυτά, έρευνες δείχνουν ότι, ενώ περίπου 5.000 ασθενείς παθαίνουν ανακοπή καρδιάς τον χρόνο, 50.000 βρίσκονται σε αναμονή για μοσχεύματα. Έτσι, σε πολλές, δυστυχώς, περιπτώσεις, ο χρόνος αναμονής είναι ο παράγοντας που, τελικά, σκοτώνει το άτομο.
Γι’ αυτόν τον λόγο, οι επιστήμονες βρήκαν έναν τρόπο ώστε οι ασθενείς που περιμένουν για μόσχευμα, ακόμα και επί χρόνια ολόκληρα, να συνεχίζουν να ζουν κανονικά και χωρίς κίνδυνο, και, παραδόξως, χωρίς καρδιά.
Αυτό επιτυγχάνεται με ένα ειδικό μηχάνημα που βρίσκεται σε εξέλιξη από το 1969 και ονομάζεται Total Artificial Heart. Οι μηχανισμοί του προσομοιάζουν την λειτουργία της καρδιάς — όλων της των μυών, των βαλβίδων και των κοιλοτήτων, ελέγχοντας την κυκλοφορία του αίματος μέσω δύο κύριων σωλήνων που συνδέονται τόσο με το σώμα του ασθενή, όσο και με μία εξωτερική αντλία, την οποία ο ίδιος μπορεί να μεταφέρει όπου εκείνος επιθυμεί, αφού δεν ζυγίζει παραπάνω από έξι κιλά. Η μηχανή χρειάζεται μπαταρίες για να λειτουργήσει, και οι περισσότεροι ασθενείς έχουν πάντοτε μία εφεδρική κοντά τους, σε περίπτωση που αυτή πάψει να δουλεύει.
Πιο παλιά, όσο το μηχάνημα εξελισσόταν ακόμη, οι ασθενείς συνδέονταν με ένα ιδιαίτερα βαρύ (ξεπερνώντας τα 180 κιλά), ογκώδες μηχάνημα, που με δυσκολία μπορούσαν να μεταφέρουν μαζί τους ώστε να κινηθούν μέσα στην καθημερινότητά τους φυσιολογικά. Σήμερα, το κατά πολύ μειωμένο βάρος του Freedom driver προσφέρει ελευθερία και ευχέρεια κινήσεων σε ασθενείς που αναμένουν «άκαρδοι» για κάποιο μόσχευμα, και έχουν σε πολλές περιπτώσεις σώσει ζωές, αναπτερώσει ηθικά και ξαναζωντανέψει ανθρώπους ταλαιπωρημένους από ασθένειες και καθηλώσεις σε κρεβάτια νοσοκομείων.
Ακόμα μια περήφανη απόδειξη πως η επιστήμη καταφέρνει σιγά-σιγά να κάνει ακόμη και τη ζωή με ασθένειες και ιατρικά προβλήματα, όλο και πιο υποφερτή, όλο και πιο ευχάριστη και όλο και πιο γεμάτη από θαύματα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- C. Bennett (2008) GIRL, 14, LIVED WITH NO HEART, nypost.com. Διαθέσιμο εδώ
- J. Howard (2016) Man lives 555 days without a heart, edition.cnn.com. Διαθέσιμο εδώ
- The Meaning of Clinical Death, uilis.unsyiah.ac.id. Διαθέσιμο εδώ
- S. Agrawal (2021) Meet Selwa Hussain, the woman who carries her heart in a bag, timesnownews.com. Διαθέσιμο εδώ
- Β. Γερασιμάτου (2021) Τι είναι η καρδιομυοπάθεια;, wikihealth.gr. Διαθέσιμο εδώ
- First Artificial Heart Recipient (2018), history.com. Διαθέσιμο εδώ
- J. Hassoulas (2009), The first human heart transplant and further advances in cardiac transplantation at Groote Schuur Hospital and the University of Cape Town, Cardiovasc J Afr. 20(1): 31–35. Διαθέσιμο εδώ
- N. A. G. Stolf (2017), History of Heart Transplantation: a Hard and Glorious Journey, Braz J Cardiovasc Surg. 32(5): 423–427. Διαθέσιμο εδώ
