Του Τάσου Μοσχονά,
Συμπληρώνοντας 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης και τις απαρχές της ίδρυσης του ελληνικού κράτους, ο νους καταφεύγει στις πολιτικές εξελίξεις, που για αιώνες το καθόρισαν και το μετασχημάτισαν στη μορφή που γνωρίζουμε σήμερα. Όσον αφορά δε, τη διαδοχή πολιτικών κομμάτων, ηγετών και καθεστώτων, σημειώνονται ραγδαίες μεταβολές προσώπων, ιδεολογιών και επιδιώξεων. Περιέργως, όμως, στη δημιουργία δικαιικών και νομοθετικών θεσμών, που συγκρότησαν εν τέλει την ταυτότητα του ελληνικού κράτους, ένας θεσμός έχει παραμείνει —με αρκετές αλλαγές, αλλά όχι στη φιλοσοφία του— αμετάβλητος.
Η ποινική ευθύνη των Υπουργών των εκάστοτε Κυβερνήσεων για παραβάσεις κατά την άσκηση της εκτελεστικής λειτουργίας, μέσω της δημιουργίας ενός Ειδικού Δικαστηρίου, και μετά από ειδική διαδικασία υποκινούμενη από τη νομοθετική εξουσία αποτελεί από τα πρώτα χρόνια του ελληνικού κράτους κανόνα. Η ανάγκη για εξαιρετική αντιμετώπιση των μελών της Κυβέρνησης, σε αντίθεση με έναν απλό πολίτη, διασφάλιζε για χρόνια πως θα απαιτείτο μια ειδική διαδικασία που θα διέπεται από ειδικούς κανόνες, προκειμένου μεγάλοι πολιτικοί άνδρες να σταθούν προ των ευθυνών των πράξεών τους κατά την ενάσκηση δημόσιας εξουσίας. Με τη δημιουργία, την εξέλιξη αλλά και τη μεταβολή του θεσμού αυτού, λοιπόν, ασχολείται διεξοδικά στο βιβλίο Yπουργοί στο Ειδικό Δικαστήριο 1821-2021, ο επίτιμος Πρόεδρος Εφετών των Διοικητικών Δικαστηρίων, κος Νικόλαος Π. Σοϊλεντάκης.
Στο βιβλίο, το οποίο κυκλοφορεί σε αναθεωρημένη έκδοση από τις Εκδόσεις Αρμός, o κος Σοϊλεντάκης, ειδήμων σε θέματα διοικητικού δικαίου και δικονομίας, εκθέτει το επιστέγασμα μιας μελέτης χρόνων, η οποία δεν αγγίζει μόνο το ζήτημα του δικαστικού διωγμού των εκάστοτε Υπουργών, αλλά και ολόκληρη τη σύγχρονη ελληνική πολιτική ιστορία. Πτυχιούχος και αριστούχος διδάκτωρ της Νομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο κος Σοϊλεντάκης, αφού υπηρέτησε την πατρίδα για δύο χρόνια ως έφεδρος ανθυπολοχαγός πυροβολικού, διετέλεσε για 40 συναπτά έτη δικαστής, μέχρι το 2014. Έχοντας ιδιαίτερο ενδιαφέρον για ζητήματα Διοικητικής Δικονομίας και ιστορίας των διοικητικών θεσμών, η εμπειρία του και οι γνώσεις του σίγουρα του επιτρέπουν την εκπόνηση ενός έργου φαινομενικά συγκεκριμένου ως προς τη θεματολογία του, αλλά σε κάθε περίπτωση ευρύτερου ως προς τη στοχοθεσία του.
Με αμεροληψία και αποστασιοποίηση από τα ίδια τα γεγονότα αλλά και τα πρόσωπα, ο κος Σοϊλεντάκης ξεκινά το έργο του από την ίδια την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης, και τη σύνταξη των πρώτων Συνταγμάτων των εθνοσυνελεύσεων της Επιδαύρου και της Τροιζήνας. Παρουσιάζοντάς μας το νομικό πλαίσιο, που ευθύς εξαρχής διείπε την ευθύνη των Υπουργών, με μια ιδιότυπη, βέβαια, διαδικασία που δεν ενέπλεκε τη δικαστική εξουσία, ήδη φαίνεται πως δημιουργείται ένα δίπολο, μια αντίθεση εκτελεστικής-νομοθετικής εξουσίας, που πολιτικοποιεί σε κάθε περίπτωση την ίδια τη διαδικασία της δικαστικής παραπομπής.
Με την ίδρυση του ελληνικού κράτους και την εγκατάσταση του Όθωνα ως απόλυτου μονάρχη μέχρι το 1844, παρατηρούμε πως με την πάροδο των χρόνων οι «ευγενείς» και προστατευτικές διατάξεις περί ευθύνης υπουργών χρησιμοποιούνται για πολιτικό «κυνήγι μαγισσών» και απόδοση ευθυνών, ένεκα ανάγκης δημιουργίας ενός αποδιοπομπαίου τράγου μετά την εναλλαγή των εκάστοτε Κυβερνήσεων. Εντεινόμενης και της πολιτικής αστάθειας, απόπειρες παραπομπών, όπως του Υπουργού Οικονομικών Ν. Πονηρόπουλου το 1847, ανοίγουν τον δρόμο για δεκάδες παραπομπές, λίγες εκ των οποίων, όμως, εν τέλει δικάστηκαν από το ίδιο το δικαστήριο. Στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν σχεδόν όλες οι γνωστές πολιτικές φυσιογνωμίες του σύγχρονου ελληνικού κράτους, ως «κυνηγοί», αλλά και αρκετές φορές «κυνηγημένοι», αν βρίσκονται στην πλευρά της αντιπολίτευσης.
Υποθέσεις που συγκλόνισαν το ελληνικό κράτος στα τέλη του 19ου αιώνα, όπως η απόπειρα παραπομπής της Κυβέρνησης του Δημητρίου Βούλγαρη το 1875, τα «Σιμωνιακά» το 1876 (που οδήγησαν και στις πρώτες καταδικαστικές αποφάσεις για τους Υπουργούς Ι. Βαλασόπουλο και Β. Νικολόπουλο) και η απόπειρα παραπομπής του Χαριλάου Τρικούπη το 1892, με την κατηγορία της μη εκτέλεσης δικαστικών αποφάσεων και της παράνομης δανειοδότησης, δεν αποτελούν παρά νεογιλές υποθέσεις, που θα επαναλαμβάνονταν σε διαφορετικό χρόνο και με διαφορετικά πρόσωπα στο λυκαυγές και στη διάρκεια του 20ού αιώνα.
Με ιδιαίτερη σαφήνεια, αλλά και αρμονία όσον αφορά τις μεταβάσεις από τη μια περίοδο στην άλλη, το βιβλίο περνά στα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα. Στα χρόνια του Εθνικού Διχασμού, του Ελευθερίου Βενιζέλου και της δικτατορίας του Θεόδωρου Πάγκαλου. Με το ειδικό δικαστήριο αυτή τη φορά να απαρτίζεται από μέλη της τότε Γερουσίας, αναπτύσσονται οι προσπάθειες για καταδίκη του πρώην δικτάτορα. Ελλείψει επαρκών στοιχείων για παραπομπή, το 1930 ο Πάγκαλος καταδικάζεται για απιστία λόγω παράνομης εκχώρησης άδειας καζίνο.
Εν συνεχεία, το βιβλίο περνά στα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς και στα μεταπολεμικά χρόνια, με τις παραπομπές του Υπουργού Μεταφορών Π. Χατζηπάνου το 1950 και τις απόπειρες παραπομπής της υπηρεσιακής Κυβέρνησης του Κ. Δόβα και της Κυβέρνησης Κωνσταντίνου Καραμανλή να αναλύονται εκτενώς, και να αποτελούν ενδείξεις μιας γενικευμένης αναταραχής, που αποτέλεσε ένα από τα αίτια της εγκαθίδρυσης της χούντας των Συνταγματαρχών.
Σε ένα τελικό επίπεδο, το βιβλίο ασχολείται και με υποθέσεις των χρόνων της Μεταπολίτευσης, αλλά και με τις νομοθετικές τομές που οδήγησαν στο σημερινό καθεστώς δικαστικής παραπομπής των Υπουργών στο λυκαυγές του 21ου αιώνα. Σε χρόνια σκανδάλων και ιδιαίτερης πολιτικής αναταραχής, υποθέσεις όπως το «σκάνδαλο του καλαμποκιού» το 1989, οι παραπομπές μελών της Κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου το 1992, αλλά και η απόπειρα παραπομπής του Πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Μητσοτάκη δύο χρόνια αργότερα, αναδεικνύουν το τεταμένο κλίμα των αρχών της δεκαετίας του ‘90, και το πώς αυτό αργότερα επηρέασε τις πολιτικές εξελίξεις στην πορεία προς τον νέο αιώνα.
Ο συγγραφέας συνεχίζει και σε γεγονότα του 21ου αιώνα, παρουσιάζοντας τις νομοθετικές εξελίξεις με τη μεταβολή της μορφής του Ειδικού Δικαστηρίου με τη μορφή Δικαστικού Συμβουλίου στη Συνταγματική Αναθεώρηση του 2001, αλλά και την τελική αναθεώρηση του 2019, που τροποποίησε τη σχοινοτενή διάταξη του άρθρου 86 του Συντάγματος και την αποσβεστική προθεσμία που προέβλεπε. Με ιδιαίτερη σύνεση, τέλος, λόγω και της χρονικής εγγύτητας των γεγονότων, παρουσιάζονται ορισμένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα των τελευταίων ετών, καθώς και η παραπομπή και επιγενόμενη καταδίκη του πρώην Υπουργού Οικονομικών Γιώργου Παπακωνσταντίνου το 2015.
To βιβλίο καταφέρνει με εναργή τρόπο όχι μόνο να εξηγήσει το νομοθετικό πλαίσιο του Ειδικού Δικαστηρίου και να αναφέρει τις περιπτώσεις παραπομπών των εκάστοτε Υπουργών, αλλά να αναδείξει και το πολιτικό κλίμα της κάθε εποχής, των σκανδάλων, αλλά και των εκάστοτε προστριβών που τη διέκριναν. Σε ένα 200ετές χρονικό πλαίσιο, καταφέρνει ακόμη και σε άτομα μη σχετιζόμενα με το νομικό ή πολιτικό κόσμο να παρουσιάσει ένα ακριβές, μετριοπαθές και ολοκληρωμένο πορτρέτο της ελληνικής πολιτικής σκηνής, δείχνοντάς μας πως αρκετά λάθη επαναλαμβάνονται μέχρι και σήμερα, και ίσως συνεχίσουν να επαναλαμβάνονται. Ο συνεκτικός δεσμός ανάμεσα στις χρονικές περιόδους, παρά τις διαφορετικές καταστάσεις και προβληματισμούς, είναι κάτι παραπάνω από εναργής, αναδεικνύοντας ένα ευρύτερο πολιτικό κλίμα και ένα ευρύτερο ζήτημα, που είναι διακριτό από τις απαρχές του σύγχρονου ελληνικού κράτους μέχρι και το παρόν.
