Της Κατερίνας Κωνσταντοπούλου,
Στα συντρίμμια βομβαρδισμένων πόλεων, που άλλοτε έσφυζαν από ζωή, και λεηλατημένων ψυχών, που άλλοτε έβριθαν από αγάπη και ευτυχία, εντοπίζεται ένα από τα πιο επονείδιστα, τα πιο μιαρά και δυσώδη ανθρώπινα σφάλματα και πάθη: Ο πόλεμος.
Σύμφωνα με τον Καναδό οικονομολόγο John Kenneth Galbraith (1908-2006), ο πόλεμος παραμένει η πιο σημαντική αποτυχία του ανθρώπου. Πράγματι, παρατηρώντας την εξέλιξη και τις επιπτώσεις των πολέμων διατοπικά και διαχρονικά, καταλήγουμε αναπόδραστα στο συμπέρασμα πως ο πόλεμος είναι ένα αιματηρό κουκλοθέατρο. Τα νήματα κινούνται επιδέξια από τους εκάστοτε ισχυρούς και ζώνουν με τρομακτική μανία τις κούκλες: Τους απλούς ανθρώπους, που όντας ευεπίφοροι στην παθιασμένη ρητορική μίσους των ηγετών τους, μετατρέπονται σε αφιονισμένα αθύρματά τους.
Οι ψυχές τους, δεξαμενές που βρίθουν από μίσος και κοντεύουν να ξεχειλίσουν, αν και ουρλιάζει απεγνωσμένα η ξεχασμένη ανθρωπιά που έχει απομείνει εκεί στο βάθος της δεξαμενής. Μα σιωπά. Γιατί την καταπνίγουν οι σειρήνες του φόβου και του φανατισμού. Και έτσι ο άνθρωπος αποκτηνώνεται, χάνει το ανθρώπινο πρόσωπό του, «απανθρωποποιείται». Ταπεινώνεται οικτρά ενώπιον του εαυτού του και του Θεού, ευτελίζονται η ψυχή και τα έργα του, όχι μόνα τα δικά του, αλλά τα ανθρώπινα έργα από καταβολής κόσμου.
Ο πόλεμος κατασπαράζει τα θεμέλια του πολιτισμού, τον οποίο αφήνει αίολο στα ζωώδη ένστικτα του ατόμου που ξεπροβάλλουν ένα-ένα. Κατακρημνίζει την αιδώ, τη δικαιοσύνη, την ίδια τη ζωή. Ο άλλοτε δημιουργικός, ευαίσθητος, αλληλέγγυος άνθρωπος μετουσιώνεται σε ανδράποδο, ανθρωποειδές, επίορκο, ανάλγητο ερείπιο του εαυτού του, με αξίες και ιδανικά γκρεμισμένα και όνειρα βάναυσα λεηλατημένα. Τα έμφυτα χαρίσματά του, η ευστροφία και η επινοητικότητά του, μετατρέπονται σε θανάσιμα όπλα και ο ίδιος σε καμικάζι που μάχεται για την αυτοκαταστροφή. Ο Αριστοτέλης επισήμανε πως ένας κακός άνθρωπος μπορεί να διαπράξει μυριοπλάσια κακά από ένα θηρίο, επειδή έχει προικιστεί από τη φύση με εφόδια, όπως ο Λόγος, που αποσκοπούν στην προσπέλαση της φρόνησης και της αρετής, αλλά μπορούν να μετατραπούν στα πιο ολέθρια όπλα εν ονόματι της αδικίας. Ο ίδιος ο Ναπολέων διαλάλησε πως το θέαμα του πεδίου μετά τη μάχη αρκεί για να εμπνεύσει τους ηγεμόνες με την αγάπη προς την ειρήνη.
Κάθε νίκη στον πόλεμο είναι Πύρρειος νίκη. Δεν υπάρχουν νικητές, παρά μόνο ηττημένοι. Πώς μπορείς να θεωρήσεις νικητή εκείνον που διέφυγε από τον θάνατο, αλλά επέστρεψε σωματικά και, πρωτίστως, ψυχικά λαβωμένος, αφού η ανάγκη τον έκανε να στερήσει τη ζωή ανθρώπων, που υπό ειρηνικές συνθήκες θα μπορούσαν να είναι και φίλοι του; Έναν άνθρωπο που αναπόφευκτα απώλεσε τον εαυτό του και αλλοτριώθηκε στον υπέρτατο βαθμό; Ή τους γονείς που έμαθαν πως δεν θα ξαναδούν το γιο τους ή ελπίζουν μάταια να γυρίσει μέχρι να κλείσουν τα μάτια τους; Η τρομακτική ωμότητα του βίαιου και αποτρόπαιου θανάτου απογυμνώνει τον πόλεμο από κάθε εξιδανικευτική οπτική του ως εχέγγυο τιμής και δόξας.
Το θέαμα κάθε σκοτωμένου παιδιού, κάθε πρόσφυγα που εγκαταλείπει μία ερειπωμένη ζωή και πατρίδα, κάθε μητέρας που θρηνεί το γιο της που χάθηκε στο βωμό των πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων που πυροδοτούν κάθε τέτοια αιματοχυσία, κάθε κατεστραμμένης πόλης, η οποία στοιχειώθηκε από το ανθρώπινο μένος, μας καλεί να διατηρήσουμε την ομορφιά που έχει απομείνει στη ψυχή μας, αναλαμβάνοντας το ρόλο άοκνων φρουρών της ειρήνης. Στο πρόσωπο κάθε νέου που χάνεται στο πεδίο της μάχης απεικονίζονται ορδές αδικοχαμένων νέων, που θυσιάστηκαν σαν αμνοί στον θεό του πολέμου, και μας φωνάζουν μέσα σε λυγμούς να μην γίνουμε τέρατα. Εμείς, όμως, δεν ακούμε τις φωνές τους…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος στη λογοτεχνία, oanagnostis.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ποτέ, πια, πόλεμος!, Άγγελος Μιχ. Μπαγιάτης, antipolemiko-mouseio-gym-lin.weebly.com, διαθέσιμο εδώ
