Του Δημήτρη Βασιλειάδη,
Το Μακεδονικό Ζήτημα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα θέματα διαμάχης στη Σύγχρονη Ιστορία της Βαλκανικής Χερσονήσου. Γύρω από αυτό το δυσεπίλυτο ζήτημα προέκυψαν πολλά προβλήματα, τα οποία έφεραν συχνά αντιμέτωπα τα βαλκανικά κράτη. Πέρα από τις διακρατικές διαμάχες, κάθε βαλκανική χώρα είχε να αντιμετωπίσει πλήθος εσωτερικών κωλυμάτων, με το ελληνικό κράτος να μην αποτελεί εξαίρεση. Οι προσπάθειες κυρίως της Ελλάδας, αλλά και του συνόλου των βαλκανικών κρατών, στον εκπαιδευτικό τομέα στο πλαίσιο του Μακεδονικού Ζητήματος, αναφέρονται, αναλύονται και αξιολογούνται από τη Σοφία Ηλιάδου-Τάχου, μέσω του συγγράμματος Η «Εξελλήνισις» των αλλόγλωσσων: Μακεδονικό Ζήτημα και Εκπαίδευση (1870-1967), το οποίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Επίκεντρο.
Η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας διαιρεί το βιβλίο σε τρία τμήματα. Στο πρώτο μάς εισαγάγει στη Μακεδονία του 19ου αιώνα και στο κλίμα της εποχής. Αναφέροντας τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν από τον σλαβόφωνο φιλοβουλγαρικό πληθυσμό της Μακεδονίας, αλλά και από την ίδια τη Βουλγαρία, όπως και τις προσπάθειες της Σερβίας να ανακόψει τη βουλγαρική επιρροή στη Μακεδονία, μπορούμε να πάρουμε μια «πρώτη γεύση» για την κατάσταση που επικρατούσε στην περιοχή. Η αυξανόμενη εμπλοκή της Ελλάδας, με αποκορύφωμα την επιτυχή συμμετοχή της στους Βαλκανικούς Πολέμους και η εμπλοκή της Ρουμανίας στις διπλωματικές ζυμώσεις που ακολούθησαν, περιέπλεξαν περισσότερο το Μακεδονικό Ζήτημα.
Το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων δε σήμανε και το τέλος του Μακεδονικού Ζητήματος. Η συγγραφέας φροντίζει να μας το επισημαίνει, συσχετίζοντας τις πολεμικές και διπλωματικές εξελίξεις του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου με το ακανθώδες βαλκανικό πρόβλημα. Το πρώτο μέρος του συγγράμματος καταλήγει με την άφιξη των ορθόδοξων προσφύγων από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη και τις σχέσεις των τελευταίων με τους σλαβόφωνους πληθυσμούς της Μακεδονίας.
Έχοντας πλέον μια σαφή εικόνα για τις πολεμικές και διπλωματικές διεργασίες που οδήγησαν σε μεγάλο βαθμό στην πληθυσμιακή σύσταση του σημερινού ελληνικού κράτους, η συγγραφέας μάς μεταφέρει στο δεύτερο μέρος. Σε αυτό πλέον καταπιάνεται με το κυρίως θέμα του συγγράμματος, την εκπαίδευση. Συγκεκριμένα, στις επόμενες σελίδες αναφέρεται στις προσπάθειες που καταβλήθηκαν για την αλλαγή του εκπαιδευτικού τοπίου στην Ελλάδα, από τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων έως και την περίοδο του Μεσοπολέμου. Όπως είναι φυσικό, η ανάλυση επικεντρώνεται στους σλαβόφωνους πληθυσμούς των νεοαποκτηθεισών περιοχών. Εξετάζεται η σταδιακή αφομοίωση αυτών των πληθυσμών, οι ανατροπές που προκάλεσε στα αρχικά εκπαιδευτικά σχέδια ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και η Μικρασιατική Καταστροφή και η σύνδεση του εκπαιδευτικού προγράμματος με την πολυτάραχη πολιτική ζωή της μεσοπολεμικής Ελλάδας.
Εκτός από τα παραπάνω, δεν παραλείπεται η αναφορά σε ιδιωτικούς φορείς που συνέβαλαν στην επίτευξη του εκπαιδευτικού σχεδιασμού. Η ανάλυση συμπληρώνεται με την παρουσίαση υπομνημάτων και επιστολών, τα οποία επιβεβαιώνουν τα γραφόμενα. Το δεύτερο μέρος «κλείνει» με την ανταπόκριση των κοινωνιών της Μακεδονίας κατά την εξεταζόμενη περίοδο, αναφέροντας ως παραδείγματα συγκεκριμένα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Δυτικής Μακεδονίας.
Το τρίτο και τελευταίο μέρος ξεκινά από τους χαλεπούς καιρούς της τριπλής κατοχής. Η συγγραφέας μάς παρουσιάζει τις γενικότερες συνθήκες που υπήρχαν στην περιοχή της Μακεδονίας, με τις συνδιαλλαγές των κατακτητών της χώρας να «μοιράζουν» τα εδάφη και το κομμουνιστικό κίνημα της Βαλκανικής Χερσονήσου να σχεδιάζει την «επόμενη μέρα». Οι ραγδαίες εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή αναθέρμαναν το Μακεδονικό Ζήτημα. Στη συνέχεια, εστιάζει στον τομέα της εκπαίδευσης, ξεκινώντας από τα κατοχικά χρόνια και την κομμουνιστική προσπάθεια αναδιαμόρφωσης του εκπαιδευτικού προγράμματος της Μακεδονίας, καθώς και η αλλαγή προσανατολισμού της εκπαίδευσης της βλάχικης μειονότητας.
Στη συνέχεια, παρουσιάζεται και η «αντίπερα όχθη». Ειδικότερα, περιγράφεται η στάση που τήρησε το ελληνικό κράτος στα μετεμφυλιακά χρόνια. Ο έντονος αντικομμουνισμός που χαρακτήριζε κάθε κρατικό τομέα δε θα μπορούσε να εκλείπει από τον εκπαιδευτικό χώρο. Το τρίτο μέρος καταλήγει με την προσπάθεια πλήρους ενσωμάτωσης της βλάχικης μειονότητας.
Ολοκληρώνοντας το «ταξίδι» του στις σελίδες του εξεταζόμενου συγγράμματος, ο αναγνώστης θα έχει αποκομίσει νέες γνώσεις για την εκπαίδευση στη Μακεδονία κατά τους δύο προηγούμενους αιώνες, καθώς και για τις συνθήκες που την επηρέαζαν. Η συγγραφέας δε διστάζει να φέρει στο φως πτυχές που φανερώνουν κάποιες, διαχρονικές —σε ορισμένες περιπτώσεις— δυσλειτουργίες του κρατικού μηχανισμού, στις οποίες δε γίνονται συχνές αναφορές.
Τέλος, η παράθεση πλήθους υπομνημάτων και επιστολών γύρω από τα θέματα που καλύπτονται, λειτουργεί ευεργετικά στην πλήρη κατανόηση των όσων περιγράφονται. Με τη βοήθειά τους, κάθε αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να αντιληφθεί όχι μόνο το σκεπτικό ορισμένων αποφάσεων, αλλά και τις συνθήκες που επικρατούσαν στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα και οδήγησαν στην εκάστοτε απόφαση. Σε μια χρονική συγκυρία κατά την οποία το Μακεδονικό Ζήτημα επανήλθε για ακόμη μία φορά στην κορυφή των προτεραιοτήτων του ελληνικού κράτους, το παρόν σύγγραμμα αποτελεί έναν καλό οδηγό για την κατανόηση ενός τμήματος του προβλήματος, που έχει προκαλέσει ουκ ολίγες εντάσεις στη Βαλκανική Χερσόνησο.
