Της Ελπίδας Καλαμαράκη,
Η Βολιβία έχει επικριθεί εδώ και πολλά χρόνια για εκτεταμένη χρήση υδραργύρου, ιδιαίτερα κατά τη διαδικασία εξορύξεων χρυσού μικρής κλίμακας. Ωστόσο, τον τελευταίο καιρό υπάρχει η υπόνοια πως η μόλυνση από υδράργυρο έχει προκαλέσει αμέτρητες ασθένειες στις φτωχότερες κοινότητες. Σύμφωνα με μία μελέτη που έγινε στον Αμαζόνιο και δημοσιεύτηκε από το International Journal of Environmental Research and Public Health το 2020, τα ψάρια που βρίσκονται κοντά σε περιοχές εξόρυξης και συνάμα είναι μολυσμένα με υδράργυρο, αυξάνουν επικίνδυνα τα επίπεδα υδραργύρου των αυτοχθόνων πληθυσμών που τα καταναλώνουν, προκαλώντας ανησυχητικές παρενέργειες.
Πράγματι, άτομα όλων των ηλικιών υποφέρουν στα χωριά της Βολιβίας από υψηλό πυρετό, εξουθενωτικούς πόνους στο κεφάλι και το σώμα, κρίσεις εμετού, διάρροιας, απώλεια μνήμης, τρέμουλο και κόπωση. Μερικά παιδιά, μάλιστα, παρουσιάζουν σημάδια νοητικής καθυστέρησης, ενώ οι ανεξήγητοι θάνατοι νέων και η γέννηση παραμορφωμένων βρεφών δεν αποτελούν σπάνιο φαινόμενο. Οι κάτοικοι, λόγω ελλιπούς ενημέρωσης, δεν μπορούν να γνωρίζουν με βεβαιότητα τι προκαλεί τις συγκεκριμένες ασθένειες. Ωστόσο, όλο και περισσότεροι αρχίζουν να υποψιάζονται και να κατηγορούν τα μολυσμένα από υδράργυρο απόβλητα των εξορύξεων.
Ο υδράργυρος χρησιμοποιείται σε όλη τη χώρα, από έργα εξόρυξης στις Άνδεις μέχρι και συστήματα εξαγωγής χρυσού στον πυθμένα υδάτινων οδών. Όλη αυτή η ανεξέλεγκτη διασπορά των αποβλήτων υδραργύρου μολύνει τα ποτάμια της χώρας. Για τους κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι ψαρεύουν από πολύ νεαρή ηλικία και βασίζονται στην αλιεία τόσο για διατροφικούς λόγους όσο και για πηγή εισοδήματος, όλη αυτή η ρύπανση προκαλεί σφοδρές αναταραχές στη ζωή τους. «Όσοι από εμάς ζούμε στις κοινότητες, η κύρια τροφή μας είναι τα ψάρια. Είναι σχεδόν το 70 τοις εκατό της διατροφής μας. Όμως, τα ψάρια που πιάνουμε είναι άγευστα. Γνωρίζουμε ότι κάτι δεν πάει καλά. Εάν αυτό συνεχιστεί, δεν ξέρουμε τι θα κάνουμε», δήλωσε σε συνέντευξή του κάτοικος της περιοχής.
Το 2019, εκπρόσωποι της βολιβιανής εθελοντικής οργάνωσης Reacción Climática (Αντίδραση για το Κλίμα) πήραν δείγματα μαλλιών από 64 γυναίκες στα χωριά της Βολιβίας, το Euiyo Quibo, το Portachuelo και το Esse Ejja, για μια μελέτη από το Διεθνές Δίκτυο Εξάλειψης Ρύπων (International Pollutants Elimination Network – IPEN) για την αξιολόγηση των επιπέδων υδραργύρου σε άτομα που ζουν κοντά σε μικρά ορυχεία. Η τελευταία κοινότητα βρίσκεται 380 χιλιόμετρα μακριά από τις άλλες δύο. Στη δημοσίευσή της, τον Ιούνιο του 2021, η μελέτη έδειξε ότι όλες οι γυναίκες παρουσίαζαν ακραία υψηλά επίπεδα υδραργύρου, ακόμα και οι γυναίκες της κοινότητας Esse Ejja που ήταν οι μόνες συμμετέχουσες που δεν ζούσαν κοντά σε ορυχείο, γεγονός που μπορεί να συσχετιστεί μόνο με τα ψάρια που καταναλώνουν.
Τα ευρήματα αυτά τάραξαν τη διεθνή κοινότητα. Οι Ειδικοί Εισηγητές του ΟΗΕ για τα τοξικά απόβλητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα, Δρ. Marcos Orellana και Δρ. José Francisco Cali Tzay, κατήγγειλαν σε επιστολή που έστειλαν στη βολιβιανή κυβέρνηση την αδράνειά της σχετικά με τη ρύθμιση χρήσης και εμπορίου υδραργύρου και την έλλειψη δέσμευσής της στη Σύμβαση της Minamata του 2017. Η συγκεκριμένη Σύμβαση αποτελεί μια συμφωνία 128 χωρών για τον περιορισμό ή την εξάλειψη σχεδόν όλων των χρήσεων του υδραργύρου, συμπεριλαμβανομένης της εξόρυξης χρυσού μικρής κλίμακας, με στόχο την προστασία της ανθρώπινης υγείας από τις δυσμενείς του επιπτώσεις. Επιπλέον, σχετικές έρευνες αποκάλυψαν πως η χρήση υδραργύρου στη Βολιβία ήταν μεγαλύτερη από ό,τι απαιτεί η παραγωγή χρυσού της χώρας, υποδηλώνοντας ότι η χώρα μετέφερε και πωλούσε λαθραία το πλεόνασμα, ιδίως στο Περού. «Στη Βολιβία υπάρχουν κοινότητες που ζουν σύμφωνα με τις αρχαίες παραδόσεις και έχουν στενή σχέση με τους φυσικούς πόρους, συμπεριλαμβανομένων των ποταμών, οι οποίοι έχουν μολυνθεί από δραστηριότητες που πραγματοποιούνται προς όφελος άλλων ανθρώπων. Αυτό είναι ένα σαφές παράδειγμα περιβαλλοντικής αδικίας», δήλωσε ο Δρ. Marcos Orellana.
Ο Γενικός Εισαγγελέας της Βολιβίας αποκρίθηκε τονίζοντας πως το κράτος σε συνεργασία με ανθρακωρύχους αναζητά τρόπους να μειώσει τη χρήση υδραργύρου προωθώντας νέες τεχνολογίες. Στο έγγραφο, μάλιστα, γινόταν αναφορά, αφενός σε ένα διετές έργο για την ανάπτυξη ενός εθνικού σχεδίου δράσης για την αντιμετώπιση της μόλυνσης από υδράργυρο στο πλαίσιο της συμφωνίας της Μιναμάτα, αφετέρου σε ένα περιφερειακό σχέδιο που στόχευε στην επιτάχυνση της εκπλήρωσης των δεσμεύσεων της σύμβασης. Ακόμη, όλη αυτή η διεθνής προσοχή ώθησε τους περιφερειακούς και εθνικούς συνεταιρισμούς εξόρυξης να ζητήσουν από την κυβέρνηση της Βολιβίας εναλλακτικές λύσεις αντί του υδραργύρου για την εξόρυξη χρυσού, αποσκοπώντας σε μία «υπεύθυνη» εξόρυξη.
Ωστόσο, μέχρι και σήμερα, η εισαγωγή, η πώληση, η χρήση και η επανεξαγωγή υδραργύρου στη Βολιβία παραμένει ανεξέλεγκτη, γεγονός που συνεχίζει να μολύνει υπέρμετρα τα ποτάμια, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή αμέτρητων ιθαγενών. Ίσως, πλέον, λοιπόν, όπως υποστηρίζουν και πολλοί ερευνητές, μετά από τόσους νοσούντες και θανούντες να μην υπάρχει περιθώριο για προσωρινές λύσεις, αλλά να πρέπει να καθιερωθεί η πλήρης απαγόρευση της χρήσης υδραργύρου στη χώρα. Και, μάλιστα, το συντομότερο δυνατόν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Why must Bolivia’s Ese Ejja communities stop eating fish?, Dialogo Chino.net, διαθέσιμο εδώ
- ‘Babies here are born sick’: Are Bolivia’s gold mines poisoning its indigenous people?, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
