Του Δημήτρη Άγα,
Με μια επιφανειακή ματιά, είναι απορίας άξιο το πώς καταφέρνουν οι Η.Π.Α. να διατηρούν στενές συμμαχικές σχέσεις με την Τουρκία. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι Τούρκοι έχουν ξεπεράσει τα όρια και έχουν προκαλέσει τις Η.Π.Α. με τις κινήσεις τους. Πάντα, όμως, η απάντηση των Αμερικανών στις προκλήσεις δεν είναι πειστική, με αποτέλεσμα τα προβλήματα και οι διαφορές μεταξύ των δύο χωρών να παραμένουν και να αυξάνονται. Τι είναι αυτό που ηρεμεί τους Αμερικάνους και τους κάνει να ξεχνούν τα καμώματα των Τούρκων; Πως καταφέρνουν οι γείτονές μας να ξεφεύγουν πάντα και να μένουν στο απυρόβλητο;
Τις δύο χώρες ενώνει τυπικά η κοινή παρουσία τους στο ΝΑΤΟ, στο οποίο οι Η.Π.Α. ήταν ιδρυτικό μέλος το 1949, ενώ η Τουρκία εισήλθε το 1952. Εφόσον ανήκουν στην ίδια Αμυντική Συμμαχία, αυτό συνεπάγεται τη στενή τους σχέση, τη συνεργασία, την κατοχή κοινών οπλικών συστημάτων, κοινών συμμάχων και εχθρών. Αυτά, όμως, δεν συμβαίνουν στην πράξη, αντιθέτως η Τουρκία είναι ο μεγάλος «ταραξίας» της Συμμαχίας. Αυτό το έχει αποδείξει επανειλημμένα τα τελευταία χρόνια, κατά τα οποία ο Τούρκος Πρόεδρος, Recep Tayyip Erdogan, έχει ανοίξει παντού πολεμικά μέτωπα και δε διστάζει να τα βάλει ακόμα και με τις Η.Π.Α.. Όταν ο Erdogan ανέλαβε την εξουσία το 2003, είχε σαν αρχή του την καλή γειτνίαση, συνάπτοντας συμμαχίες και με τις γύρω χώρες. Σχεδόν 20 χρόνια μετά, η Τουρκία με τον ίδιο Πρόεδρο στο τιμόνι, έχει καταφέρει να γκρεμίσει ό,τι έχτισε, καθώς πλέον από τις συνορεύουσες χώρες, η Τουρκία διατηρεί στενούς δεσμούς μόνο με το ημι-υποτελές Αζερμπαϊτζάν.
Τα πολεμικά μέτωπα που έχει ανοίξει η Τουρκία είναι πολλά και οι προκλήσεις προς τις Η.Π.Α. δεν σταματούν. Υποστηρίζει τη Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας, η οποία είναι ο μεγάλος εχθρός του Ισραήλ, στενού συμμάχου των Η.Π.Α. Επιτίθεται στους Κούρδους, οι οποίοι έχουν μείνει ανυπεράσπιστοι από τους συμμάχους τους Αμερικάνους και με τον τρόπο αυτό οι Τούρκοι πλήττουν την αξιοπιστία των Η.Π.Α. Ακόμα, έχουν αγοράσει το αντιαεροπορικό σύστημα S-400 από τη Ρωσία, αξίας 3,5 δισ. δολαρίων αντί για τους αμερικάνικους πυραύλους Patriot. Η Άγκυρα είχε ζητήσει να υπάρξει ρήτρα ανταλλαγής τεχνολογίας με τις Η.Π.Α. και έκπτωση στα 3,5 δισ. που κόστιζαν οι Patriot. Ωστόσο, τίποτα από αυτά δε συνέβη και έτσι οι Τούρκοι οδηγήθηκαν στην αγορά του ρωσικού οπλικού συστήματος, πλήττοντας τους Αμερικάνους, οι οποίοι απάντησαν με κυρώσεις, σύμφωνα με τον νόμο CAATSA (Πράξη Αντιμετώπισης των Εχθρών της Αμερικής μέσω Κυρώσεων), αλλά το γόητρό τους επλήγη ανεπανόρθωτα για ακόμα μία φορά τα τελευταία χρόνια. Με τις κυρώσεις αυτές, μάλιστα, οι Η.Π.Α. έθεσαν την Τουρκία εκτός προγράμματος για τα αεροσκάφη F-35, κίνηση με την οποία οι ίδιες οι Η.Π.Α. απώλεσαν 9 δισ. δολάρια.
Επίσης, οι Τούρκοι έχουν εμπλακεί στην πολεμική διαμάχη στη Λιβύη, την οποία επιθυμούν να κάνουν προτεκτοράτο τους. Διατηρούν καλές σχέσεις με ορκισμένους εχθρούς των Η.Π.Α., όπως η Ρωσία και το Ιράν, με τις οποίες συζητούν να μοιραστούν τον Καύκασο. Προκαλούν ανοιχτά την Ελλάδα, παραβιάζοντας τα χωρικά της ύδατα και απαιτώντας την αποστρατικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου. Η Τουρκία κρατάει στα χέρια της και το «όπλο» του μεταναστευτικού, απειλώντας να πλημμυρίσει την Ευρώπη με μετανάστες, παρά το γεγονός ότι χρηματοδοτείται αδρά από την Ευρωπαϊκή Ένωση για να κρατήσει αυτούς τους πληθυσμούς εντός των συνόρων της.
Ποιοι είναι, όμως, οι λόγοι που οι Τούρκοι κινούνται σχεδόν ανενόχλητοι χωρίς να δέχονται τις επιπτώσεις των πράξεων τους; Αρχικά, η Τουρκία είναι από τις πιο ισχυρές χώρες και από τους καλύτερους αγοραστές της Συμμαχίας. Οι Η.Π.Α. έχουν ανάγκη τη δύναμη και τα χρήματά τους και με τη σειρά τους η Τουρκία έχει ανάγκη το ΝΑΤΟ, διότι της προσθέτει κύρος και επιρροή, έλκοντας έτσι παγκόσμιες δυνάμεις, όπως η Ρωσία και το Ιράν, οι οποίες βλέπουν την Τουρκία σαν έναν μοχλό πίεσης της Συμμαχίας, μια «κερκόπορτα» χάρη στην οποία μπορούν να πλήξουν τις Η.Π.Α. Επιπλέον, η Τουρκία είναι για τις Η.Π.Α. ο μεσάζων και παράλληλα ο εκπρόσωπος στη Μέση Ανατολή, διότι οι «κουρασμένες» από τους πολλούς πολέμους Πολιτείες έχουν αποχωρήσει από τις περισσότερες χώρες και έχουν αφήσει την Τουρκία φρουρό.
Η Τουρκία διαθέτει, ακόμα, το ισχυρό όπλο των Ουιγούρων, μουσουλμανικών πληθυσμών στην Κίνα, που έρχονται σε αντιπαράθεση με τους ντόπιους και με την πολιτική ηγεσία και επηρεάζουν τις εξελίξεις στη χώρα της Ανατολικής Ασίας. Η Τουρκία λειτουργεί σαν αντίβαρο και για το Ιράν, καθώς το 16% του πληθυσμού της χώρας είναι Αζέροι, οπότε μέσω αυτών οι Τούρκοι μπορούν να επηρεάσουν τις εξελίξεις εντός του Ιράν. Η Τουρκία είναι χρήσιμη για τις Η.Π.Α. ακόμα και για την Ευρώπη, καθώς δημιουργεί εντάσεις εντός της Ένωσης με τις προκλήσεις κατά μελών-κρατών και με την εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού και στρέφει την προσοχή της Ε.Ε. σε αυτά τα προβλήματα, μην αφήνοντάς την να επικεντρωθεί σε άλλα μείζονα ζητήματα.
Οι εμπορικές συναλλαγές των δύο χωρών είναι ο άλλος βασικός λόγος που κρατά τις δύο χώρες κοντά. Ενδεικτικά, ο όγκος συναλλαγών μεταξύ Η.Π.Α. και Τουρκίας εκτοξεύτηκε από τα 10,8 δισ. δολάρια το 2009 στα 20,7 δισ. δολάρια το 2019. Ακόμα, οι Η.Π.Α. ήταν τα έτη 2014-2018 ο μεγαλύτερος εξαγωγέας όπλων στην Τουρκία. Επίσης, η Τουρκία είναι ο 10ος μεγαλύτερος εισαγωγέας αμερικανικού υγροποιημένου φυσικού αερίου και συγκεκριμένα αύξησε την εισαγωγή του κατά 363% το πρώτο εξάμηνο του 2019.
Οι ατασθαλίες της Τουρκίας είναι σίγουρα αρκετές για να προκαλέσουν ακόμα και την απομάκρυνσή της από το ΝΑΤΟ. Αυτό, όμως, δεν είναι παρά ένα ουτοπικό σενάριο. Όσο και αν οι γείτονές μας πλήξουν τους Αμερικάνους και τους υπόλοιπους συμμάχους τους, είναι δύσκολο έως ακατόρθωτο να τιμωρηθούν με κάτι παραπάνω από μερικές κυρώσεις που απλώς θα τους βάλουν για μικρό χρονικό διάστημα στη θέση τους. Μπορεί να είναι πολλές οι χώρες που είναι δυσαρεστημένες από την Τουρκία, όμως είναι ακόμα περισσότερες αυτές που επωφελούνται σημαντικά από αυτή, οπότε καλό είναι να συμβιβαστούν όλοι με την παρούσα κατάσταση, μην περιμένοντας κάποια ανατροπή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Viewpoint: Why Turkey is flexing its muscles abroad, BBC News, διαθέσιμο εδώ
- Γιατί η Τουρκία έχει το ΝΑΤΟ του χεριού της και αγνοεί επιδεικτικά την ΕΕ, ethnos.gr, διαθέσιμο εδώ
- Γιατί η Τουρκία προτίμησε τους S-400 αντί των Patriot, tovima.gr, διαθέσιμο εδώ
