Της Ελένης Κωστούλα,
Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερα άτομα προσανατολίζουν την καθημερινότητά τους σε έναν πιο αθλητικό τρόπο ζωής και υιοθετούν διατροφικές συνήθειες, τέτοιες ώστε να βελτιώνουν την απόδοσή τους στην άσκηση άλλα και να έχουν τα ανάλογα σωματικά αποτελέσματα. Η εκτόξευση της δημοτικότητας, αυτoύ του τρόπου ζωής, συνοδεύεται από την προώθηση των διατροφικών συμπληρωματικών σκευασμάτων πρωτεΐνης, τα οποία είναι κοινός τόπος για πολλούς αθλούμενους και είναι πλέον διαδεδομένα και στο ευρύ κοινό. Έτσι, ένα μεγάλο τμήμα του γενικού πληθυσμού βασίζεται σε συμπληρώματα πρωτεΐνης, με σκοπό την αντικατάσταση γευμάτων, τη μείωση του σωματικού βάρους αλλά και για να επωφεληθεί από τα υποτιθέμενα οφέλη για την υγεία. Πράγματι, η πρωτεΐνη είναι ένα απαραίτητο διατροφικό συστατικό της ανθρώπινης διατροφής σε όλη τη διάρκεια της ζωής, καθώς εξασφαλίζει την ανάπτυξη στη βρεφική ηλικία, υποστηρίζει τον μεταβολισμό των μυών και των οστών, διασφαλίζει τη διατήρηση και ανάπτυξη ενός φυσιολογικού νευρικού συστήματος και βοηθά στη διατήρηση της μυϊκής μάζας και της φυσικής απόδοσης σε μεγαλύτερες ηλικίες. Ωστόσο, μόνο σπάνια η κανονική καθημερινή δυτική δίαιτα δεν παρέχει αρκετή πρωτεΐνη για να καλύψει τις καθημερινές ανάγκες.
Σε ό,τι αφορά τους αθλητές, αυτοί έχουν αυξημένες απαιτήσεις ποσοτήτων πρωτεΐνης για να εξασφαλίσουν επαρκή πρωτεϊνοσύνθεση και παραγωγή ενέργειας, με στόχο την πλήρη ανοσοποιητική λειτουργία και την καλή εντερική ακεραιότητα σε συνθήκες πολλαπλού στρες, που δημιουργούν οι συχνές, εντατικές και παρατεταμένες προπονήσεις. Για την κάλυψη αυτών των ειδικών διατροφικών απαιτήσεων, έχουν αναπτυχθεί αρκετά τρόφιμα και συμπληρώματα, όπως για παράδειγμα τα συμπληρώματα αμινοξέων διακλαδισμένης αλυσίδας, BCAAs, τα οποία έχει προταθεί ότι μειώνουν τους μυϊκούς πόνους και βελτιώνουν την προπονητική απόδοση. Άλλα συμπληρώματα είναι επίσης η πρωτεΐνη του ορού γάλακτος (Whey Protein), η οποία είναι μείγμα σφαιροειδών πρωτεϊνών από το απομεινάρι της πήξης του γάλακτος, αλλά και τα σκευάσματα κρεατίνης, η οποία παρασκευάζεται στο σώμα από αμινοξέα και εντοπίζεται στα τρόφιμα, κυρίως στο κρέας και το ψάρι. Η ανάπτυξη της βιομηχανίας της αθλητικής διατροφής οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στην αύξηση της ευαισθητοποίησης για την υγεία, αλλά και στην εύκολη πρόσβαση των καταναλωτών σε προϊόντα αθλητικής διατροφής, όπως συμπληρώματα διατροφής, ενεργειακές μπάρες, μπάρες πρωτεΐνης και σκόνες, αθλητικά ποτά με καφεΐνη και συμπληρώματα διατροφής. Καθώς, λοιπόν, η αθλητική διατροφή επικεντρώνεται κυρίως στη βελτίωση της αθλητικής απόδοσης, ο αντίκτυπος αυτών των συμπληρωμάτων διατροφής στην υγεία των αθλητών και των χρηστών θα πρέπει να ληφθεί προσεκτικά υπόψη.
Το ανθρώπινο σώμα δεν αποθηκεύει αμινοξέα με τον ίδιο τρόπο που αποθηκεύει λιπαρά οξέα ή υδατάνθρακες. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να διασφαλίσουμε πως η ημερήσια πρόσληψη αμινοξέων, που απαιτούνται για την πρωτεϊνοσύνθεση και άλλες συγκεκριμένες μεταβολικές λειτουργίες, είναι επαρκής. Έτσι, εάν η διατροφική πρόσληψη πρωτεϊνών δεν είναι η βέλτιστη, αυξάνεται η διάσπαση των μυϊκών πρωτεϊνών. Αντίστοιχα, σε περίπτωση υπερβολικής διατροφικής πρόσληψης, οι πρωτεΐνες καταβολίζονται και χρησιμοποιούνται για ενέργεια.
Σε ό,τι αφορά τα οφέλη των συμπληρωμάτων πρωτεΐνης, τα ίδια έχουν προταθεί για τη μεγιστοποίηση των αναβολικών αντιδράσεων των σκελετικών μυών και για την ενίσχυση της προσαρμοστικής απόκρισης στην προπόνηση με αντιστάσεις. Ακόμη, ορισμένοι βιοδείκτες της υψηλής πρόσληψης πρωτεΐνης έχουν βρεθεί ότι συσχετίζονται με την ενισχυμένη μυϊκή λειτουργία σε νεαρούς ενήλικες. Βάσει της σύστασης της Αμερικάνικης Ακαδημίας Διατροφής και Διαιτολογίας (American Dietetic Association), οι αθλητές μπορεί να χρειάζονται σχεδόν διπλάσια ποσότητα πρωτεΐνης από τον κοινό πληθυσμό για να διατηρήσουν τη σύνθεση πρωτεϊνών, την επαρκή παραγωγή ενέργειας, την ικανή ανοσολογική λειτουργία και την ακεραιότητα του εντέρου έναντι του στρες που προκαλείται από την άσκηση. Η επαρκής πρόσληψη πρωτεΐνης, επίσης, θεωρείται ότι υποστηρίζει τον μεταβολισμό των οστών και τη διατήρηση της πρωτεΐνης του σώματος. Ως εκ τούτου, αυτές οι πτυχές προάγουν περαιτέρω την καλή αθλητική απόδοση και την πρόληψη τραυματισμών. Σε ακραίες περιπτώσεις, η έλλειψη πρωτεΐνης θα μπορούσε επίσης να προκαλέσει διαταραχές της εμμήνου ρύσεως σε αθλήτριες. Επιπροσθέτως, έχει αποδειχθεί ότι αυξημένες δόσεις πρωτεΐνης ορού γάλακτος (BCAA), μειώνουν τα επίπεδα της C-αντιδρώσας πρωτεΐνης στο αίμα, υποδεικνύοντας επομένως ότι μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των φλεγμονών. Τα συμπληρώματα BCAA μπορεί επίσης να έχουν ρόλο στη ρύθμιση της παραγωγής νευροδιαβιβαστών του εγκεφάλου (π.χ. 5-υδροξυτρυπτοφάνη, ντοπαμίνη, νοραδρεναλίνη) και επομένως στην ανάπτυξη κόπωσης κατά τη διάρκεια της άσκησης. Και βέβαια, η αυξημένη πρόσληψη πρωτεϊνης, σε λογικά πλαίσια, συμβάλλει στη διατήρηση και την απώλεια, όποτε είναι απαραίτητο, του σωματικού μας βάρους.
Από την άλλη πλευρά, αρκετοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η υπερβολική χρήση συμπληρωμάτων πρωτεΐνης ή η υψηλή πρόσληψη πρωτεϊνών από τη διατροφή, θα μπορούσε να προκαλέσει διαταραχές στην ανθρώπινη υγεία. Αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη για καλύτερη ρύθμιση και καθοδήγηση για τη διαθεσιμότητα και τη δοσολογία συμπληρωμάτων πρωτεΐνης, αντίστοιχα, ειδικά για ευπαθείς ομάδες, όπως άτομα που διατρέχουν κίνδυνο νεφρικής ανεπάρκειας. Επιπλέον, ο μεταβολισμός του ήπατος και των οστών μπορεί να διαταραχθεί, σε μεγάλο βαθμό, λόγω της υπερβολικής πρόσληψης πρωτεϊνών και απαιτείται μελλοντική έρευνα για να επιτραπούν σαφείς επιστημονικές συστάσεις για συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού. Συν της άλλης, η υπερκατανάλωση διατροφικών πρωτεϊνών μπορεί να έχει επιβλαβείς επιπτώσεις στον ανθρώπινο μεταβολισμό και την εντερική υγεία, ειδικά σε συνδυασμό με κατά τα άλλα μη ισορροπημένες ή περιοριστικές δίαιτες. Η βακτηριακή ζύμωση αμινοξέων, που προέρχονται από συμπληρώματα, μπορεί να οδηγήσει σε τελικά προϊόντα, όπως αμμωνία, βιογενείς αμίνες και ινδολικές και φαινολικές ενώσεις, που μεταξύ άλλων, έχουν συστημικές και μεταβολικές επιδράσεις στον ξενιστή και πιθανώς επηρεάζουν ανοσοτροποποιητικά, νευρολογικά, καρδιαγγειακά και λειτουργίες του εντέρου. Αυτά τα μεταβολικά προϊόντα μπορεί να αυξήσουν τη φλεγμονώδη απόκριση και τη διαπερατότητα των ιστών, και μπορεί να εμπλέκονται στην ανάπτυξη και τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων του καρκίνου του παχέος εντέρου και μεταβολικών ασθενειών, όπως η παχυσαρκία, ο διαβήτης, ψυχιατρικές νόσοι και η λιπώδης νόσος του ήπατος. Τα συμπληρώματα διατροφής με πολλά αμινοξέα (συμπεριλαμβανομένων BCAA, αρωματικών αμινοξέων, λυσίνης, θρεονίνης, κυστεΐνης και μεθειονίνης) έχει επίσης βρεθεί ότι μειώνουν σημαντικά τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα σε ηλικιωμένα άτομα, κανονικού βάρους, που έχουν διαγνωστεί με διαβήτη τύπου 2.
Ενώ η κατανάλωση πρωτεΐνης -πάνω από την τρέχουσα συνιστώμενη διατροφική δόση για ενήλικες (RDA: 0,8 g πρωτεΐνη/kg σωματικού βάρους/ημέρα)- αυξάνεται σε δημοτικότητα, υπάρχει έλλειψη δεδομένων για τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις της. Χρειάζεται επομένως, να επισημανθεί στο ευρύ κοινό ότι οι επαγγελματίες αθλητές αντιπροσωπεύουν έναν ειδικό πληθυσμό και πολλοί από αυτούς λαμβάνουν διατροφικές συμβουλές από επαγγελματίες διατροφολόγους και γιατρούς. Η καλά ισορροπημένη πρόσληψη πρωτεΐνης θα πρέπει να υποστηρίζει τόσο την ευεξία του εντέρου όσο και τη βελτιστοποιημένη ανάπτυξη της αθλητικής απόδοσης. Εύλογα προκύπτει ότι αντί της προσθήκης συμπληρωμάτων πρωτεΐνης και αμινοξέων σε δίαιτες πλούσιες σε πρωτεΐνες, η πρωτεΐνη θα πρέπει να λαμβάνεται κατά προτίμηση από τρόφιμα, όπως ψάρια, αυγά, γαλακτοκομικά προϊόντα, όσπρια και δημητριακά. Τέλος, εφόσον υπάρχει έλλειψη γνώσης σχετικά με τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της υψηλής πρόσληψης πρωτεΐνης, αρμόζει η χρήση τέτοιων σκευασμάτων να γίνεται με σύνεση και μετά από σύσταση γιατρού και διατροφολόγου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Delimaris I. Adverse Effects Associated with Protein Intake above the Recommended Dietary Allowance for Adults. ISRN Nutr. 2013;2013:126929. Published 2013 Jul 18. Διαθέσιμο εδώ
- Kårlund, A., Gómez-Gallego, C., Turpeinen, A. M., Palo-Oja, O. M., El-Nezami, H., & Kolehmainen, M. (2019). Protein Supplements and Their Relation with Nutrition, Microbiota Composition and Health: Is More Protein Always Better for Sportspeople?. Nutrients, 11(4), 829. Διαθέσιμο εδώ
