Του Νίκου Σαρρή,
Ο Τρωικός Πόλεμος αποτελεί την πιο διάσημη πολεμική διαμάχη της Ελληνικής Μυθολογίας. Ο Όμηρος, στα έπη της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, παραθέτει μερικά από τα σημαντικότερα γεγονότα του μύθου του Τρωικού Πολέμου, που διήρκησε δέκα χρόνια. Ωστόσο, η Ιλιάδα διαρκεί πενήντα μία ημέρες και η Οδύσσεια -που πραγματεύεται τον δεκαετή γυρισμό του Οδυσσέα στην Ιθάκη- μόλις σαράντα μια. Άρα, ποια κείμενα περιγράφουν τον υπόλοιπο μύθο;
Η απάντηση είναι τα έπη του τρωικού κύκλου, για τα οποία αντλούμε πολλές πληροφορίες από την «Χρηστομάθεια» του Πρόκλου, γραμματικού του 2ου αιώνα μ.Χ. Μαζί με την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, τα έπη αυτά είναι συνολικά οκτώ. Τα υπόλοιπα έξι έπη δεν αποδίδονται στον Όμηρο, αλλά σε άλλους μεταγενέστερους συγγραφείς, οι οποίοι γνωρίζοντας τα γεγονότα των ομηρικών επών, προσπάθησαν να συμπληρώσουν τον μύθο. Κανένα από αυτά δεν διασώζεται ολόκληρο, παρά μόνο συγκεκριμένα αποσπάσματά τους. Αντιθέτως, τα έπη του Ομήρου διασώζονται ολόκληρα. Η σειρά των επών του τρωικού κύκλου είναι η εξής: Κύπρια Έπη, Ιλιάδα, Αιθιοπίς, Μικρά Ιλιάς, Ιλίου Πέρσις, Νόστοι, Οδύσσεια, Τηλεγονία.
Τα «Κύπρια Έπη» είναι ένα σύνολο έντεκα βιβλίων, που περιγράφουν τα γεγονότα πριν τον Τρωικό Πόλεμο, αλλά και τα πρώτα εννέα χρόνια του πολέμου. Το όνομά τους κατά πάσα πιθανότητα οφείλεται στην καταγωγή του Στασίνου, του συγγραφέα στον οποίο αποδίδονται. Τα Κύπρια Έπη αρχίζουν με την πεποίθηση πως ο πόλεμος έγινε με επιθυμία του Δία, για να ανακουφιστεί η γη από τον υπερπληθυσμό. Κατόπιν, περιγράφεται ο γάμος του Πηλέα και της Θέτιδας, που αργότερα θα γίνονταν γονείς του Αχιλλέα. Ο γάμος ήταν ιδιαίτερα πολυτελής, με καλεσμένους όχι μόνο θνητούς, αλλά και όλους τους θεούς. Η μόνη θεά που δεν ήταν καλεσμένη ήταν η θεά της διχόνοιας, η Έριδα. Εκείνη, εκνευρισμένη, ήθελε να χαλάσει τον γάμο. Έγραψε πάνω σε ένα χρυσό μήλο τη φράση «στην ωραιότερη», και το άφησε να κυλήσει στο μέρος όπου γινόταν το γλέντι. Ως αποτέλεσμα, ξέσπασε φιλονικία μεταξύ της Ήρας, της Αθηνάς και της Αφροδίτης, καθώς και οι τρεις τους διεκδικούσαν το χρυσό μήλο.
Ο Δίας, βλέποντας αυτή τη διαμάχη, διατάζει τον Ερμή να οδηγήσει τις θεές στον πρίγκιπα της Τροίας Πάρη για να κρίνει εκείνος. Η κάθε θεά έταξε στον Πάρη κάτι διαφορετικό, αν την επέλεγε ως την ωραιότερη. Η Αφροδίτη του υποσχέθηκε πως θα τον βοηθούσε να κλέψει την Ελένη, την ομορφότερη θνητή. Ο Πάρης, ενθουσιασμένος από την υπόσχεσή της, έδωσε στην θεά του έρωτα το χρυσό μήλο. Η Αφροδίτη συμβουλεύει τον Πάρη να ετοιμάσει πλοίο για την Σπάρτη, για να κλέψει την Ελένη από τον σύζυγό της, τον Μενέλαο. Μόλις ο αδερφός του Μενελάου, ο Αγαμέμνονας, αντιλαμβάνεται την απουσία της Ελένης, συγκεντρώνει με τη βοήθεια του βασιλιά της Πύλου Νέστωρα στόλο και στρατό από όλη την Ελλάδα στην Αυλίδα με προορισμό την Τροία. Η πρώτη προσπάθεια για εκστρατεία οδήγησε τους Έλληνες στην Τευθρανία, την οποία πολιορκούσαν για χρόνια νομίζοντας πως είναι η Τροία. Οι Έλληνες, μόλις συνειδητοποίησαν το λάθος τους, υποχώρησαν και συγκεντρώθηκαν ξανά στην Αυλίδα. Προκειμένου να φυσήξει ούριος άνεμος, ο Αγαμέμνονας έπρεπε να θυσιάσει την κόρη του, την Ιφιγένεια, για να εξευμενίσει την Άρτεμη, καθώς είχε σκοτώσει σε θυσία το ιερό ελάφι της. Τελευταία στιγμή πριν τη θυσία, η Ιφιγένεια τελικά διασώζεται από την Άρτεμη και οι Αχαιοί ξεκινούν για την Τροία. Σε ενδιάμεση στάση φτάνουν στην Τένεδο, όπου ένα φίδι δαγκώνει τον Θεσσαλό ήρωα και φίλο του Ηρακλή Φιλοκτήτη, ο οποίος εγκαταλείπεται εκεί από τους συμπατριώτες τους λόγω της δυσοσμίας της πληγής του.
Τα Κύπρια συνεχίζουν με την περιγραφή των πρώτων εννέα χρόνων του πολέμου. Αποκορύφωμα αποτελούν οι νικηφόρες μάχες των Αχαιών, οι οποίες πλήττουν τόσο πολύ τους Τρώες, που ο Δίας δημιουργεί κατά τη διάρκεια του δέκατου χρόνου διένεξη μεταξύ του Αχιλλέα και του επικεφαλής των Ελλήνων Αγαμέμνονα, ώστε ο Αχιλλέας να απομακρυνθεί από τον πόλεμο και να ανακουφιστούν οι Τρώες.
Η «Ιλιάδα» έπεται των Κυπρίων και διαρκεί, όπως προαναφέρθηκε, πενήντα μία μέρες. Κύριο θέμα της είναι ο θυμός του Αχιλλέα, μετά από τη σύγκρουσή του με τον Αγαμέμνονα για τη μοιρασιά των λαφύρων και των σκλάβων του πολέμου. Ο Αγαμέμνονας είχε πάρει ως σκλάβα τη Χρυσηίδα, κόρη του ιερέα του Απόλλωνα Χρύση. Ο Απόλλωνας οργίζεται και στέλνει λοιμό στο στρατόπεδο των Αχαιών, με αποτέλεσμα ο Αγαμέμνονας να στέλνει την Χρυσηίδα πίσω στον πατέρα της. Έχοντας μείνει χωρίς σκλάβα, διεκδικεί την Βρισηίδα, λάφυρο του Αχιλλέα. Εκείνος οργίζεται και απομονώνεται στη σκηνή του. Ο πόλεμος συνεχίζεται με τον Αχιλλέα να απουσιάζει. Την εικοστή δεύτερη μέρα των γεγονότων του έπους πραγματοποιείται μονομαχία μεταξύ Πάρη και Μενελάου, την οποία παρακολουθεί η Ελένη. Ο νικητής θα έπαιρνε την Ελένη και ο πόλεμος θα έληγε, μετά από πιέσεις προς τον Τρώα βασιλιά Πρίαμο να ορκιστεί για αυτό. Ο Μενέλαος κυριαρχεί, αλλά ο Πάρης σώζεται από την προστάτιδά του, Αφροδίτη. Ο Αγαμέμνονας ισχυρίζεται πως ο αδερφός του νίκησε, αλλά ο πόλεμος συνεχίζεται με επιθυμία του Δία, προκειμένου να αποκατασταθεί η τιμή του Αχιλλέα. Το βράδυ της ίδιας μέρας ο βασιλιάς της Σαλαμίνας Αίαντας μονομαχεί με τον Έκτορα, σε μια σύγκρουση που δεν είχε νικητή. Μετά από αμοιβαία αναγνώριση των κατορθωμάτων του καθενός, οι δυο ήρωες ανταλλάσσουν δώρα και ανακοινώνεται μέρα ανακωχής μεταξύ των δύο στρατοπέδων, προκειμένου να ταφούν οι νεκροί.
Οι μέρες περνούν και οι Τρώες με επικεφαλής τον Έκτορα καταφέρνουν να κερδίσουν όλο και περισσότερες μάχες. Έπειτα από έφοδο των Τρώων στο στρατόπεδό τους και απειλές για πυρπόληση πλοίων, οι Αχαιοί παρακαλούν τον Αχιλλέα να επιστρέψει. Εκείνος αρνείται και αναθέτει στον επιστήθιο φίλο του, Πάτροκλο, να ηγηθεί του λαού των Μυρμιδόνων, προειδοποιώντας τον να μην απομακρυνθεί από τα καράβια, κοντά στα οποία εξελισσόταν η μάχη. Ο Πάτροκλος σκοτώνει αμέτρητους Τρώες και μεθυσμένος από το κατόρθωμά του κατευθύνεται προς τα τείχη της Τροίας, αγνοώντας τη συμβουλή του Αχιλλέα. Ο Απόλλωνας παρεμβαίνει και αφοπλίζει τον Πάτροκλο, ο οποίος βρίσκει τραγικό θάνατο από τον Έκτορα.
Ακούγοντας τον θάνατο του φίλου του, ο Αχιλλέας αποφασίζει να επιστρέψει στον πόλεμο και να πάρει εκδίκηση, αφού προηγήθηκε η συμφιλίωση του με τον Αγαμέμνονα. Σκοτώνει πολλούς Τρώες με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να τρέπονται σε φυγή. Ο μόνος που έμεινε για να αντιμετωπίσει τον Αχιλλέα ήταν ο Έκτορας. Οι δυο ήρωες μονομαχούν και η αναμέτρηση τελειώνει με τον θάνατο του Έκτορα. Ο Αχιλλέας βεβηλώνει το πτώμα του έντεκα ημέρες, μέχρι που μετά από ικεσία του Πριάμου το πτώμα επιστρέφεται στους Τρώες για να ταφεί. Η Ιλιάδα κλείνει με την ταφή του Έκτορα.
Τα γεγονότα του πολέμου συνεχίζουν να εξιστορούνται στην «Αιθιοπίδα». Το έπος αποτελείται από πέντε βιβλία και αποδίδεται στον Αρκτίνο τον Μηλίσιο. Μετά τον θάνατο του Έκτορα, καταφθάνουν οι Αμαζόνες και οι Αιθίοπες, για να βοηθήσουν τους Τρώες. Ο Αχιλλέας σκοτώνει τη βασίλισσα των Αμαζόνων Πενθεσίλεια και τον Αιθίοπα βασιλιά Μέμνωνα, ο οποίος προηγουμένως είχε σκοτώσει τον γιο του Νέστωρα και φίλο του Αχιλλέα, Αντίλοχο.
Ο Αχιλλέας συνεχίζει να καταδιώκει τους Τρώες κοντά στα τείχη της πόλης. Όντας βαπτισμένος στα νερά της Στύγας από τη μητέρα του ήταν σχεδόν άτρωτος. Ωστόσο, η Θέτιδα τον κρατούσε από τη φτέρνα του όταν τον είχε βουτήξει στη Στύγα, με αποτέλεσμα να αποτελεί το μοναδικό του τρωτό σημείο. Ο Απόλλωνας βοηθάει τον Πάρη να σημαδεύσει στο συγκεκριμένο σημείο με το τόξο του. Ο αρχηγός των Μυρμιδόνων πέφτει νεκρός. Ακολουθούν αγώνες των Αχαιών, προς τιμή του νεκρού ήρωα, αλλά και η φιλονικία μεταξύ Αίαντα και Οδυσσέα για το ποιος θα πάρει τα όπλα του Αχιλλέα. Η έκβαση της διαμάχης αποκαλύπτεται στο επόμενο έπος του κύκλου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Grimal, P. (έκδοση 1990), A Concise Dictionary of Classical Mythology, Blackwell Publications.
- Φιλολογική Ομάδα Κάκτου (2005), Ομηρικά- Επικός Κύκλος, Αθήνα: Εκδ. Κάκτος,
- Όμηρος (2010), Ομήρου Οδύσσεια, Πανεπιστημιακές Εκδ. Κρήτης
- Κύπρια Έπη, από την ιστοσελίδα polignosi.com, ευγενική χορηγία της Τράπεζας Κύπρου και της εφημερίδας Πολίτης, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Μπελόπουλος, Χρήστος (s.d.),«Αιθιοπίς», από την ιστοσελίδα belopchi.blogspot.com, διαθέσιμο ΕΔΩ
