Της Ιωάννας Σάντα,
Από τις αρχές του ανθρώπινου πολιτισμού παρατηρούνται ηγετικές δυνάμεις είτε υπό τη μορφή αυτοκρατοριών είτε υπό τη μορφή κρατών. Με το τέλος των αυτοκρατοριών και τη γέννηση του έθνους κράτους δεν έχει υπάρξει άλλη χώρα που να συγκεντρώνει τόση ισχύ πάνω της, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες. Ιδιαίτερα μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η Αμερική εξελίχθηκε σε αυτό που ονόμασε χαρακτηριστικά ο Γάλλος Υπουργός Εξωτερικών το 1998, Hubert Vedrine, «υπέρτατη δύναμη» (hyperpower).
Σύμφωνα με τον πολιτικό επιστήμονα John Mearscheimer, ο όρος «ηγεμονία» αναφέρεται «..σε ένα κράτος τόσο ισχυρό, ώστε να κυριαρχεί πάνω σε όλα τα υπόλοιπα κράτη του συστήματος. Κανένα άλλο κράτος δεν έχει τις στρατιωτικές προϋποθέσεις για να συγκρουστεί σοβαρά μαζί του. Ουσιαστικά, ηγεμόνας είναι η μοναδική μεγάλη δύναμη στο σύστημα…». Ενώ μιλώντας για ηγεμονία δε θα πρέπει να παραβλέψουμε την ισχύ, η οποία αποτελεί το βασικό εργαλείο τόσο για την απόκτηση όσο και για τη διατήρηση της ηγεμονικής θέσεως. Η ισχύς χωρίζεται σε δύο κατηγορίες, τη σκληρή και την ήπια ισχύ. Η πρώτη καθορίζεται κυρίως από την οικονομική, στρατιωτική και τεχνολογική δύναμη που κατέχει ένα κράτος, ενώ η δεύτερη είναι όρος που εισάχθηκε από τον πολιτικό επιστήμονα Nye Joseph και επικεντρώνεται στον ρόλο των ιδεών και των αντιλήψεων στη διεθνή πολιτική. Έτσι, λοιπόν, μια χώρα αυξάνει την ισχύ της ανάλογα με την επιρροή που ασκεί μέσα από τις ιδέες, το πολιτικό της σύστημα, τα ιδανικά της, τον πολιτισμό και την κουλτούρα της.
Το σημείο αναφοράς για την αλλαγή της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής ήρθε το 1898, με την έναρξη του Ισπανοαμερικανικού πολέμου, ως αποτέλεσμα της επέμβασης της Αμερικής στην κουβανική επανάσταση. Ο πόλεμος αυτός αποτελεί κομβικό σημείο στροφής της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, η οποία από τότε ξεκίνησε να στοχεύει στο εξωτερικό, με γνώμονα το εσωτερικό και με στόχο την εξεύρεση βάσεων τόσο γεωστρατηγικής όσο και οικονομικής αξίας, στοιχεία που τότε η Κούβα πληρούσε. Επιπλέον, ο πόλεμος αυτός αποτέλεσε ευκαιρία για την προώθηση των αμερικανικών ιδεών και ιδανικών, όπως είναι η έννοια της δημοκρατίας, η αυτοδιάθεση και ελευθερία των λαών.
Ένα σημαντικό κεφάλαιο για την ανάδειξη των ΗΠΑ ως ηγεμονική δύναμη ήταν η προεδρία του Theodore Roosevelt (1901-1909), ο οποίος ήταν ο πρώτος που οραματίστηκε τις ΗΠΑ στον ρόλο ηγεμόνα και ο πρώτος που έστρεψε το βλέμμα του στη Λατινική Αμερική. Στόχος του ήταν η κατασκευή της διώρυγας του Παναμά, ένα έργο που είχε τόσο οικονομικά όσο και γεωπολιτικά συμφέροντα για τις ΗΠΑ στην περιοχή. Άλλες επεμβάσεις του Roosevelt για την αύξηση της αμερικανικής επιρροής στη Λατινική Αμερική μπορούν να θεωρηθούν, αφενός η ανάθεση αστυνομικής εποπτείας της Καραϊβικής από τις ΗΠΑ, αφετέρου η ανάληψη της χρηματοπιστωτικής εποπτείας της Δομινικανής Δημοκρατίας από την Αμερική.
Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος αποτέλεσε σημαντική ευκαιρία για μαζική προβολή της αμερικανικής ισχύος στην Ευρώπη. Πρώτα, γιατί γνωστοποίησε πλέον και στην Ευρώπη πόσο υπολογίσιμη δύναμη είχε γίνει, δεύτερον ήταν ευκαιρία να ανέλθει στην ηγεμονία εξαιτίας της κατάρρευσης της ευρωπαϊκής πολιτικής, οικονομικής, πολιτισμικής και στρατιωτικής υπεροχής στον κόσμο, ενώ ταυτόχρονα είχε την ανάλογη προσοχή για να κάνει γνωστές τις ιδέες της περί νέας παγκόσμιας τάξης, όπως αυτές περιγράφονται μέσα από τα «Δεκατέσσερα Σημεία», όπως τα οραματίστηκε ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ, Woodrow Wilson.
Ένα ακόμα γεγονός που ευνόησε την ηγεμονική ανάπτυξη των ΗΠΑ ήταν ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, αφού τις βρήκε πάλι με τους νικητές, αυτή τη φορά ακόμη πιο δυνατές και ίσως τη μόνη τόσο ισχυρή χώρα στον δυτικό κόσμο. Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι κατακερμάτισαν την ευρωπαϊκή ήπειρο τόσο οικονομικά όσο και δημογραφικά, γεγονός που επιτάχυνε τη ραγδαία αμερικανική ανάπτυξη. Με το πέρας του πολέμου, η Αμερική αποδείχτηκε η πιο κερδισμένη χώρα, αφού είχε περιορισμένες απώλειες, η οικονομία της αναπτυσσόταν, απέκτησε τη φήμη του απελευθερωτή των λαών και κυριαρχούσε στην τεχνολογία και την παραγωγή. Τέλος, η ίδρυση των συμμαχικών οργανώσεων του ΟΗΕ (1945) και του ΝΑΤΟ (1949) έδωσαν την ευκαιρία στις ΗΠΑ, αφενός να ασκούν επιρροή στην καθιέρωση παγκόσμιων κανόνων και πρακτικών, αφετέρου να δημιουργήσουν ένα συμμαχικό στρατό με επίκεντρο την αμερικανική δύναμη.
Η επαύριον του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου βρίσκει τις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ, τις μόνες υπερδυνάμεις του διεθνούς συστήματος. Η σύγκρουση των δύο δυνάμεων ήταν αναπόφευκτη και οδήγησε στον πολύχρονο Ψυχρό Πόλεμο, που νικητήρια δύναμη αναδείχτηκε η Αμερική, με αποτέλεσμα τη μοναδική ηγεμονική επικράτησή της στο διεθνές σύστημα. Από εκεί και πέρα ξεκινάει μια περίοδος πλήρους ευφορίας για τις Ηνωμένες Πολιτείες, αφού αποτελούσαν τον μοναδικό ηγεμόνα του διεθνούς συστήματος που επικρατούσε σε κάθε τομέα. Παρόλα αυτά, ήδη από τη δεκαετία του 1960, είχαν αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους σημάδια ηγεμονικής κρίσης, τα οποία τα τελευταία χρόνια γίνονται ακόμη πιο αισθητά και προβληματικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- American decline and changing global hegemony, Huygens A.D., Διαθέσιμο εδώ.
- The tragedy of great power politics, Mearsheimer, J.J., Διαθέσιμο εδώ.
- Η επιλογή παγκόσμια κυριαρχία ή παγκόσμια ηγεσία, Brzezinski Zbigniew
